در نشست فعالان صنعت آرد و نان بررسی شد
نظام پرمناقشه یارانه گندم، آرد و نان
دولت با یارانه‌ای که بر روی کالای اساسی آرد در نظر گرفته است باعث شده تا بخش قابل توجهی از آرد یارانه‌ای کشور در بازار آزاد به فروش برسد. در واقع در چند سال اخیر تعداد زیادی نانوایی در سطح کشور تاسیس شده‌اند که بخش قابل توجهی از سهمیه آرد خود را در بازار آزاد به شیرینی‌فروشی‌ها یا اصناف دیگر می‌فروشند و از این راه امرار معاش می‌کنند. آرد فروشی نانوایی‌ها از چند جهت قابل توجه است، یک این که نانوایی‌ها شیفت کاری کارگران خود را کم می‌کنند و به دنبال آن پرداخت حقوق کمتری نیز دارند و به دنبال آن هزینه‌های دیگر نیز کاهش می‌یابد. از طرف دیگر دولت ناخواسته دلالی را وارد این حرفه کرده است که حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد نانوایی‌های سطح کشور به دلیل استفاده از این فرصت وارد این حرفه شدند.
بر این اساس کارشناسان معتقدند دولت باید یارانه را از این سیستم خارج کند و قیمت را آزاد بگذارد تا قیمت این کالا در بازار رقابتی محاسبه و تعیین شود.
کیفیت نان، بلای جان
یکی از اتفاقات اخیر، افت محسوس کیفیت نان بوده است. به طوری که نانوایی‌ها با هدف کاهش هزینه‌های سربار، از مواد اولیه مناسب استفاده نمی‌کنند. همین امر باعث می‌شود تا محصول نهایی کیفیت مطلوب نداشته باشد و به دنبال آن دورریز نان نیز زیاد شود. در صورتی که در تهیه نان از مواد اولیه مناسب استفاده شود نه تنها دیرتر بیات می‌شود، بلکه نان سالم‌تری نیز تولید خواهد شد. در ادوار گذشته دولت با کم‌توجهی به این امر مهم سلامت جامعه را هدف قرار داده است و در زمینه فرهنگ‌سازی نان سالم اقدام قابل توجهی نداشته است.
نشست فعالان صنعت آرد و نان
در راستای بررسی تصمیمات دولت در حوزه نان نشستی صمیمی با حضور پنج نفر از فعالان و تولیدکنندگان صنعت آرد و نان برگزار شد. در این نشست که با حضور مدیرعامل نان آوران، مدیرعامل نان سحر، مدیرعامل گلنان پوراتوس، مدیرعامل ماشین‌سازی مرشدی و یک استاد دانشگاه برگزار شد، به جنبه‌های مختلف دخالت دولت پرداخته شد.
دخالت دولت باعث گرفتاری‌های صنعت آرد و نان
در ابتدای این نشست مدیرعامل گلنان پوراتوس گفت: علّت گرفتاری‌های موجود صنعت آرد و نان، دخالت تام و تمام دولت است. دولت عمدتا از سر خیرخواهی و به خاطر پائین نگهداشتن قیمت نان هرساله بیشتر از سال قبل در باتلاق پرداخت یارانه‌ها فرو می‌رود و متاسفانه به رغم پیامدهای سوء ادامه این وضعیت، تلاشی برای پایان این روند معیوب دیده نمی‌شود.
حبیب الله حداد گفت: در همین راستا پیشنهاد می‌کنم این یارانه و مابه التفاوت بصورت نقدی به خود مردم پرداخت شود.
وی در این خصوص تصریح کرد : دولت می‌تواند از چند ماه قبل از آزاد سازی، این ما به التفاوت را بحساب مردم واریز کند تا مردم اطمینان پیدا کنند که عملا دولت قدرت خرید آنها را حفظ خواهد کرد.
مشکلات متعدد سر راه تولید و عرضه نان
در ادامه مدیرعامل نان‌آوران با بیان اینکه مشکلات بسیاری بر سر راه تولید و عرضه گندم، آرد و نان کشور وجود دارد که غیرقابل بیان است گفت: در ظاهر این سه صنعت رشدی حاصل شده اما این تغییرات چون اصولی، منطقی و توسط متخصص بررسی نشده بود نتوانسته اثر آنچنانی در تولید نان مأکول بهداشتی و بدون دورریزی داشته باشد.
به گفته علی مروت‌پور هیچ‌گاه رشد اصولی و منطقی در صنف و صنعتی ایجاد نمی‌شود مگر اینکه دارای کیفیت ارزش غذایی و بازار باشد.
وی گفت: رشد کمی و کیفی محصول در گرو محل تولید مناسب، استفاده از ماشین‌آلات و ابزار مناسب، نیروی متخصص کارآمد در آن کار و مواد اولیه با کیفیت و مرغوبیت و معقول می‌باشد.
وی گفت: در صنف و صنعت نان که دولتمران و مسوولان دست‌اندرکار به جای نظارت بر امور گندم آرد و نان تصدی‌گری را انتخاب نمودند و فقط با دادن آرد یارانه‌ای یک قلم از ده‌ها قلم هزینه مواد اولیه و خدمات با تعیین قیمت غیرمنطقی و دستوری خواستند کنترل بازار را بدست بگیرند، تولیدکنندگان تمام تلاش خود را به کار می‌برند تا با کاهش هزینه‌ها که می‌تواند اثر منفی بر تولید کمی و کیفی داشته باشد سود خود را از فاصله قیمت تمام‌شده و فروش بدست بیاورند.
مروت‌پور ادامه داد: قبل از انقلاب در نانوایی‌های سنگکی شاطر جایگاه ویژه‌ای داشت و مانند یک ژنرال ارتش دارای اقتدار بود دلیل آن این بود که یک فرد مدت زمان طولانی را طی می‌کرد تا به درجه شاطری برسد. افرادی به این درجه می‌رسیدند که به تمام امور نانواخانه آرد و نان آشنایی کامل داشتند و به همین مناسبت مورد احترام بقیه مشاغل و مردم بودند. در آن زمان نانوا این حق را داشت که برای تولید نانی با عطر و طعم و با کیفیت و قابل مصرف و فروش، آرد مناسب تولید خود را انتخاب نماید. حساسیت در تولید نان مرغوب به حدی وجود داشت که رقابت در بین نانوایی‌های سنگکی برای بکارگیری خمیرگیر، شاطر و نان درآور،که شرایط را برای تولید نان خوب فراهم می‌کردند بسیار زیاد بود. اما اکنون کسی جوابگوی محصول نهایی که غالباً بی‌کیفیت هم است نبوده و نیست.
مروت‌پور در نهایت تا زمانی که دولت فکر اساسی برای قشر آسیب‌پذیر کشور که نان قوت لایموت آنهاست نکند، و آزادسازی نشود با توجه به چندین نرخی بودن قیمت آرد و سبوس فساد روز به روز افزایش، تولید بی‌سروسامان و دولت مجبور به پرداخت یارانه‌های کلان می‌باشد.
واهمه دولت از آزاد سازی نرخ آرد
در همین راستا مدیر عامل« نان سحر» با بیان اینکه در دهه ۵۰ به دلیل افزایش قیمت نفت، دست دولت برای بسیاری از فعالیت ها باز شد گفت: همزمان با این رویداد ها در سال ۱۳۵۰ اداره کل نان ماشینی کشور تاسیس و 17 کارخانه تمام اتوماتیک نان در سراسر کشور راه‌اندازی شد .
مهدی خانمحمدی گفت: پایان کار این واحد ها مصادف شد با انقلاب و عملاً این واحدها که قرار بود نان مناطقی از کشور را به هنگام بروز حوادث طبیعی و غیر مترقبه مانند زلزله تامین کنند به بهره‌برداری نرسیدند و سرانجام به عنوان ماشین آلات ضایعاتی به فروش رسیدند.
وی در ادامه افزود: قبل از انقلاب عمده نان تولید شده در کشور نان های سنتی سنگک ، تافتون ، لواش و بربری بود و تنها نان حجیم نان بولکی بود که در ساندویچ فروشی ها مصرف می شد. آن زمان در تهران ۷۴ واحد بولکی پزی داشتیم که البته آغاز کار آنها حدود سال ۱۳۲۰ بود ما نیز از سال ۱۳۵۰ وارد این صنف شدیم در آن زمان رقابت حاکم بود و چیزی به نام یارانه در این صنف جایگاهی نداشت لذا همه به فکر ارتقای کیفیت محصولات خود بودند.
خانمحمدی با بیان اینکه در حال حاضر یارانه جلوی رشد این صنعت را گرفته است خاطر نشان کرد: زمانی آرد در کشور کیلویی ۹ ریال بود که بعد از مدتی یک ریال به قیمت آن اضافه شد .دولت وقت گفت یک ریال اضافه را از مردم نگیرند بنابراین یک ریال مابه التفاوت قیمت آرد را دولت به نانوا پرداخت می‌کرد حالا همان یک ریال آن زمان تبدیل به یارانه میلیاردی شده است . هم اکنون آرد به قیمت‌های متفاوتی در بازار به فروش می‌رسد ۸۳۰ تومان برای نوع اول ، ۱۵۰۰ تومان برای نوع دوم ، ۴۵۰۰ تومان برای نوع سوم و حدود ۱۰ هزار تومان به قیمت آزاد که این آخری (یعنی آرد آزاد ) هم پدیده‌ای است که باید دید از چه منابعی تهیه می شود و چگونه به بازار راه پیدا می‌کند.
به گفته وی در حال حاضر به دلیل آشفته بازار قیمت ها، بستر برای برخی سودجویان فراهم شده است این عده به جای فعالیت پر مشقت نانوایی و کسب روزی حلال به دنبال کم فروشی ، گرانفروشی و فروختن سهمیه آرد خود در بازار آزاد هستند و این امرکار را برای زحمتکشان واقعی در این صنف بسیار مشکل کرده است و همواره وسوسه فروش سهمیه برای آن ها وجود دارد و به نظر می‌رسد مسبب این وضعیت عمدتاً همین نظام یارانه دهی و نرخ گذاری است که وجود دارد .کار به جایی رسیده که اکنون هیچ کس از جمله کشاورز، آسیابان ،نانوا ، مصرف‌کننده و حتی دولت از این وضعیت راضی نیستند. و البته اگر در این صنعت قدم های موثری نیز برداشته شده به این دلیل است که یک جمع ده نفری دست به دست یکدیگر دادند تا کیفیت نان را ارتقا بخشند .بخش خصوصی در این صنف سرمایه‌گذاری کرده تا نان با کیفیت به سفره ایرانی را پیدا کند.
خانمحمدی گفت: قاعدتاً مسئولان دولتی باید از میزان قاچاق آرد و یا فروش آرد توسط برخی نانوایی ها در بازار آزاد آگاه باشند و بدیهی است وقتی بخشی از آرد سهمیه نانوایی ها توسط آنها پخت نمی‌شود بنابراین تعداد نانوایی ها بیشتر از نیاز می باشد. به خاطر داریم بعد از هدفمندی یارانه‌ها ، بهترین نان با کیفیت خوب به دست مردم رسید و حدود سی درصد نانوایی‌ها بدون ایجاد تنش در جامعه تعطیل شدند .الان هم اگر چنین اتفاقی بیفتد ، برخی نانوایی‌ها که فی الواقع آرد فروش هستند و نانوای واقعی نیستند تعطیل خواهند شد ، ولی میدان برای قاطبه دست‌اندرکاران شریف این صنف آماده می‌شود تا برای تهیه نان سالم تر و با کیفیت بهتر با یکدیگر رقابت کنند. آنگاه کسی که نان بهتری تولید کند در این صنف می ماند چون دیگر درآمدی غیر از فروش نان به مشتری ندارد. این امر موجب می‌شود که به مشتری احترام بگذارند و سعی کند کیفیت نان تولیدی خود را بالا ببرد تا مشتری بیشتری جذب کند .او دیگر هرگز به دنبال این نیست که بخشی از آرد دولتی سهمیه خود را در بازار آزاد بفروشد و کیفیت نان را پایین بیاورد که مشتری نداشته باشد.
وی گفت: اگر آن سیستم هدفمندی یارانه ها ادامه می یافت ، این صنف بیش از پیش سر و سامان می گرفت. ولی متاسفانه به خاطر ترسی که در زمان دولت سابق وجود داشت این امر محقق نشد ولی به هر حال الان هم اگر دولت محترم عزم خود را جزم کند و یارانه را از این صنف بردارد و مستقیماً به مصرف کننده بدهد ، می‌تواند از نابسامانی فعلی و گسترش فساد در این صنف جلوگیری کند . میزان یارانه هر نفر نیز بایک محاسبه ساده به دست می‌آید یارانه‌ای که در زمان شروع طرح هدفمندی یارانه ها مبلغ آن ۵ هزار تومان در ماه بود و یادمان است که در روستاها مردم این مبالغ را حفظ می‌کردند و خودشان در خانه نان می پختند و نان محلی به خانه‌های روستایی بازگشت که اتفاق بسیار مبارکی بود .
خانمحمدی در نهایت گفت: امروز اگر این اتفاق دوباره بیفتد آسیاب های چکشی مجدداً به روستاها باز می گردد ، تنور های خانگی روشن و گرم می شود و تغذیه روستاییان نیز بهبود می یابد دولت هم اکنون سوبسید های فراوانی مستقیم و غیرمستقیم پرداخت می‌کند مبلغ هنگفتی نیز برای آرد و نان هزینه می‌شود . پیشنهاد مشخص ما این است که تمامی این سوبسیدهای مستقیم و غیر مستقیم حذف شود و مبلغ یارانه موردنظر مستقیماً به حساب مصرف‌کننده واریز شود.
ورود بخش خصوصی نقطه عطف صنعت تولید نان
مدیرعامل ماشین‌سازی مرشدی نیز گفت: از اوایل دهه پنجاه دانش و تکنولوژی در قالب ماشین‌آلات وارد صنعت نان شد که این موضوع در مکانیزه شدن نانوا ئی‌ها ی سنتی اثر قابل توجهی داشت.
محمود مرشدی با بیان اینکه در حال حاضر ماشین آلات صنعت نان به دو بخش تقسیم می‌شود گفت: بخش اول ماشین‌آلات تولید نانهای سنتی که دانش و طراحی آن کاملا ایرانی بوده و به تدریج وارد این صنف شده و همچنان برنامه به‌روزآوری تولید و ساخت تجهیزات آن ادامه داشته و الزامی است.
بخش دوم نیز دستگاه‌های تولید نان حجیم و نیمه حجیم است که الگوی آن اروپایی بوده و در شرایطی که تعداد واحد‌های نان صنعتی به 10واحد هم نمی‌رسید توسط اروپایی‌ها در مدت یک الی دو ماه، یک مجموعه تولیدنان حجیم راه‌اندازی می‌گردید. این در حالی بود که استقبال خوبی از این نان با توجه به ذائقه مردم در آن سال‌ها نشد. مرشدی گفت: با تغییر الگوی زندگی و افزایش درک اجتماعی از سلامت بدن در جوامع امروزی، این بستر برای استاندارد سازی و فرمولاسیون غنی تر تولید نان حجیم با تجهیزات به‌روز، ایجاد گردید و با در نظر گرفتن ذائقه و عادات غذایی افراد وهمچنین کاهش خروج ارز از کشور، دستگاه‌ها با روش مهندسی معکوس تولید و بومی‌سازی شد به گفته این مسوول بخش خصوصی این نقطه عطف در صنعت تولید نان حجیم بسیار ارزنده است و برای حفظ و ارتقاء آن این باور وجود دارد که مصرف کننده قطعا تمایل دارد بهای سلامت تغذیه سالم خود را با فرانشیزی (مابه التفاوتی) مناسب و منطبق با میزان درآمد و نیازخود بپردازد.
مرشدی در پایان اشاره کرد: ماشین‌سازان داخلی به این توانمندی رسیدند که می‌توانند نیاز بازار صنعت نان صنفی و صنعتی را جوابگو باشند، در ضمن در کنار آن برای توسعه به بازارهای صادراتی نیز راه پیدا کرده‌اند. در حال حاضر شرکت فعال در این زمینه توانسته‌اند ماشین‌آلات سنتی به بازارهای اروپایی و آمریکا و ماشین‌آلات نان حجیم و نیمه‌حجیم به کلیه کشورها صادر کنند. البته ماشین‌سازی‌ها برای صادرات بیشتر نیازمند زیرساخت‌های ماشین‌افزاری دارند که باید این بخش تقویت شود.
دخالت اشتباه دولت در صنعت نان
در ادامه این نشست یک استاد دانشگاه گفت: به دلیل جغرافیای این سرزمین غذای اصلی کشور نان بوده است. در ایران ما امکانات کشت برنج نداریم. غیر از باریکه‌ای در شمال کشور و منطقه کوچکی درخوزستان و اصفهان، جای دیگری امکان کاشت برنج وجود ندارد. این کشور هم در گذشته امکانات حمل و نقلی نداشته است که برنج وارد کند. به این ترتیب با توجه به این سابقه و ویژگی‌های جغرافیایی، مردم ایران یک ملت نان خور بوده‌اند. در اصطلاحات عوامانه هم می‌بینیم اصطلاحی داریم با عنوان لباس پلوخوری. این به معنای خاص بودن وعده پلو بوده است و پلو خوردن استثنا بوده است. به عبارتی دیگر نان غذای اصلی مردم از زمان قدیم بوده است. این نان نقش مهمی در زندگی داشته است. اولین سوبسید را هم ناصرالدین‌شاه به نان داد. در آن زمان نان گران شد و خانم‌ها برای اعتراض به خیابان‌ها آمدند و ناصرالدین‌شاه روزانه مبلغی حدود 1200 تومان را به نانوایی‌ها به عنوان سوبسید پرداخت کرد و این بدعت را ناصرالدین شاه شروع کرد.
لطفعلی بخشی گفت: از سال 1352 پرداخت سوبسید افزایش پیدا کرد و متناسب با افزایش سوبسیدها روند دخالت دولت در اصناف مختلف نیز رشد کرد که این دخالت‌ها با فساد همراه است. وی در ادامه با ذکر مثالی گفت : در زمان قدیم ایجاد نانوایی لواش ممنوع بود، اما رفته رفته این مورد به فراموشی سپرده شد و الان فکر می‌کنم بالغ بر شصت درصد نانوایی‌ها لواش‌پز هستند. نان لواش بی کیفیت ترین نان است، به دلیل این که از آردی تهیه می‌شود که همه سبوس آن گرفته می‌شود. اما با دخالت دولت و ایجاد یارانه در این سیستم، می‌بینیم پیدایش نانوایی لواش افزایش داشته است.
به گفته این استاد دانشگاه این روند بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد. واقعیت این است که قبل از انقلاب نگاه جامعی به نان وجود نداشت. قبل از دخالت دولت در آرد و نان تنوع نان در سراسر کشور زیاد بود. نانوایی‌ها در منطقه خودشان اعتبار داشتند. اما بعدا به خاطر دخالت دولت و دادن یارانه به این صنف و محدود کردن عرضه آرد به چهار نان و عدم عرضه آرد برای نانهای محلی، الگو کاملا عوض شد. این اتفاقات تا زمان انقلاب به صنعت نان ضرر زیادی زد و بعد از انقلاب هم متاسفانه این رویه عوض نشد و حتی تشدید هم شد. به خاطر همین یکی از بالاترین فسادهای کشور در صنعت آرد و نان است. حتما فیلم‌های آن را دیده اید که به گندم خاک اضافه می‌کنند و آن را می‌فروشند. خوب مشخص است که این صنعت پر از فساد است.
بخشی در ادامه افزود: ماکسیمم مصرف آرد کشور 10 میلیون تن در سال است. ظرفیت کارخانجات 20 میلیون تن در سال است، یعنی دو برابر مصرف کشور کارخانه تولید آرد داریم. ایجاد کارخانه جدید آرد در کشور ممنوع است، اما ببینید در همین چند سال اخیر چند کارخانه آرد به کشور اضافه شده است؟ با هر کارخانه آردی که هم صحبت کردیم می‌گوید ورشکست شدیم، اما بعد از مدتی کارخانه دیگری می‌خرند. مشخص است که در این صنعت فساد زیادی وجود دارد.
این کارشناس گفت: در همین مساله سبوس همه کارشناسان به اتفاق می‌گویند سبوس را از آرد نباید بگیریم و نان با سبوس برای سلامتی مفید است. اما همین سبوسی که نیاز بدن انسان است تا معده درست کار کند از آرد می‌گیرند و خوراک دام می‌شود. چون کارخانه آرد در این مسئله منفعت دارد و آن سبوس را بیش از کیلویی چهار هزار تومان به دامدار می‌فروشد. البته آسیابان‌های شریفی در کشور داریم، اما زمانی که عرف صنف این می‌شود و کارخانه‌های مجاور این کار را می‌کنند، بقیه هم به هم نگاه می‌کنند و همین عمل را انجام می‌دهند. از وزارت بهداشت که بپرسید می‌گویند بر اساس قانون هفت درصد سبوس آرد باید گرفته شود، اما الان حدود 18 درصد سبوس را می‌گیرند. نان هر چقدر نازکتر و روشن تر باشد، کم کیفیت تر است و برعکس، هر چه قدر ضخیم‌تر و تیره‌تر باشد، کیفیت بهتری دارد.
وی گفت: دولتمردان ما تابویی در ذهن دارند که اگر قیمت نان بالا رود مردم اعتراض می‌کنند. به همین دلیل جرات ندارند این سیستم اشتباه را درست کنند. بیشترین فشار را قشر نانوا تحمل می‌کند و به اجبار آنها را به سمت کارهای خلاف هل می‌دهیم. البته در این وسط ما بخش خصوصی پاک دستی را داریم که هیچ امتیازی از دولت نگرفته‌اند و با ابتکار خود نان را تهیه و به مردم رسانده‌اند و مشتری خود را هم دارند. به وسیله همین شبکه‌های اجتماعی دانش مردم بالا رفته است و این نانها را با قیمت بالاتر می‌خرند.
بخشی گفت: در سال 1390 و با شروع طرح هدفمندی یارانه‌ها، آرد تک نرخی شد و دیگر آردی به اسم یارانه‌ای نداشتیم که کار بسیار خوبی بود. در آن زمان یارانه نان پنج هزار تومان در ماه بود که جمعا 45500 تومان یارانه نقدی بود. این اتفاق فقط یک سال انجام شد و در آن زمان نانوا خودش آرد می‌خرید و حق انتخاب داشت. برای رقابت مجبور بود تا آرد باکیفیت‌تری بخرد. چون قیمت واقعی نان را می‌گرفت. اما متاسفانه بعد از یک سال قیمت آرد در جهان بالا رفت و دولت مجبور شد از تصمیم خود عقب‌نشینی کند و یارانه و آرد سهمیه‌ای را برگرداند.
وی در نهایت گفت: دخالت اشتباه دولت باعث شده نه تنها یک هزینه سنگین برای خودش درست کند، بلکه فساد گسترده‌ای نیز ایجاد کند. اما ظلمی دیگر نیز اتفاق افتاده است، مثلا در آلمان 300 تا 400 نوع نان وجود دارد. در ترکیه تنوع نان زیاد است و نانها بسیار خوشمزه هستند و آنها در واقع یک غذای کامل هستند. اما ما به خاطر کنترل این صنف، نانوایی‌های روستاها را هم به تولید تنها چهار نان محدود کرده‌ایم. یعنی حق انتخاب را از مردم گرفتیم و نمی‌دانیم این نانها از کجا آمده است و چه کسانی آنها را به مردم قالب کردند. متاسفانه نانهای خوشمزه محلی را از مردم گرفتیم و نانهای بی‌کیفیت را به سفره آنها برده‌ایم.
