آثار ماندگار توریسم چهار استان در خطر نابودی است
بناهای تاریخی زیرتیغ «وندال»ها
وندالیسم یکی از مشکلاتی است که تقریبا تمامی جنبه‌‌‌های زندگی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و علاوه بر حوزه‌‌‌های اجتماعی، روان‌شناسی، جرم‌‌‌شناسی و معماری بر حوزه‌‌‌های دیگر همچون گردشگری نیز تاثیر میگذارد. زیرا بناهای تاریخی و طبیعی از مهم‌ترین منابع سرمایه گردشگری یک کشور محسوب می‌شود و غنای فرهنگی یک منطقه به ظرفیت‌‌‌های گردشگری آن کشور کمک زیادی کرده و از آینده گردشگری آن منطقه محافظت می‌کند. وندالیسم در بسیاری از کشورها بر بخش گردشگری آن کشور تاثیر مستقیمی داشته که می‌توان به تخریب‌‌‌های مکرر منطقه توریستی کولوزئوم ایتالیا، موزه ملی جنگ جهانی اول کانزاس، مرکز هنری نورمن فایرهاوس اوکلاهما، کلیسای سنت فرانسیس واینلند در آمریکا، کتیبه‌‌‌های اورارتو وان، صومعه سوبله ترابزون در ترکیه اشاره کرد. باتوجه به اینکه در کنار این میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی مراکز تجاری و گردشگری بسیاری ایجاد می‌شود، آسیب به این اموال بر اقتصاد این مراکز تجاری تاثیر منفی خواهد گذاشت و منجر به کاهش گردشگر در این مناطق طی زمان خواهد شد. از این رو پیشگیری از خرابکاری‌‌‌ها برای تداوم صنعت گردشگری امری مهم و حیاتی است
وندالیسم به عنوان رفتارهای نامتعارف و ناهنجار یک اصطلاح نسبتا گسترده‌‌‌ای است، طیف وسیعی از فعالیت‌ها را شامل می‌شود، خرابکاری‌‌‌ها و اعمال آسیب به دارایی‌‌‌ها از طریق دیوارنوشت‌‌‌ها، کنده‌‌‌کاری، ریختن زباله، شکستن، تخریب یک چهره، آسیب به اموال عمومی و خصوصی و محیط‌زیست را در بر می‌گیرد.
خرابکاری‌‌‌های قابل‌توجه می‌تواند منجر به کاهش جذب گردشگری طی زمان شود زیرا این خرابکاری‌‌‌ها می‌تواند رفاه جامعه، صنعت و دولت را به خطر بیندازد. افزایش روند تخریب، جذابیت‌‌‌های مقاصد گردشگری را کاهش می‌دهد و بر رضایت و علاقه‌مندی گردشگران به آن مقصد تاثیر میگذارد. از این رو تنها راه نجات از وندالیسم، کاهش تنش‌‌‌های بین صنعت گردشگری، بازدیدکنندگان، محیط‌زیست و جوامع است. شدت بروز وندالیسم از خفیف در حد دیوارنویسی تا غارت و ایجاد هرج و مرج وجود دارد. وندال‌‌‌ها اثرات خرابکاری را از طریق شعارنویسی روی دیوارها و کنده‌‌‌کاری روی درختان، شکستن چراغ‌‌‌ها یا دیگر اموال عمومی و شخصی، قطع درختان یا شکستن شاخه‌‌‌ها، ایجاد حریق در جنگل‌‌‌ها و دیگر مقاصد تفریحی و گردشگری، ریختن زباله‌‌‌ها در سطح شهر یا رهاسازی در طبیعت نشان می‌دهند. صنعت گردشگری جهت محفوظ ماندن از اقدامات وندال‌‌‌ها نیاز به مشارکت و همکاری تمامی فعالان ذی‌نفع همچون شرکت‌ها، صنایع پشتیبان، بخش‌های عمومی و جوامع محلی دارد. بنابراین در تحقق این امر رهبران محلی، جامعه و سیاستگذارها نیازمند درک بالاتر و بهتری نسبت به توسعه گردشگری هستند زیرا آنها به عنوان آغازگر برنامه‌‌‌ریزی گردشگری پایدار عمل می‌کنند و مدیریت حفاظت از جاذبه‌‌‌های گردشگری، از طریق اقدام مشترک سازمان‌های دولتی و جوامع محلی اتفاق می‌‌‌افتد. در اصفهان که پل‌‌‌هایی تاریخی بسیاری همچون پل خواجو، سی و سه پل و دیگر پل‌‌‌ها جهت عبور از زاینده رودی که اکنون دیگر وجود ندارد، به عنوان میراث فرهنگی ملی و جهانی شناخته می‌‌‌شوند، آثار وندالیسم به‌‌‌وفور دیده می‌شود و دیوارهای سراسر این پل‌‌‌ها با اسپری نوشته شده و در برخی مکان‌‌‌ها حتی آسیب فیزیکی جدی‌‌‌تری همچون کنده‌‌‌کاری هم مشاهده می‌شود و این چهره بسیار نامناسبی را به آن آثار تاریخی می‌دهد که می‌تواند بر جذب گردشگر تاثیر مستقیم یا غیرمستقیم بگذارد. همچنین سه استان شمالی که یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران به‌‌‌شمار می‌روند، پس از پایان تعطیلات به محل انباشت زباله‌‌‌های گردشگران تبدیل می‌‌‌شوند که مسافران آنها را در طبیعت حتی در بالاترین ارتفاعات نیز رها کرده‌‌‌اند و این امر علاوه بر آسیب جدی به محیط‌زیست، چهره زشتی به طبیعت می‌بخشد و بر رفتار گردشگران در تعیین آن مقصد برای سفرهای بعدی اثر خواهد گذاشت. همچنین آسیب‌‌‌هایی به میراث تاریخی وارد می‌شود که نمونه آن دژ اژدهاپیکر لار یکی از ده‌‌‌ها مکان تاریخی در کشور است که مدت‌‌‌هاست اسیر آسیب وندال‌‌‌ها است.
وندالیسم که در واقع ناشی از سرخوردگی، انتقام گرفتن‌‌‌ها، خشم، هیجانات تخلیه نشده یا جلب توجه است خسارات بسیاری بر جا میگذارد که این امر در سایت‌‌‌های میراث فرهنگی و تاریخی و طبیعی و درون شهرهای بزرگ به‌‌‌وفور دیده می‌شود. رفتارهای وندالیستی مردمان یک کشور می‌تواند در سفر به دیگر کشورها نیز تاثیر بگذارد. تماشاگران وندال بریتانیایی که در دوره‌‌‌هایی از مسابقات جام جهانی آسیب گسترده‌‌‌ای بر اموال عمومی کشور میزبان وارد کردند، اجازه ورود به بسیاری از کشورها برای تماشای مسابقات فوتبال را ندارند و بعضی از آنها ممنوعیت دائمی برای سفر به برخی از کشورها را دارند. این امر برای دیگر تماشاگران وندال کشورهای دیگر نیز صدق می‌کند که در ایتالیا، اسکاتلند، ایرلند و برخی کشورهای دیگر به‌‌‌وفور مشاهده می‌شود.
راه‌‌‌های مقابله با وندالیسم
مقابله با وندالیسم نیازمند بهکارگیری شیوه‌های نوینی در امر مدیریت و مشارکت است که رسانه‌‌‌ها به‌‌‌عنوان یکی از قدرتمندترین ابزار می‌توانند نقش مهمی در تحقق این امر ایفا کنند.
شاید یکی از مهم‌ترین دلایل این رفتارهای پرخاشگرانه از سوی وندال‌‌‌ها را ناشی از عدم‌حس تعلق این افراد به جامعه و ناآگاهی از ارزش اثر یا اموال دانست که این نابهنجاری در ابتدا ریشه در خانواده دارد. پس خانواده نقش مهمی در تربیت‌‌‌پذیری برای رفتارهای بهنجار و ایجاد الگوهای رفتاری مناسب در محیط خانوادگی دارد و این نخستین گام در پیشگیری وندالیسم است. در همه جوامع قوانینی متناسب با نوع خرابکاری وندال‌‌‌ها و مجازات‌‌‌هایی درنظر گرفته شده است. وندالیسم یا تخریب اموال عمومی در قانون ایران و اغلب کشورهای جهان جرم محسوب می‌شود. در فصول نهم و بیست و پنجم قانون مجازات اسلامی، به‌‌‌صورت مبسوط در مورد انواع اشکال عمل وندالیستی و مجازات‌‌‌های مربوط به آن سخن به میان آمده است. اما رفتارهای تخریب‌‌‌گری نه تنها کاهش نیافته بلکه در حال افزایش نیز هست. اگرچه باید قوانین و مجازات‌‌‌های سختگیرانه‌‌‌ای جهت جلوگیری از این اقدامات تدوین شود، اما مجازات به تنهایی منجر به مهار یا کاهش وندالیسم نخواهد شد. زیرا تا حس تعلق و ارزشمندی در فرد ایجاد نشود و نسبت به ارزشمندی و حفاظت از آثار طبیعی و انسانی آگاهی لازم و کافی داده نشود، اعمال تخریب‌‌‌گرایانه افزایش خواهد یافت و ضمن تحمیل خسارت‌‌‌های فراوان، تاثیر منفی در جذب گردشگر خواهد داشت. با وجود رفتارهای وندالیستی در کشور، اما هنوز برنامه و سیاستگذاری‌های جدی برای مقابله با این معضل اجتماعی و اقتصادی طراحی و تدوین نشده است. آگاه‌‌‌سازی عمومی و آموزش شاید بهترین شیوه بهکارگیری جهت مقابله با وندالیسم یا حداقل کاهش آن باشد. بحث وندالیسم موضوع جدی است که سالانه‌میلیاردها تومان به اموال عمومی و خصوصی خسارت وارد می‌کند. از این رو کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند تدوین برنامه و سیاستگذاری منسجم برای مقابله با این پدیده است تا ضمن حفظ میراث و اموال، بر جذب هرچه بیشتر گردشگر بکوشد. از این رو تدوین قوانین موثر، آگاهی اجتماعی، ایجاد بازارهای جدید از طریق مسوولیت‌‌‌ها اجتماعی و ایجاد بازارهای نوظهور بسیار راهگشا خواهد بود. اگرچه آموزش در مدارس و دانشگاه‌‌‌ها یکی از روش‌های موثر در آگاه‌‌‌سازی افراد است اما با نگاهی به آمار سنی وندال‌‌‌ها که اکثرا در محدوده سنی ۱۰ تا ۲۵ سال هستند نشان می‌دهد که آموزش تئوری در مدارس چندان تاثیری در نابهنجاری‌‌‌های اجتماعی و رفتارهای وندالیستی ندارد و بیشتر این افراد سواد و آگاهی لازم را ندارند و عمدتا جزو طبقات اقتصادی و اجتماعی پایین جامعه محسوب می‌‌‌شوند که در خانواده تربیت‌‌‌پذیری درست و کافی صورت نگرفته و این بحران ریشه در خانواده‌‌‌ها دارد.
از این رو آموزش و آگاه‌‌‌سازی باید در سطح جامعه و از طریق گروه‌‌‌های مردم نهاد صورت گیرد تا تمامی افراد یک جامعه در این امر مشارکت داشته باشند و با توجه به ارتباط گسترده افراد از رسانه‌‌‌های جمعی به ویژه شبکه‌‌‌های اجتماعی، فرصت مناسبی برای آگاهی جمعی وجود دارد. رفتارهای وندالیستی ریشه در ۴ مورد دارد. در ابتدا تضاد طبقاتی در یک جامعه و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی و تفاوت در بهره‌‌‌مندی شهروندی و تسهیلات رفاهی زندگی را می‌توان منبعی برای تولید رفتارهای خصمانه و عصیانگری دانست. پس از آن ضعف تربیت اجتماعی بزرگ‌ترین نارسایی یک جامعه محسوب می‌شود که به‌‌‌دلیل ضعف آموزش مهارت‌‌‌های اجتماعی میراث فرهنگی و اموال عمومی بی‌ارزش دانسته می‌‌‌شوند. در واقع وندالیسم ریشه در ضعف‌‌‌های اجتماعی شدن و فقدان آموزش در حوزه تاریخ، فرهنگ و محیط دارد. عامل سوم را باید در هیجان‌‌‌های روحی اعم از خشونت و عصبانیت و تمایل به خودنمایی دانست. زمانی‌‌‌که فرد در فضای اجتماعی فرصتی برای بروز استعدادهایش نداشته باشد، عقده‌‌‌های متراکم او را به سمت صدمه رساندن به آثار تاریخی و فرهنگی و اموال عمومی سوق می‌دهد. در واقع سرکوفت‌‌‌های خانوادگی و اجتماعی، ناکامی‌های فردی و جمعی و بیکاری بر شدت پرخاشگری و اعمال خرابکاری تاثیر مستقیمی خواهد گذاشت. در نهایت ضعف در اعمال قانون مجازات و عدم سخت‌‌‌گیری عامل مهمی در افزایش رفتارهای وندالیستی خواهد بود. در کنار این عوامل، فقر و بیکاری شاید مهم‌ترین دلیل این کجروی اجتماعی باشد. از این رو در کنار اعمال قوانین سختگیرانه و تشدید مجازات‌‌‌ها و آموزشهای همگانی در جامعه، می‌توان احساس تعلق را در وندال‌‌‌ها به‌‌‌صورت مستقیم و با به کارگیری آنها در حفاظت از میراث و اموال ایجاد کرد.
باتوجه به اینکه برخی افراد صرفا به‌‌‌دلیل ناآگاهی از ارزش این میراث و فقر اقدام به این کژرفتاری‌‌‌ها می‌کنند، به‌‌‌جای جریمه‌های مالی سنگین یا حبس چند ساله، آنها را برای حفاظت از میراث طبیعی یا فرهنگی به‌‌‌کار بگیرند و در این مسیر آموزشهای لازم برای آگاه‌‌‌سازی را بگنجانند. پس از پایان دوره محکومیت‌شان، می‌توان آنها را به‌‌‌عنوان محافظان آن مقصد به ازای دریافت حقوق به‌‌‌کار گمارد. باتوجه به اینکه اقتصاد نقش مهم و اصلی را در رفتارهای اجتماعی ایفا می‌کند، اشتغال و کسب درآمد از مقاصد گردشگری و میراث فرهنگی و طبیعی می‌تواند وندال‌‌‌ها را به محافظان آن منطقه تبدیل کند. در نتیجه با کاهش رفتارهای وندالیستی و کاهش اثرات مخرب بر یک سایت گردشگری، بر جذابیت‌‌‌های یک مقصد گردشگری افزوده شده و بر شمار گردشگران آن منطقه می‌افزاید؛ اگرچه وزارت میراث فرهنگی و گردشگری عهده‌‌‌دار حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی است و سالانه بودجه بسیاری را صرف بازسازی اموال تخریب شده می‌کند. اما با توجه به گستردگی و پراکندگی میراث تاریخی و طبیعی، حفظ و نگهداری این آثار از آسیب‌‌‌های وندالیستی سخت و گاهی غیرممکن است و حفاظت فیزیکی صرف نمی‌تواند این میراث را حفاظت کند. حفاظت از میراث و مراکز تفریحی و گردشگری نیازمند مشارکتی گسترده‌‌‌تر است که علاوه بر همکاری دیگر نهادها و سازمان‌های دولتی با وزارت گردشگر، گروه‌‌‌های مردم نهاد، بخش خصوصی و مشارکت تمامی افراد جامعه می‌تواند تاثیر مستقیمی بر کاهش وندال‌‌‌ها و رفتارهای وندالیستی داشته باشد.
