رابطه با کشورها دو چالش توریسم را برطرف می‌کند
نقشه برد گردشگری از مسیر دیپلماسی
در واقع اعتباری که پاسپورت‌ها به کشوری می‌بخشند اساس ایجاد و توسعه دیپلماسی گردشگری آن را به وجود می‌آورد. اگر چه در جلسه‌ای که میان سه وزیر گردشگری، وزارت خارجه و بهداشت برگزار شد چگونگی بازگشایی مرزها و صدور ویزا برای گردشگران خارجی بر اساس دستورالعمل‌های بهداشتی گردشگری یکی از ارکان دیپلماسی عمومی درنظر گرفته شد و از سرگیری صدور ویزای گردشگری تحقق یافت، اما آنچه که منجر به دیپلماسی گردشگری در یک کشور می‌شود اعتباری است که به پاسپورت‌های آن کشور داده می‌شود. زیرا یک دیپلماسی قدرتمند منجر به بالا رفتن اعتبار پاسپورت یک کشور می‌شود و گردشگری نقطه وصل این دو به یکدیگر است. براساس آخرین داده‌های شرکت هنلی تغییر چندانی در اعتبار پاسپورت‌ها در مقایسه با سال گذشته صورت نگرفته و همچنان کشورهای شمال به‌ویژه کشورهای اتحادیه اروپا در گروه معتبرترین پاسپورت‌ها قرار دارند و کشورهای جنوب که عمدتا در خاورمیانه و آفریقا واقع شده‌اند، در انتهای رتبه‌بندی گذرنامه‌ها باقی ماندند. نکته قابل توجه در این رتبه‌بندی آن است با وجود اینکه همه‌گیری کرونا منجر به تعطیلی سفرها در سراسر جهان شد و مرزهای بسیاری از کشورها بیش از یک سال بسته ماند اما تفاوتی نه تنها در اعتبار و ارزش پاسپورت‌ها ایجاد نشده بلکه منجر به افزایش نابرابری‌ها میان کشورهای توسعه یافته و کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه شده است. با نگاهی کلی به کشورهای انتهای رتبه‌بندی هنلی همچون افغانستان، عراق، سوریه، پاکستان، یمن، سومالی، کره شمالی و نپال درمی‌یابیم که عمده این کشورها درگیر جنگ‌های داخلی یا منطقه‌ای هستند و از نظر اقتصادی از ثبات و پایداری برخوردار نبوده و به‌لحاظ سیاسی و سیاستگذاری با مشکلات گسترده و عمده داخلی و خارجی مواجه هستند. همچنین میزان امنیت در در این کشورها بسیار کم ارزیابی می‌شود.از این رو، ورود گردشگران خارجی به این کشورها عمدتا در سطح پایینی انجام می‌شود و با توجه به نبود شفافیت در آمارها، تعداد گردشگران خارجی و درآمد حاصل از گردشگری چندان قابل توجه نیست. در مقابل کشورهای شمال که در گروه معتبرترین پاسپورت‌ها قرار دارند در حوزه گردشگری در سطح بالایی قرار دارند و رتبه‌های برتر صنعت گردشگری به‌شمار می‌روند که علاوه بر گردشگرپذیر بودن از درآمدهای بالایی نیز در اقتصاد کشور خود از این محل برخوردار هستند. شاید بتوان بالا بودن اعتبار پاسپورت‌ها را در نحوه در پیش گرفتن دیپلماسی گردشگری برای کشورهای مبدا دانست که محور سیاست‌های خارجی خود را مبنی بر صلح و گفتمان و گردشگری قرار داده‌اند.در واقع این کشورها با اتکا بر اعتبار پاسپورت‌ها و جذب گردشگر توسط این اعتبار به توسعه اقتصادی دست یافتند و بازار گردشگری سهم مهمی از تولید ناخالص داخلی این کشورها را به خود اختصاص داده‌اند.ژاپن و سنگاپور را می‌توان نمونه بارز موفقیت در دیپلماسی گردشگری برای سیاست خارجی دانست که روابط خود را با ۱۹۲ کشور جهان به‌قدری تسهیل کردند که شهروندان ژاپنی یا سنگاپوری مشکلی در سفرهای خود نخواهند داشت متقابلا گردشگران کشورهای دیگر نیز برای رفتن به این کشورها عمدتا با مشکلات کمتری همراه خواهند بود. البته کشورهای جنوب همچنان برای سفر به بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای شمال با مشکلات اخذ ویزا مواجه هستند که دلیل اصلی آن را می‌توان در نبود دیپلماسی گردشگری دانست.
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که همه‌گیری کرونا، شرایط را برای ایران و دیگر کشورهای جنوب بسیار سخت‌تر کرده و شرایط اعتمادسازی و در پیش گرفتن دیپلماسی گردشگری نسبت به گذشته با مشکلات بیشتری مواجه است و از سرگیری صدور ویزا و ارائه پکیج‌های ویژه تاثیر چندانی در جذب گردشگری حداقل در کوتاه‌مدت نخواهد داشت و نیازمند ایجاد زیرساخت لازم و کافی و تبلیغات موثر برای کاهش بی‌اعتمادی است. شرکت مشاوره شهروندی و اقامت جهانی هنلی در آخرین گزارش خود در ارزش پاسپورت‌ها در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد شکاف جهانی در آزادی سفر هیچ‌گاه به طور کامل تحقق نیافته است.افزایش موانع مسافرتی که در ۱۸ ماه گذشته پس از همه‌گیری کرونا ایجاد شده منجر به شکاف تحرک جهانی در تاریخ ۱۶ ساله این شاخص شده است. این شاخص محدودیت‌های موقتی را درنظر نمی‌گیرد. بنابراین با کنار گذاشتن دسترسی فعلی سفر، دارندگان گذرنامه از کشورهای ژاپن و سنگاپور با سفر به ۱۹۲ مقصد بدون ویزا در رتبه نخست قرار دارند. افغانستان با رتبه ۱۱۶ در انتهای شاخص ۱۹۹ گذرنامه قرار دارد و اتباع آن تنها می‌توانند به ۲۶ کشور جهان بدون داشتن ویزا سفر کنند. اگرچه دو کشور آسیایی در رتبه اول قرار دارند اما اروپا بر این رده‌بندی تسلط دارد و با ورود به ربع آخر سال ۲۰۲۱، کشورهای اروپایی تقریبا بدون تغییر در ۱۰ رتبه اول باقی ماندند.کره‌جنوبی و آلمان با امتیاز ۱۹۰ در رتبه دوم و فنلاند، ایتالیا، لوکزامبورگ و اسپانیا همگی در رتبه سوم با امتیاز ۱۸۹ قرار دارند. دیگر کشورهای اتحادیه اروپا همچنان در صدر جدول قرار دارند. داده‌های انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی (یاتا) نشان می‌دهد که کشورهای شمال با رتبه بالا گذرنامه‌ها برخی از شدیدترین محدودیت‌های سفر مربوط به کووید-۱۹ را در داخل کشور اعمال کرده‌اند در حالی که بسیاری از کشورها با گذرنامه‌های درجه پایین‌تر مرزهای خود را بدون توجه به باز بودن متقابل کشور مبدا، به تدریج باز کرده‌اند. این باعث ایجاد شکاف فزاینده در آزادی سفر حتی برای مسافران کاملا واکسینه شده از کشورهای در انتهای رتبه پاسپورت می‌شود که در اکثر جهان محدود هستند و امکان سفر ندارند. براساس تحقیقات شرکت هنلی، شکاف بین کشورهای شمال و جنوب افزایش خواهد یافت زیرا محدودیت‌های مربوط به همه‌گیری افزایش یافته و شکاف قابل توجه جهانی در تحرک بین اقتصادهای پیشرفته و در حال توسعه را تقویت می‌کند. در انتهای شاخص هنلی، مصر با رتبه ۹۷، در حال حاضر هیچ محدودیتی را برای سفرها درنظر نگرفته است. با این حال شهروندان این کشور می‌توانند تنها به ۵۱ مقصد جهان بدون اخذ ویزا سفر کنند. به طور مشابه، کنیا که در رتبه ۷۷ قرار دارد هیچ ممنوعیت سفری ندارد اما دارندگان گذرنامه آن می‌توانند به ۷۲ مقصد بدون دریافت ویزا سفر کنند.این امر نشان می‌دهد که صدور ویزا یا باز بودن مرزها و برداشتن محدودیت‌های سفر جهت پذیرش گردشگران خارجی تاثیری در جذب گردشگران بین‌المللی حداقل از کشورهای شمال نخواهد داشت. گردشگری به عنوان سومین صنعت برتر جهان موثرترین پدیده برای تحقق دیپلماسی عمومی و پیشبرد اهداف دیپلماتیک به‌شمار می‌رود و باتوجه به اینکه گردشگری کاملا به سیاست‌های یک دولت وابسته است نقش مهمی در توسعه سیاسی، گسترش صلح و رشد اقتصادی برعهده دارد. در واقع، گردشگری ابزاری برای روابط میان ملت‌ها و ترویج فرهنگ‌ها است و دیپلماسی روابط میان دولت‌ها، انجام مذاکرات و گفتمان، فن سازش در سیاست میان دو یا چند ملت به‌جای به‌مخاطره انداختن منافع ملی است که در نهایت در مسیر صلح و جلوگیری از جنگ پیش می‌رود. بنابراین، دیپلماسی گردشگری به ایجاد صلح، رونق اقتصادی، افزایش درآمد، خنثی‌سازی تبلیغات منفی خارجی و...منجر می‌شود و جایگاه دولت در دستیابی به این اهداف بسیار مهم است.
با توجه به تعریف کلی از دیپلماسی گردشگری باید گفت، این امر زمانی در ایران اجرایی خواهد شد که در ابتدا نقص‌ها و ضعف‌هایی که در زیرساخت‌ها، تبلیغات، هماهنگی و همکاری دولت با بخش خصوصی و سیاستگذاری‌ها در حوزه گردشگری، اقتصادی و سیاسی وجود دارند برطرف شوند، تا با بالا رفتن اعتبار پاسپورت، ایران به عنوان یک مقصد مهم گردشگری برای تمام گروه‌ها مطرح شود و تنها محدود به گردشگران خاصی در حوزه سلامت یا زیارتی نشود. از همه مهم‌تر اینکه گردشگری به عنوان یکی از اهداف اصلی دولت در عرصه دیپلماسی درنظر گرفته شود؛ نه گزینه‌ای برای رفع تکلیف.در حال حاضر، کشور با مشکلات زیرساختی گسترده‌ای همراه است اما در کنار آن به‌دلیل دیدگاه منفی که دستگاه‌های تبلیغاتی غرب از ایران در جهان ساخته‌اند و کرونا نیز به آن دامن زده است، اعتبار پاسپورت‌ها حتی نسبت به گذشته کاهش یافته و صرف شعار در پیش گرفتن دیپلماسی گردشگری، نه تنها در بالا بردن اعتبار پاسپورت‌ها تاثیری نخواهد داشت بلکه شاید همان تعداد گردشگران خارجی که تا پیش از این به ایران سفر می‌کردند را نیز از دست بدهد. بنابراین، در ابتدا باید گردشگری به عنوان راهبرد اصلی و مهم سیاست خارجی کشور درنظر گرفته شود و همانند ژاپن یا سنگاپور درگیر تنش‌های منطقه‌ای بین‌المللی نشود و تمرکز خود را بر ایجاد صلح، روابط دوستانه و گفتمان با جهان بگذارد. در واقع، دیپلماسی عمومی یک راهبرد ارتباطی ویژه و هدفمند است که بر نتایج کوتاه‌مدت و بلندمدت متمرکز است و درصدد ساختن تصویری مثبت از یک کشور نزد افکار عمومی خارجی است که عمدتا با کمک شبکه‌ها و رسانه‌های جدید جهانی تحقق می‌یابد. متولی گردشگری با استفاده از رسانه‌های جهانی، فعالیت بخش خصوصی و بهبود روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای دیگر به‌ویژه کشورهای منطقه می‌تواند علاوه بر بالا بردن اعتبار پاسپورت، دیپلماسی گردشگری را در سیاست خارجی خود به‌کار بگیرد.
