دنیای اقتصاد-گروه تاریخ و اقتصاد: در شرایط دیگری شاید من در وزارت خارجه می‌ماندم؛ اما تا میانه‌های سال۱۹۷۳، نشانه‌ها روشن شده بود و این موضوع ارتباطی به رسوایی واترگیت نداشت. راجرز سرانجام تصمیم گرفته بود که من برای سمت مشاور حقوقی جوان‌تر از آن هستم که فکر می‌کرد. او تمایل داشت فرد مسن‌تری به نام استوارت اسکات، یکی از شرکا در شرکت حقوقی دیوی بالانتاین را که با منافع راکفلر همکاری داشت، نامزد کند. در واقع، ساحل اسکات در مجموعه تفریحی سابق راک‌ریزورتس در کانیل بی، واقع در جزیره سنت جانز در جزایر ویرجین ایالات متحده (که متاسفانه اکنون توسط یک توفان ویران شده) به افتخار او نام‌گذاری شده بود.

مسکوب یکی از محبوب‌ترین ادیبان و روشنفکران ایرانی در میان طیف‌های مختلف فکری است؛ به‌گونه‌ای‌که اغراق نیست اگر بگوییم کمتر از دیگران محل نزاع بوده است. با وجود این، زوایا و خبایای اندیشه او، مسیر فکری‌اش در طی زندگی و نقدهای تند و تیزش که گاه دامن روشنفکران برجسته تاریخ معاصر را گرفته است، او را محل داوری قرار می‌دهد. هدف این یادداشت، توجه به مفهومی مهم در سیر اندیشه مسکوب است که کمتر به آن پرداخته شده است. مسکوب مورخ به معنای رایج نبود و خودش نیز هیچ‌گاه خود را مورخ نمی‌دانست؛ اما به تاثیر تاریخ در وضعیت حال و آینده جامعه ایران واقف بود و بر آن تاکید بسیار داشت.

دنیای‌اقتصاد: عکس‌هایی از دوره قاجار در فضای مجازی همرسانی شده است؛ عکس‌هایی از آنتوان سوروگین، ارنْست هولْتْسِر و... به گفته سوزان سونتاگ، هر عکس همچون پرتوهایی از یک ستاره با تاخیر ما را لمس می‌کند. صدها عکسی‌ که از بایگانی کاخ گلستان بیرون آورده شده نشانگر زندگی اجتماعی و اوضاع و احوال دربار در دوران قاجار است؛ از عمارت‌های تاریخی و کالبد شهرهایی همچون تهران، مازندران، گیلان، اصفهان، سمنان، خراسان، قم، خوزستان، لرستان، تا تصاویر درباریان، دولتمردان، خدمت‌کاران، زنان، رعایا و علما.

دنیای اقتصاد-گروه تاریخ و اقتصاد: در سال ۱۹۷۲، به‌عنوان مشاور به پیتر جی. پیترسون، وزیر بازرگانی آمریکا، معرفی شدم تا به هیاتی که او برای مذاکره درباره یک توافق‌نامه تجاری با شوروی رهبری می‌کرد، مشاوره دهم. این مذاکرات پس از توافق نیکسون و برژنف در نخستین اجلاس مسکو در ماه مه ‌همان سال، برنامه‌ریزی شده بود. ما در ماه ژوئیه برای شرکت در مذاکرات به مسکو سفر کردیم و در هتل گاستینیزا روسیا اقامت داشتیم، هتلی مدرن با سه‌هزار اتاق که تنها چند قدمی از میدان سرخ فاصله داشت. بخشی از رستوران طبقه بالا برای هیات آمریکایی محفوظ بود و به صورت ۲۴ساعته در دسترس بود و در آن خوراکی‌های روسی از جمله خاویار و ودکا به صورت نامحدود تامین می‌شد. در هر طبقه، یک زن مسن به نام دژورنایا مسوولیت داشت تا حرکات ما را زیر نظر بگیرد و به کا‌گ‌ب گزارش دهد. شب‌ها تماس‌های تلفنی فریب‌آمیزی دریافت می‌کردیم: «سلام، من سوتلانا هستم. می‌خواهید به اتاق شما بیایم؟» اما ما با ترفندها آشنا بودیم و فریب نخوردیم.

بیمارستان مسیح یک بنای تاریخی مربوط به اواخر دوره قاجار در کرمانشاه بود که پس از کشمکش‌های فراوان میان مالک خصوصی و اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمانشاه در نهایت ۲خرداد۱۴۰۳ توسط مالک آن به‌طور کامل تخریب شد. این بیمارستان با حمایت میسیونرهای مسیحی و توسط دکتر بلانش ویلسون استد در سال۱۹۱۶ تاسیس شده‌ بود.

دنیای اقتصاد-گروه تاریخ و اقتصاد: همکارانم در وزارت امور خارجه به من توصیه کردند که یک بند دیگر به برنامه سفرم اضافه کنم: بازدید از زندان نظامی متفقین اسپاندو، یکی از آثار نادر حکومت چهار قدرت بر برلین در دوران ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۸. اسپاندو برای نگهداری صدها زندانی ساخته شده بود، اما تا سال۱۹۷۰ تنها یک زندانی در آن باقی مانده بود: معاون سابق فوهرر رایش سوم، رودولف هس که در دادگاه‌های نورنبرگ در سال۱۹۴۶ به حبس ابد محکوم شده بود. این زندان در بخش بریتانیایی واقع شده بود؛ اما به‌عنوان محل نگهداری جنایتکاران جنگی نازی محکوم‌شده توسط گروه‌های نظامی بریتانیا، فرانسه، آمریکا و شوروی به‌صورت دوره‌ای و ماهانه محافظت می‌شد.

اگر هنوز هم به گذشته توجه می‌کنیم تا اکنون را درک کنیم، پس روی‌آوردن به گذشته به‌گونه‌ای جهانی مطلقا ضرورت دارد. اما امروزه معنای «جهانی‌اندیشیدن» چیست؟ تاریخی که حقیقتا جهانی باشد به چه صورت است؟ گرچه تاریخ جهانی به‌گونه‌ای شتابان به یکی از پویاترین، هرچند گیج‌کننده‌ترین، زیررشته‌های رشته تاریخ بدل می‌شود، به‌سادگی نمی‌توان تعریفی از آن به دست داد.

دنیای اقتصاد-کوروش احمدی: دوشنبه ۷ خرداد، سالگرد تصویب قرارداد نفتی ۱۳۱۲ در دوره نهم مجلس شورای ملی بود؛ قراردادی که می‌توان آن‌را یکی مهم‌ترین و اثرگذارترین حوادث در تاریخ معاصر ایران در فاصله بین جنبش مشروطه تا ۱۳۵۷ به‌شمار آورد.این قرارداد که جایگزین امتیازنامه دارسی ۱۹۰۱ شد، یکی از سرنوشت‌سازترین قراردادهایی است که در تاریخ معاصر ایران با یک طرف خارجی امضا شده است. به جرات می‌توان گفت اگر این قرارداد منعقد نمی‌شد تاریخ معاصر ایران مسیر متفاوتی می‌یافت؛ نه ملی شدن صنعت نفت لازم می‌شد نه کودتای ۲۸ مرداد اتفاق می‌افتاد و نه حوادث بعدی رخ می‌داد. قرارداد ۱۳۱۲ را که با حفظ ماهیت استعماری امتیازنامه دارسی و با شرایط خسارت‌بارتر تجدید و تمدید شده بود، می‌توان مهم ترین دلیل شکل‌گیری جنبش ملی کردن صنعت نفت دانست. مصدق که بعد از فروپاشی دولت رضاشاه در آذر ۱۳۲۳ طی نطقی در مجلس چهاردهم برای اولین بار از خسارات این قرارداد سخن گفت، نتیجه گرفت که "شاید مادر روزگار دیگر نزاید کسی را که به بیگانه چنین خدمتی کند." (حسین کی‌استوان، موازنه منفی، ص. ۱۷۷).

دنیای اقتصاد-گروه تاریخ و اقتصاد: کمی پیش از پیوستنم به وزارت امور خارجه در نوامبر۱۹۶۹، ویلی برانت به‌عنوان صدراعظم آلمان غربی سوگند یاد کرد. بلافاصله، برانت به اجرای سیاست شرقی نوین خود موسوم به Neue Ostpolitik پرداخت که با کاهش تنش‌ها بین آلمان غربی و شرقی آغاز شد. این زمان بسیار هیجان‌انگیزی برای شروع کار من به‌عنوان مشاور حقوقی تازه‌کار امور اروپایی بود. دولت نیکسون نیز پیش از آن شروع به پیگیری سیاست دتانت خود با اتحاد جماهیر شوروی کرده بود و وضعیت حقوقی و سیاسی برلین تقسیم‌شد، به یکی از اجزای کلیدی آن سیاست تبدیل شد. به وضوح، این شهر نقش بزرگی در پرتفوی من داشت. در سطح شخصی، من از مدت‌ها پیش ارتباطی ویژه با برلین داشتم. در دبیرستان عمومی وستفیلد در نیوجرسی، دانش‌آموزان می‌توانستند سه زبان مدرن فرانسوی، اسپانیایی و آلمانی را یاد بگیرند. معلم فرانسوی کمی عجیب و غریب تلقی می‌شد؛ او در جنگ جهانی اول مسموم شده بود و شایعه بود که یک پلاک فلزی در جمجمه‌اش دارد.

دنیای‌اقتصاد: هلی‌کوپتری که حامل ابراهیم رئیسی و همراهان او بود و فاجعه آفرید یک بالگرد غیرنظامی بود که در سال۱۹۷۱ وارد ناوگان هوایی شد. این هلی‌کوپتر یک نسخه نظامی به نام «توین هوی» (Twin Huey) داشت که توسط نیروهای آمریکایی در جریان جنگ ویتنام مورد استفاده قرار گرفت.

دنیای اقتصاد: در سال۱۹۵۷، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) توانست برل را گیر بیندازد و او را احضار کند. اما برل با فرار به کوبا و سپس با به قدرت رسیدن کاسترو در سال۱۹۵۹، به برزیل گریخت. چند سال بعد، پس از یک کودتای نظامی و امضای معاهده استرداد مجرمان بین برزیل و آمریکا، برل که از فرار خسته شده بود، سرانجام برای روبه‌رو شدن با عواقب کارهایش به آمریکا بازگشت. او به توطئه برای دستکاری سهام شرکت نفت آمریکایی لِدِو (American Leduc Petroleum) و فروش غیرقانونی ۳.۵میلیون سهم ثبت‌نشده این شرکت متهم شده بود.

احمد مهبد، دیپلمات و مشاور شاه در امور نفتی طی دهه۱۹۵۰ بوده است. او در گفت‌وگو با تاریخ شفاهی هاروارد بخشی از وقایع سیاسی و اقتصادی معاصر را روایت کرده است.

دنیای اقتصاد: «تنها یک بانکدار برجسته نبود. به موسیقی، به نقاشی و به سینما هم دلبسته بود. هم مایه‌گذار و هم پیش‌برنده کار دست‌اندرکاران این هنرها بود. در شیوع و پیشبرد نقاشی در ایران ابتکارهای فراوانی کرد و به کارهای نقاشان برجسته مانند هوشنگ پزشک‌نیا و سهراب سپهری و بهمن محصص توجه فراوان داشت و از آنان برای هدیه به بانکداران بزرگ جهان می‌فرستاد و سبب فروش کارهایشان می‌شد. چنان‌که وقتی مرکز مطالعات بانکی را در تهران به راه انداخت، آن را با ده‌ها نمونه برگزیده از کارهای این نقاشان آراست و به نوعی موزه کرد.» این توصیف ابراهیم گلستان، نویسنده و فیلم‌ساز بزرگ، از شخصیت مهدی سمیعی است.

گاهی اوقات، شرکا در وایت و کیس تماس‌هایی از قضات دادگاه‌های جنایی دریافت می‌کردند که می‌گفتند متهمی خاص به وکیل نیاز دارد و توانایی پرداخت هزینه‌ها را ندارد. آنها از شرکت می‌خواستند که یک همکار جوان و توانمند را برای دفاع از متهم بی‌بضاعت اعزام کنند. شرکا در بخش دعاوی نمی‌توانستند به قضاتی که اغلب باید پیش آنها حاضر می‌شدند، نه بگویند؛ علاوه بر این، این فرصت برای همکاران جوان مفید بود؛ چراکه تجربه ارزشمندی در دادگاه کسب می‌کردند.

دنیای اقتصاد-گروه تاریخ و اقتصاد: کورش احمدی، پژوهشگر تاریخ سیاسی در مورخ ۲۷فروردین ماه جاری یادداشتی در باب نقد دکتر موسی غنی‌نژاد به مقاله نیکلا گرجستانی (دنیای‌اقتصاد، ۱۴اسفند۱۴۰۲) با عنوان «فروکاستن تاریخ‌پژوهی به عیب‌جویی» نوشت. دکتر غنی‌نژاد متعاقبا در واکنش به یادداشت مذکور، مقاله‌ای در«دنیای اقتصاد» با عنوان «افسانه شیرین مصدق در برابر واقعیات تلخ تاریخی» (۴اردیبهشت سال جاری) به چاپ رساند. آنچه می‌خوانید نقد کورش احمدی بر آن مقاله است: