هفته گذشته اتاق فکر طرفداران حزب جمهوریخواه آمریکا از برنامه دولت آینده -که با قطعی شدن نامزدی دونالد ترامپ احتمال برد خود را میدهند - رونمایی کرد. این برنامه که به نظر میآید از سال ۲۰۲۳ شروع به نوشتن شده و به تازگی در دسترس عموم قرار گرفته «پروژه ۲۰۲۵» نام دارد و در واقع نقشه راه دولت را در همه زمینهها – دیپلماسی، دفاعی، اقتصاد، رسانه و نیز افکار عمومی – ترسیم کرده است. «پروژه ۲۰۲۵» که در پنج بخش و ۹۰۰ صفحه تنظیم و تدوین شده توسط اعضای سابق دولت ترامپ و جمعی از نخبگان بنیاد هریتیج و بنیادهایی مانند موسسه مطالعات اقتصادی تدوین شده است.
روزنامه دنیایاقتصاد در روز سهشنبه مطلبی با عنوان «دوئل ارزی با سفر داخلی» منتشر کرد که در پاسخ آن بانک مرکزی مطلبی را به همان روزنامه منتقل کرد که روز چهارشنبه منتشر شد. اما به نظر میرسد پاسخ مطرحشده در بهترین حالت ناکافی و در بدترین حالت بیربط است. نقد اصلی روزنامه دنیایاقتصاد آن بود که چرا به مسافران سفرهای خارجی ارز با نرخی بسیار پایینتر از نرخ بازار آزاد داده میشود.
اگر نبود اتهامزنی بیپروا و غیراخلاقی آقای نیکولا گرجستانی به منتقدان کارنامه سیاسی دکتر محمد مصدق تحتاین عنوان که «صنعت مصدقستیزی پدیدهای است سازمانیافته و من یقین دارم هزینههای هنگفتی از آن حمایت میکنند»، آنهم در گفتوگو با «اکو ایران» (۳مهر ۱۴۰۲) که زیرمجموعهای از گروه رسانهای «دنیایاقتصاد» است، تمایلی به نوشتن این یادداشت نداشتم. حدود یک ماه قبل از گفتوگوی فوقالذکر، به مناسبت هفتادمین سالگرد واقعه ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، میزگردی در گروه رسانهای «دنیایاقتصاد» در نقد و بررسی این واقعه و کارنامه سیاسی مصدق برگزارشده بود. اتهام ناروای آقای گرجستانی آشکارا ناظر به برخی مطالب اظهارشده، از جمله سخنان من، در آن جلسه بود. طرفه اینکه مفتری فراتر از منتقدان، خواسته یا ناخواسته، با اظهارات خود که ذکر آن رفت، عملا گروه رسانهای «دنیایاقتصاد» را که برگزارکننده آن نشست بود در مظان اتهام قرار میداد. راقم این سطور به گمان اینکه ممکن است سوءتفاهمی رخداده باشد بلافاصله خواستار گفتوگوی رودررو با آقای گرجستانی شدم تا درخصوص اتهامی که وارد آوردهاند روشنگری کنند تا اگر احیانا سوءتفاهمی رخداده باشد برطرف شود، اما ایشان پس از گذشت نزدیک به ۶ ماه امروز و فرداکردن نهتنها پاسخی به این درخواست ندادند بلکه در مقالهای که اخیرا (۱۴ اسفند ۱۴۰۲) در روزنامه «دنیایاقتصاد» به چاپ رساندند همان اتهامات را بهنوعی دیگر تکرار کرده و مدعی شدهاند مصدق سیاستمداری قانونگرا، دموکراسیخواه و مشروطهطلب بوده و منتقدان وی وابستگان به اقتدارگرایان داخلی یا خارجیاند که از ترس الگو قرارگرفتن مدل سوسیالدموکراتیک وی برای نسل جدید، قصد تخریب وی را دارند. در این یادداشت ضمن پاسخ به اتهامات ناروا، قصد دارم این ادعاها را به محک آزمون تاریخی بزنم.
اصلاحات ساختاری نظام بودجهریزی کشورمان یکی از راهبردهای اساسی حاکمیت در توسعه اقتصادی است. نظام بودجهریزی، ابزار تخصیص بهینه منابع مالی دولت به سیاستها و برنامههای کشور و ثقل سیاستگذاری عمومی است. رویهها و واقعیتهای نظام بودجهریزی کشور و قوانین بودجه سالهای اخیر حاکی از مشکلات مزمن و ساختاری در نظام بودجهریزی است. انباشت سالها ناترازی در اقتصاد، وجود هزاران پروژه عمرانی نیمهتمام، کسریهای مزمن، آیندهفروشی از طریق انتشار اسناد خزانه اسلامی، سهم بسیار بالای هزینههای جاری از بودجه، ناهماهنگی در نظامهای پرداخت و عدمشفافیت در اجرا و نظارت بر بودجه ازجمله چالشهای اساسی است که نظام بودجهریزی کشور با آنها روبهروست. با توجه به گذشته بسیار نابسامان نظام بودجهریزی ترکیه و انجام اصلاحات موثر برای بهبود نظام مدیریت مالیه عمومی این کشور در دو دهه اخیر، در این یادداشت با تحلیل اثباتی و در چارچوب انتقال سیاستی به بررسی اجمالی تجربه ترکیه میپردازیم.
با هر کیفیت و کمیتی که بود، انتخابات دور دوازدهم مجلس شورای اسلامی انجام شد و «خانه ملت» بخش اعظمی از مستاجران چهار سال آینده خویش را در مرحله اول شناخت: کسانی که قرار است چهار سال زمام «قانونگذاری» و «نظارت» به عنوان دو ماموریت اصلی مجلس در نظام حکمرانی کشور را در دست داشته باشند. بر اساس اصل ۸۴ قانون اساسی «هر نماینده در برابر تمام ملت مسوول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهارنظر نماید». و بر همین اساس و نیز سایر اصول قانون اساسی است که نمایندگان مجلس از نقش و سهمی بسیار مهم در کیفیت حکمرانی در کشور در مواردی چون ارائه طرحها و بررسی لوایح، بررسی و تصویب برنامههای توسعه، بررسی و تصویب بودجههای سنواتی و نظارت بر عملکرد قوه مجریه با بهرهگیری از ابزارهایی چون طرح «سوال» یا «استیضاح» برخوردار هستند.
موسسه رتبهبندی فیچ در آخرین گزارشی که درباره ترکیه منتشر کرد، رتبه اعتباری این کشور را از B۲ در سپتامبر سال۲۰۲۳ به +B ارتقا داد. این ارتقا بهمعنای آن است که اعتبار اقتصاد و سیاست ترکیه از حالت «ثبات» به حالت «مثبت» تغییر یافتهاست. دو سالپیش اعتبار اقتصاد ترکیه -B بود. ارتقای رتبه ترکیه از سوی موسسه معتبر و بینالمللی فیچ خوشحالی مقامات اقتصادی ترکیه را دربر داشت.
دنیای اقتصاد-محمدحسین باقی:
مساله فلسطین یکی از قدیمیترین مسائل –یا بهتر است بگوییم مناقشات- موجود در جهان اسلام است که طی ۷۵سال گذشته راهحلی برای آن یافت نشده است. اهمیت این مساله با بهبود روابط بین اعراب و اسرائیل از سال۲۰۲۰ و آغاز توافق ابراهیم میرفت که کمرنگ یا حتی فراموش شود؛ اما حمله تمامعیار حماس به اسرائیل در ۷اکتبر۲۰۲۳ برابر با ۱۵مهرماه۱۴۰۲ جان تازهای به مساله فلسطین بخشید. درعینحال، تمرکز عربستان سعودی بر تعامل با آمریکا و اسرائیل، حماس را به این نتیجه رساند که شاید کاملا منزوی و مهار شود. افزون بر این، چنین توافقی میتوانست احتمالا دست تشکیلات خودگردان را در کرانه باختری بیشتر تقویت کند.
اقتصاد چرخشی (Circular Economy) که در سالهای اخیر تصویری دادهمحور و عملیاتی از توسعه پایدار ارائه کرده بود، در جهان بعد از کرونا و با وقوع جنگ اوکراین -روسیه، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. با انتشار اولین گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۲، اسناد توسعهای این اقتصاد در سطح ملی و بنگاهی در نقاط مختلف جهان در حال انتشار است. اقتصاد چرخشی، رویکردی برای حفظ و افزایش منابع و کاهش و ازبین بردن پسماندها و ضایعات تعریف شده است. یک اقتصاد چرخشی مواد و محصولات را نگه میدارد و خدمات را تا جای ممکن به اشتراک میگذارد. بنابراین از طراحی مواد مصرفی در هر فرآیندی تا تمام چرخه تولید را مورد بازنگری قرار میدهد. رویکرد اقتصاد چرخشی مفهوم پایان عمر را با بازسازی جایگزین میکند، استفاده از مواد شیمیایی سمی را که استفاده مجدد از آنها را مختل میکند حذف میکند و از بین بردن پسماند را از طریق طراحی کیفی مواد، محصولات، سیستمها و مدلهای کسب و کار و انتقال به منابع انرژی تجدیدپذیر و استفاده پایدارتر از تنوع زیستی هدف قرار میدهد. در مدل چرخشی اقتصاد، نهتنها ضایعات و نیاز به منابع جدید کاهش مییابد بلکه خلق ارزش اضافی از منابع طبیعی مورد توجه جدی قرار میگیرد.
اگرچه سالهاست دولتهای مختلف به دنبال واگذاری باشگاههای دولتی فوتبال به بخش خصوصی بودهاند بااینحال تاکنون این امر به واقعیت نپیوسته است. سازمان خصوصیسازی از ابتدای دولت سیزدهم، جدیتر از قبل به این موضوع ورود کرد و هماکنون اخبار حاکی از عزم دولت نسبت به واگذاری باشگاه پرسپولیس به سازمان تامین اجتماعی است. با تحقق این موضوع، از یک سو آرزوی خصوصیسازی باشگاههای دولتی محقق میشود و از سوی دیگر بخشی از بدهیهای دولت به سازمان تامین اجتماعی تسویه خواهد شد. اما باید بررسی کرد که این اتفاق، برای طرف دیگر ماجرا، یعنی سازمان تامین اجتماعی، بهعنوان بزرگترین صندوق بیمهای کشور، چه تبعاتی خواهد داشت.
اخیرا خبری مبنی بر تولید گوشیهای تقلبی نوکیا توسط یک شرکت داخلی، واکنشهای بینالمللی را برانگیخته است. سفیر فنلاند در تهران با ارسال نامهای به وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران نسبت به این موضوع هشدار داده است. سفیر فنلاند در نامۀ خود نوشته است: «با بررسیهای انجامشده مشخص میشود که شرکت آتیلا همراه آیهان تجارت مستقر در زرندیه واقع در استان مرکزی، اقدام به ساخت، تولید، عرضه و فروش گوشیهای تلفن همراه با علامت تجاری نوکیا میکند که برای مصرفکننده عادی تشخیص آن از محصولات واقعی نوکیا غیرممکن است.»
مسوولیت اجتماعی شرکتها Corporate Social Responsibility (CSR)i، یکی از مباحثی است که بهویژه در سالهای اخیر بسیار مورد توجه بوده است. هرچند تعاریف متعددی برای مسوولیت اجتماعی شرکتها وجود دارد، آنچه میخواهد بر آن تاکید کند، ریشههای اقتصادی نهفته در ارتباطات و رفتارهای اجتماعی است که توجه به مسوولیت اجتماعی و مسوولیت اجتماعی شرکتها یا بنگاهها را حائز اهمیت میکند.
معدن و صنایع معدنی بهویژه صنایع فلزی همچون فولاد، مس، آلومینیوم و... همواره نقش بسیار مهمی در اقتصاد ملی ایران و صادرات و تعاملات اقتصادی بینالمللی داشتهاند و در برهههایی مهم همچون تحریمهای بینالمللی توانستهاند بخش مهمی از نیازهای ارزی و صادراتی کشور را تامین کنند. توجه ویژه همسایگان کشورمان به این صنایع، اهمیت توجه ویژه به آنها را دوچندان کرده است.
ثروتها و منابع بادآورده از دیرباز یکی از عوامل بسیار مهم افول و سقوط جوامع و ملتها بوده است. اگرچه از دیرباز درباره اثر علّی ثروت بادآورده بر افول اقتصادی، میان علمای اقتصاد اختلاف نظر بوده است، اما امروزه مدلهای تجربی جدید و پیشرفتهای آماری نشان میدهد که چنین اثر علّی وجود دارد. برای نمونه تابلینی و برولو (۲۰۱۳) نشان میدهند که انتقال ثروت بادآورده و منابع سیاسی به شهرداریهایی در برزیل هم باعث افزایش فساد سیاسی و هم موجب کاهش کیفیت سیاستمداران میشود. این اثرات نشان میدهد که ثروت بادآورده نه فقط از طریق کانال شناختهشده «بیماری هلندی» که از سایر کانالها بر افول اقتصادی تاثیر میگذارد. ما در این گزارش قصد داریم تاثیر ثروت بادآورده آمریکای لاتین (طلا و نقره) را بر سقوط اقتصادی اسپانیا در قرون هفدهم و هجدهم بررسی کنیم.
استعدادهای جهانی بهعنوان سفیران پیشرفت، عاملی موثر در ایجاد همافزایی و رشد اقتصادی در سطح جهان شناخته میشوند. این افراد، با تواناییها و دانشی که از اقصی نقاط جهان به دنیای جدید خود آوردهاند، بهعنوان نمایندگانی از امکانات و ظرفیتهای فرهنگی، تحصیلی و فنی کشورهای خود شناخته میشوند. این مهاجران متخصص، با عبور از مرزها و فراتر از محدودیتهای فرهنگی، به تبادل دانش و تجربیات میان اقشار مختلف جامعه میپردازند.
پس از انتخابات مقدماتی حزب جمهوریخواه در ایالت کارولینای جنوبی و برنده شدن دونالد ترامپ در این ایالت، او را تقریبا میتوان نامزد نهایی این حزب در انتخابات ریاستجمهوری سال۲۰۲۴ نامید. پیروزی او در این ایالت که زادگاه نیکی هیلی، رقیب حزبی اوست -که مدتی هم فرماندار این ایالت بود- توجه همه رسانههای جهان را به خود جلب کرد. تاگ اشپیگل آلمان با چاپ عکس ترامپ در صفحه اول روز دوشنبه خود با این تیتر که «او همچنان میتازد؟» نگرانی آلمان را از پیروزی ترامپ به نوعی بیان کرد. روزنامه والاستریتژورنال هم به شیوه دیگری - انتشار سه یادداشت در یک روز- از پیروزی ترامپ ابراز نگرانی کرد.