مهاجرت نخبگان پرستاری رو به افزایش است
کمبود پرستار در پی تشدید مهاجرت‌ها
بر اساس استانداردهای بومی‌‌‌سازی‌شده کشور، باید ۸/ ۱ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی داشته باشیم که این عدد نیز مناسب نیست، زیرا استاندارد نیروی انسانی در دنیا، به طور میانگین ۴ پرستار به ازای هر تخت است. در حالی که ما به ازای هر تخت بیمارستانی، ۸/ ۰ پرستار داریم. شواهد حاکی از آن است که پرستاران به‌رغم فشار کاری سنگین، از حقوق و درآمد کافی برخوردار نیستند. از این رو کمبود شدید نیرو، شیفت‌‌‌های سنگین کاری، اضافهکاریهای اجباری با مبالغ ناچیز، حقوق اندک و عدم‌اجرای قوانین مرتبط با معیشت و ساعت کاری پرستاران در سال‌های اخیر موجی از نارضایتی گروه پرستاران را به دنبال داشته است.
به طوری که طی هفته‌های گذشته در چند شهر کشور از جمله اراک، آمل و مشهد شاهد اعتراض پرستاران نسبت به بحث تعرفه‌‌‌گذاری و همچنین عدم‌تحقق وعده‌هایی بوده‌ایم که در حد حرف باقی مانده و عملیاتی نشده است. به دنبال بروز شرایط دشوار برای پرستاران در کشور، موضوع مهاجرت پرستاران طی سال‌های اخیر پررنگ شده که این موضوع بسیار نگرانکننده است و یک ضرر و زیان بزرگ برای نظام سلامت کشور محسوب می‌شود. در این بین کارشناسان بارها درخصوص تبعات خروج پرستاران از کشور هشدار داده و خواستار تامین شرایط مناسب برای حضور و فعالیت آنها در داخل کشور شده‌اند.
جذب پرستاران ایرانی مثل آب خوردن!
در همین راستا طی روزهای اخیر رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران در رابطه با مهاجرت پرستاران به کشورهای حاشیه خلیج فارس گفته است: حجم زیاد کار و دستمزد ناکافی، دست به دست هم داده تا حرفه پرستاری تحت‌الشعاع مهاجرت نیروهایی قرار بگیرد که در آن سوی مرزها، دستمزد و حقوق خوبی دریافت می‌کنند. حسین قناعتی با اشاره به حقوق ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دلاری این کشورها برای پرستاران ایرانی گفت: کشورهای حاشیه خلیج فارس و اروپایی مثل آب خوردن پرستاران را جذب می‌کنند. به گفته وی، بر اساس آنچه مدام در رسانه‌‌‌ها از نمایندگان صنف پرستاری و مسوولان وزارت بهداشت نقل‌قول می‌شود، حداقل ۱۰۰هزار نیروی پرستاری نیاز داریم تا به سطح استانداردهای جهانی برسیم. همین کمبود نیروی پرستاری، باعث شده تا شاهد اضافهکاریهای اجباری و چند شیفت کار کردن پرستاران در بخش‌‌‌های دولتی باشیم. رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: این در حالی است که نیروهای پرستاری، از کم‌لطفی‌‌‌هایی که نسبت به آنها صورت می‌گیرد؛ گلایه دارند و همین دلخوری‌‌‌ها سبب شده تا برخی از این نیروها، برای کار به کشورهای حاشیه خلیج فارس، اروپا و کانادا بروند.
مهاجرت ۲هزار پرستار در سال ۱۴۰۱
طبق اعلام معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان نظام پرستاری کشور، در سال ۱۴۰۱ ماهانه ۲۰۰ پرستار در سراسر کشور گود استندینگ (مجوز فعالیت حرفهای در خارج از کشور) از این سازمان گرفتند. اگر همین آمار را مبنای مهاجرت قرار دهیم، ماهانه ۲۰۰ نفر و سالانه ۲هزار نفر مهاجرت پرستار از کشور داشتیم که عدد بزرگی است. درواقع مهاجرت ۱۰۰ پرستار هم برای ما زیاد و ضرر است. حمیدرضا عزیزی درباره دلایل مهاجرت پرستاران بیان کرد: اختلاف حقوق پرستاران در ایران و کشورهای دیگر و حجم بالای کار در ایران، از نظر روانی آنقدر آزاردهنده است که پرستاران را ناگزیر از رفتن می‌کند. فکر کنید در کشورهای اسکاندیناوی شروطی که قبلا داشتند، مثل مدرک زبان و سابقه کار و بسیاری از آیتم‌‌‌های دیگر حذف شده و مسیر را هموار کرده‌‌‌اند تا پرستاران کشورهای دیگر را جذب کنند و در این زمینه موفق هم عمل کرده‌‌‌اند.
وی افزایش جمعیت سالمندی در آینده نزدیک را یک هشدار دانست و افزود: کمبود پرستار در کشور ما با توجه به توفان سالمندی و افزایش آمار سالمندان در سال‌های آینده، تبدیل به یک بحران خواهد شد، اگر فکر اساسی برای این مساله نشود. عزیزی تاکید کرد: شرایط ما به لحاظ تعداد نیروی پرستار، در بین کشورهای منطقه و حتی در مقایسه با کشورهای جنوب غرب آسیا بدتر است و ما از بسیاری از کشورها در وضعیت پایین‌‌‌تری قرار داریم.
مهاجرت پرستاران نخبه
در همین حال عضو شورای عالی نظام پرستاری کشور درباره وضعیت مهاجرت پرستاران گفت: ماهانه عدد قابل‌توجهی از پرستاران برای مهاجرت و دریافت گوداستندیگ به سازمان نظام پرستاری مراجعه می‌کنند که این مساله آسیب جدی است و نشان می‌دهد که باید به وضعیت استخدامی، رفاهی و معیشتی پرستاران بیش از پیش توجه شود. یوسف رحیمی ادامه داد: باید توجه داشت که کمبود پرستار فقط مختص ایران نیست و در جهان نیز کمبود پرستار وجود دارد، اما کشورهایی که از اکنون به فکر حفظ نیروی پرستاری هستند و پرستارهای مهاجر را می‌‌‌پذیرند، در آینده با مشکلات کمتری مواجه خواهند شد. وی اضافه کرد: در عین حال از پرستارهایی که مهاجرت می‌کنند، آزمون‌‌‌های مهارتی نیز اخذ می‌شود. این نشان می‌دهد که بهترین افراد ما در حوزه پرستاری، مهاجرت می‌کنند و این امر نگرانی ما را بیشتر می‌کند، چرا که نخبگان پرستاری ما در حال مهاجرت کردن هستند.
راهکارهای کاهش مهاجرت پرستاران
عضو شورای عالی نظام پرستاری کشور درباره راهکارهای کاهش مهاجرت پرستاران اظهار کرد: باید برای پرستاران امنیت شغلی ایجاد کنیم. متاسفانه در دوران کرونا شاهد این بودیم که پرستارانی که طرحشان به پایان رسیده بود، تمدید طرح و به‌‌‌کار گرفته شدند، اما پس از فروکش کردن کرونا از کار بیکار شدند؛ همین امر باعث افزایش مهاجرت پرستاران می‌شود. این در حالی است که طبق فرموده رهبری، با پرستاران نباید مانند یک کارگر فصلی برخورد شود؛ بنابراین پرستاران سرمایه‌‌‌های کشورند و نباید این سرمایه‌‌‌ها را به راحتی از دست بدهیم. رحیمی ادامه داد: بنابراین درخواست جدی داریم که پرستاران به‌‌‌کارگیری شده در دوره کرونا، بدون آزمون استخدام شوند که این مساله باید از سوی وزارت بهداشت پیگیری شود.
وی خاطرنشان کرد: موضوع دیگری که باعث جلوگیری از مهاجرت پرستاران می‌شود، تامین معیشت آنهاست. با توجه به اینکه درآمد پرستاران در کشورهای دیگر نسبت به کشور ما بالاتر است، باید شرایط را به‌‌‌گونه‌‌‌ای مهیا کنیم که شغل پرستاری ویژه‌‌‌تر دیده و حقوق آنها ترمیم شود. حقوق پرستاری که به تازگی مشغول به کار شده، حدود ۷ تا ۸ میلیون تومان است، این در حالی است که برای تامین مسکن و معیشت، حقوق یک فرد باید بسیار بالاتر باشد تا بتواند زندگی مناسبی تشکیل دهد.
موانع اجرای قانون تعرفه‌‌‌گذاری
عضو شورای عالی نظام پرستاری کشور اظهار کرد: در شرایط مختلف شاهد این هستیم که تفاوت‌‌‌هایی بین مشاغل دیگر و پرستاری وجود دارد، اما متاسفانه دریافتی پرستاران تفاوتی با این مشاغل ندارد. به طور مثال در زمانی که کرونا گسترش پیدا کرد، شاهد دورکاری بسیاری از مشاغل بودیم، اما پرستاران دورکار نشدند؛ بنابراین وقتی این تفاوت را بین گروه پرستاری و سایر مشاغل قائل می‌‌‌شویم، باید در زمینه پرداختی‌‌‌ها به پرستاران نیز این تفاوت‌‌‌ها مدنظر قرار گیرد. حقوق و مزایایی که پرستاران دریافت می‌کنند، در شأن آنها نیست و این مساله باید مرتفع و حقوق آنها ترمیم شود.
رحیمی همچنین درباره اجرای قانون تعرفه‌‌‌گذاری خدمات پرستاری گفت: در حال حاضر وزارت بهداشت سامانه‌‌‌ای را برای اجرای قانون معرفی کرده تا خدماتی که قرار است پرداختی به ازای آنها صورت گیرد، در این سامانه بارگذاری شود؛ اما سازمان برنامه و بودجه مقرر کرده اعتبار مصوب را در اختیار بیمه‌‌‌ها و وزارت بهداشت قرار دهد، اما کمتر از نصف مبلغ بودجه تعرفه‌‌‌گذاری خدمات پرستاری توسط وزارت بهداشت و بیمه‌‌‌ها وصول شده و وقتی که بودجه را از طرف سازمان برنامه دریافت نکنند، اجرای این قانون سخت خواهد بود. وی در پایان خاطرنشان کرد: از وزارت بهداشت، بیمه‌‌‌ها و سازمان برنامه و بودجه درخواست جدی داریم که در زمینه تخصیص اعتبارات لازم برای اجرای قانون تعرفه‌‌‌گذاری خدمات پرستاری با سرعت بیشتری عمل کنند، زیرا تاخیر در اجرای قانون، موجب صدمات جدی و بی‌‌‌انگیزگی پرستاران شده است.
دو دغدغه مهم جامعه پرستاری
رئیس سازمان نظام پرستاری اردبیل نیز با اشاره به تبعات مهاجرت پرستاران معتقد است: عدم‌جذب نیروی کافی، پایین بودن سطح درآمد کادر درمان، حجم زیاد کار و... باعث شده که کشورهای حاشیه خلیج فارس با در نظر گرفتن شرایط بهتر نسبت به داخل کشور، پرستاران ما را جذب کنند که این موضوع در آینده آسیب جدی به بدنه درمان کشور وارد خواهد کرد، زیرا جامعه خالی از نیروی متخصص خواهد شد. سعید مهری‌بیک‌باغلو همچنین با اشاره به مشکلات ایجادشده در حوزه پرستاری از ناحیه مهاجرت پرستاران گفت: یکی از مواردی که با مهاجرت پرستاران مقابله می‌کند، علاوه بر تامین رفاه و معیشت این است که آموزش پرستاران باید بر حسب نیاز باشد.
وقتی که تربیت پرستاران بر اساس نیازسنجی باشد، یعنی برای آنها برنامه‌‌‌ریزی صورت گیرد، پرستار پس از آموزش، برنامه دقیقی برای خدمت خواهد داشت. وی خاطرنشان کرد: با توجه به تورم اقتصادی و شرایطی که در جامعه وجود دارد، پیش از معیشت، مهم‌ترین دغدغه جامعه پرستاری، هویت‌‌‌بخشی به شغل پرستاری و سپس توجه به وضعیت معیشت و دغدغه مالی آنهاست. اگر به همین دو خواسته در جامعه پرستاری جامه عمل پوشانده شود، بسیاری از مشکلات کادر درمان حل و فصل خواهد شد.
افزایش نگرانکننده مهاجرت پزشکان و پرستاران
بر اساس این گزارش، طی روزهای گذشته نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری نیز از رشد مهاجرت پزشکان و پرستاران ابراز نگرانی کرده است. در این راستا عباس کعبی گفته است: زمانی خوشحال بودیم که در بحث پزشکی و پرستاری خودکفا شده‌‌‌ایم، اما متاسفانه افزایش هجرت معکوس پزشکان و پرستاران طی چند سال اخیر به‌ویژه به کشورهای عربی نظیر عمان، قطر و امارات، ایجاد شهرهای پزشکی در این کشورها و پیشنهاد قیمت‌های بالا به کادر پزشکی، نگرانکننده و در حد یک فاجعه است که باید تدابیری در این خصوص اتخاذ شود.
موج مهاجرت پرستاران از دهه ۵۰
با وجود این، همه این مباحث در حالی مطرح می‌شود که مسوولان وزارت بهداشت بر این باورند که مهاجرت یک موضوع رایج در تمام دنیا محسوب می‌شود. به عقیده این مسوولان، در بسیاری از کشورهای اروپایی تعداد پزشکان هندی و آسیای جنوب شرقی بسیار بیشتر از پزشکان اروپایی است؛ پس پدیده مهاجرت منحصر به ایران نیست. عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت در این زمینه بیان کرد: طی دو دهه گذشته با کمبود پرستار در اروپای شمالی و سالمند بودن جمعیت و همچنین کمبود پزشک و پرستار، بسیاری از کشورها روند مهاجرت به کشور خود را تسهیل کردند و این موضوع در دوران کرونا شدت گرفت.
عبادی افزود: از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ تعداد پرستارانی که برای دریافت رضایت کاری به معاونت پرستاری مراجعت کردند، افزایش یافته بود که خوشبختانه با فروکش شدن کرونا تعداد پرستارانی که میل به مهاجرت دارند، کمتر شد. البته بعد از دوران همه‌گیری کووید- ۱۹ برخی از کشورها، پرستاران مهاجر را کمتر پذیرش می‌کنند. معاون پرستاری وزارت بهداشت با اشاره به اینکه کمبود پرستار معضل جهانی است، گفت: مقاله‌‌‌ای که مربوط به سال ۱۳۵۵ بود، مهاجرت نیروی پرستاران و پزشکان متخصص را نوعی صادرات فرهنگی عنوان کرده بود. یعنی مساله مهاجرت پرستاران و پزشکان از آن سال‌ها مطرح بوده است. او در پایان خاطرنشان کرد: در هر صورت به علت کمبود پرستار باید با به کارگیری همکاران و نظام پرداخت مبتنی بر انصاف، میل به ماندن در کشور را در این افراد بیشتر کنیم.
