امیررضا انگجی

آیا عراق و متعاقبا بقیه خاورمیانه موفق به ایجاد و حفظ نهادهای دموکراتیک خواهند شد؟ بسیاری از اقتصاددانان در مورد چشم‌‌انداز دموکراسی در خاورمیانه و شاید در بسیاری از بخش‌های دیگر جهان که از نظر اقتصادی کمتر مرفه هستند، مانند کشورهای جنوب صحرای‌آفریقا، تردید دارند. زیربنای این شک و تردید، نظریه‌‌ای است که به‌طور گسترده توسط دانشگاهیان، سیاستگذاران و روزنامه‌‌نگاران پذیرفته‌شده‌است، این دیدگاه بر مبنای این است که دموکراسی تنها زمانی مستقر می‌شود که توسط جمعیتی با تحصیلات عالی و یک «فرهنگ دموکراسی» بنا شده باشد. جامعه‌‌ای که فرهنگ دموکراسی را توسعه نداده است، چگونه می‌تواند به اجماع برسد و نظرات مخالف را تحمل کند؟ در مقابل نظریه جایگزین و جدید معتقد است که دموکراسی تنها زمانی ایجاد و تحکیم می‌شود که مزایای حاصل از آن با توزیع زیربنایی قدرت در جامعه همسو باشد.

خاورمیانه در قرن نوزدهم در نتیجه انقلاب صنعتی و توسعه اقتصادی اروپا در رویدادی که به واگرایی بزرگ مشهور است از غرب عقب ماند و تحلیل داده‌های جدید نشان می‌دهد که خاورمیانه در قرن بیستم هیچ تمایلی برای همگرایی از خود نشان نداده است. شکاف در درآمد سرانه بین خاورمیانه و غرب در سال۲۰۰۰ تقریبا مشابه سال۱۹۱۳ است که این عدم همگرایی را آشکار می‌کند.

افغانستان در طول دو قرن گذشته با معارضات و چالش‌های بزرگی مواجه بوده است؛ کشوری با بالاترین درجه نابرابری قومی، تنوع قومی پیچیده و بالا و همین‌طور کشوری که با کشیده شدن مرزهای مصنوعی دیورند در سال۱۸۹۳ از دسترسی به دریا محروم و تبدیل به یکی از کشورهای بزرگ محصور در خشکی جهان شد. این موارد تنها گوشه‌ای از چالش‌های تاریخی و سرزمینی افغانستان را نشان می‌دهد. این چالش‌های تاریخی بر شکنندگی توسعه در افغانستان امروز تاثیر گذاشته و باعث قفل‌شدگی عبور این کشور از مسیر تاریخی خود شده است.

نقشی که نفت در اقتصادهای خاورمیانه ایفا کرده از منظر اقتصاد سیاسی فراتر از بیماری هلندی است. شواهد و داده‌ها نشان می‌دهند که نفت در کشورهای خاورمیانه از زمان اکتشاف به جوامع بسته و غیرلیبرال و اقتصادهای تضعیف‌شده منتهی شده است.

شکست‌ها و چالش‌هایی که کشورهای قاره آفریقا در مسیر تکامل اقتصاد‌های خود با آن روبه‌رو بوده‌اند در طیف گسترده‌ای از آثار میان‌رشته‌ای با محوریت اقتصاد مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. از آنجا که اکثر این چالش‌ها برای تمامی کشورهای این قاره به‌صورت مشترک وجود دارد، می‌توان در تحلیل از قاره آفریقا به‌جای کشورهای موردی استفاده کرد. ما در این گزارش نشان می‌دهیم که چگونه چالش‌هایی مانند ایجاد مرزبندی‌های سیاسی مصنوعی، تنوع قومی فراوان در درون مرز‌های سیاسی خاص و سایر مشکلات جغرافیایی و تاریخی باعث انحراف روند حرکت این قاره در پیوستن به سایر قاره‌ها از نظر شاخص‌های توسعه‌ای و درآمدی شد.