شروط تشکیل مناطق آزاد گردشگری

با پذیرفتن این تعریف می‌توان امید مضاعفی به توسعه زیرساخت‌‌های گردشگری برای حضور گردشگران در کشور داشت، نعمتی که بسیاری از مناطق کشور از آن محروم هستند. البته مناطق آزاد گردشگری در مفهوم بین‌المللی آن واژه‌‌ای تازه نیست و بسیاری از کشورهای در حال توسعه از این اهرم برای توسعه گردشگری خود استفاده کرده‌‌اند. کشوری مانند ترکیه سال‌هاست از مفهوم مناطق گردشگری بدون مالیات در برخی شهرهای ساحلی دریای اژه و مدیترانه منتفع است. گرجستان هم بیش از یک دهه است که قوانین این حوزه را تدوین و اجرایی کرده است.

مناطق آزاد گردشگری بر خلاف مناطق آزاد تجاری نیازی به دسترسی به مرز خاکی و آبی ندارند و حتی در دل شهرها و روستاها نیز قابل توسعه هستند. در تعریف این مفهوم می‌توان از الگوهای موفق و بعضا شکست‌خورده مناطق آزاد تجاری در مناطق متناظر گردشگری به خوبی بهره گرفت. با علم به این موضوع که گردشگری حوزه‌های متنوعی از جمله فرهنگی و تاریخی، اکوتوریسم، ورزشی، مذهبی و ... را در دل خود جای داده است می‌توان بر اساس جغرافیا و فرهنگ هر منطقه نظام‌نامه‌‌ای مشخص برای مناطق آزاد گردشگری تعریف کرد و نباید رونوشت نامتناسبی را برای مناطق مختلف کشور ارائه داد. خوشبختانه کشور ما در تمامی این حوزه‌ها توانمند است و هر منطقه‌‌ای فراخور استعدادش در شاخه‌‌ای از گردشگری سرآمد است.

شاید یکی از تعاریف مناطق آزاد گردشگری که به‌صورت ناخواسته‌‌ از دل یک منطقه آزاد تجاری به وجود آمده است جزیره کیش باشد. آنچه امروز در توسعه گردشگری جزیره کیش دیده می‌شود که عموما با حضور گسترده سرمایه‌گذاران شکل گرفته است بی‌شباهت به یک منطقه آزاد گردشگری نیست. اما آیا همین الگو برای سایر مناطق جواب می‌دهد؟

پاسخ مشخصا خیر است و پیش از هرگونه اقدام عملی باید احتیاط ویژه‌‌ای را در دستور کار قرار داد. مثالی از سرمایه‌گذاری بی‌برنامه را می‌توان در هیجان پس از بازگشایی مرز خسروی در سال‌های پایانی دهه ۷۰ شمسی دید. ذوق و شوق بازگشایی مسیر زیارتی عتبات عالیات پس از دهه‌های طولانی در سایه افق روشن مراودات با عراق و دسترسی به بازارهای تجاری بزرگ و بکر سبب شد تا بسیاری از سرمایه‌گذاران برای ساخت هتل و زیر‌ساخت‌‌های دیگر در قصرشیرین تشویق شوند، درست در زمانی که همگان در انتظار بهره‌برداری از این سازه‌ها بودند فضای عراق با حمله آمریکا متشنج شد و مرز خسروی بسته شد. بعدها هم با گسترش خطر داعش در عراق هرگز شاهد بهره‌برداری از این امکانات نبودیم و سرمایه‌گذاران سرخورده از این ریسک منطقه را با کوهی از مشکلات رها کردند. آنچنان که در سال‌های اخیر که همچنان کرمانشاه گذرگاه اصلی ایران و عراق از نظر مذهبی، درمانی و تجاری است اما با وضع موجود ناشی از قوانین دست و پا گیر اداری و آن تجربه تلخ هیچ کسی حاضر به سرمایه‌گذاری دوباره در حوزه‌های مختلف توریسم ورودی از کشور عراق در مستعدترین استان مرزی غربی ایران نیست. سرمایه‌گذاری که در بسیاری از حوزه‌ها‌‌ی گردشگری از جمله فرهنگی، اکوتوریسم، درمان، مذهبی و... در کنار تحصیل و تجارت می‌تواند بسیار قابل توجه باشد و بازگشت سریع سرمایه موجبات رونق زندگی مردم را در این استان فراهم آورد.

علاوه بر این باید برنامه مشخصی برای توسعه مناطق آزاد گردشگری تعریف کرد که در تضاد با ارزش‌های فرهنگی کشورمان نباشد و توجه به مقوله آموزش جامعه محلی و سرمایه‌گذاران ورودی را به خوبی در خود جای دهد. درک ظرفیت‌‌های هر منطقه در عین حال آینده‌نگری نسبت به سرنوشت این سرمایه‌گذاری‌‌ها می‌تواند تضمین کافی را به جامعه محلی و سرمایه‌گذاران داخلی و بین‌المللی بدهد که با روی باز از این مفهوم استقبال کنند.

در مجموع توسعه گردشگری با هر تعریفی اعم از مناطق آزاد گردشگری یا هر شاخصه نوآورانه دیگری می‌تواند به ریشه‌کنی برخی معضلات کمک کند. برای نمونه در منطقه هورامان که به تازگی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است توسعه پایدار گردشگری می‌تواند اصلی‌‌ترین عامل حذف پدیده ناموزون کولبری و ایجاد یک پایگاه اشتغال پایدار باشد.

در هر روی کشور ما نیازمند توسعه از دریچه گردشگری است و با توجه به ظرفیت‌‌های موجود می‌تواند به این مهم امیدوار باشد. اما هر گونه توسعه گردشگری در سایه مراودات عزتمندانه بین‌المللی میسر است، در غیر این صورت نمی‌توان نسبت به جذب سرمایه‌ها و در پی آن توسعه گردشگری امیدی داشت و اگر هم در کوتاه‌مدت توفیقی حاصل شود در بلندمدت نمی‌توان چشم‌داشت مثبتی داشت.