خروج توریسم از رکود کرونایی امکان‌پذیر است؟
«دو بال نجات» بازار گردشگری
همه‌گیری کرونا در سراسر جهان تمامی بخش‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورها را تحت‌الشعاع خود قرار داده و خسارت‌های بسیار و بعضا جبران‌ناپذیری را در برخی از ابعاد وارد آورده است. صنعت گردشگری که متاثر از تمامی این ابعاد است بیش از سایر بخش‌ها مورد آسیب واقع شد. با وجود این کشورها با استفاده از ظرفیت منعطف بودن این صنعت، با اتخاذ تصمیمات و برنامه‌های مهم بر اساس پارادایم‌های جدید، سیاستگذاری‌های کلانی را برای احیای این بازار به اجرا درآورده‌اند. براین اساس همان‌گونه که مشاهده می‌کنیم بسیاری از کشورها نه تنها در مسیر بازگشت گردشگری قرار گرفته‌اند، بلکه روند رو به رشدی را دنبال می‌کنند که مهم‌ترین دلیل این بازیابی و ارتقا را می‌توان در انجام سیاستگذاری‌های متناسب با وضعیت موجود در جهت حرکت بازار، ایجاد یک نقشه راه جدید با لحاظ تغییر سبک سفرها، همکاری تمامی نهادها و ارگان‌های دولتی با متولی گردشگری و همچنین همکاری بخش دولتی و خصوصی با یکدیگر و در نهایت توجه و تمرکز بیشتر بر گردشگری داخلی (به جای گردشگری بین‌المللی) دانست.
سازمان‌های بین‌المللی حتی از این حد فراتر رفتند و گردشگری را به‌عنوان یک بخش مهم و تاثیرگذار در رشد فراگیر کشورها در پساکرونا معرفی کردند از این رو در نام‌گذاری روز جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۱ شعار «گردشگری ابزاری برای رشد فراگیر» را برگزیدند. این امر نشان‌دهنده اهمیت توجه به گردشگری در سیاستگذاری کلان کشورها است تا مسیر رشد پس از بحران را از طریق رونق بازار گردشگری طی کنند. گردشگری در ایران به مراتب از دیگر کشورها از اهمیت بالاتری برخوردار است، زیرا با گذشت یک سال و نیم از همه‌گیری کرونا نه‌تنها بهبود نیافته، بلکه در آستانه تعطیلی کامل قرار دارد که این امر را می‌توان ناشی از نبود سیاستگذاری‌های مناسب و در بیشتر موارد اشتباه، نداشتن نقشه راه باتوجه به بحران پیش آمده، مدیریت ناموفق بحران و ناتوانی متولی گردشگری برای کنترل شرایط به‌دلیل عدم همکاری و هماهنگی با دیگر نهادها و سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی دانست.
باتوجه به چالش‌هایی که بازار گردشگری با آن مواجه است که می‌توان به رکود شدید اقتصادی، بیکاری و توقف گردشگری بین‌المللی تحت‌تاثیر کرونا، کاهش شدید درآمد ارزی، گرانی هزینه سفر، تخریب آثار تاریخی، کمبود بودجه برای حفاظت و نگهداری میراث فرهنگی و تبلیغ ایران و تعطیلی سفرهای داخلی اشاره کرد؛ نقش وزیر جدید در گردشگری بسیار حائز اهمیت است، زیرا در صورت ادامه روند سیاست‌های اشتباه و عدم اتخاذ نقشه راه جدید بازار گردشگری نه‌تنها سقوط خواهد کرد، بلکه به‌طور کامل تعطیل خواهد شد. با توجه به اینکه بازار گردشگری پس از کاهش بی‌سابقه درآمدهای نفتی به یکی از قطب‌های مهم درآمدزایی و ارزآوری تبدیل شده بود و بر رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی تاثیر مثبت گذاشته نمی‌توان اهمیت این بخش را نادیده گرفت و سیاست‌ها را بر بازیابی صرف بر دیگر صنایع گذاشت، زیرا گردشگری تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر تمامی صنایع و ابعاد دارد و بی‌توجهی به این بخش سایر بخش‌ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بنابراین، باتوجه به اهمیت بازگشت بازار گردشگری، بعد از یک سال و نیم از همه‌گیری کرونا یک شخص به تنهایی قادر به بازیابی گردشگری نخواهد بود. این امر ابتدا با تدوین «یک نقشه راه دقیق، علمی و عملی» و سپس «همکاری تمامی فعالان گردشگری و سیاستگذاران در همه نهادهای مربوطه» اتفاق خواهد افتاد. مهم‌ترین پارادایم در بازگشت صنعت گردشگری، سیاستگذاری درست و مدیریت بحران قوی در جهت بازگرداندن بازار گردشگری و نجات آن از سقوط کامل است. بنابراین، باتوجه به تعطیلی کامل گردشگری بین‌المللی، تمرکز دولت جدید باید بر بازگشت صنعت گردشگری داخلی و ارتقای آن باشد، زیرا ایجاد زیرساخت‌های مناسب و کافی ابتدا باید در زمینه گردشگری داخلی اعمال شود تا پس از آن بتواند به سطح گردشگری خارجی برسد. در واقع بنیان بهبود گردشگری و توسعه آن گردشگری داخلی است و تا کشور در این حوزه رشد نکند در گردشگری بین‌المللی هم سهم چندانی نخواهد داشت. و این امر تنها با سیاستگذاری‌های کلان، همکاری مجموعه‌ای از نهادها و سازمان‌های دولتی و فعالان بخش خصوصی و استفاده از جوامع محلی برای تدوین یک نقشه راه امکان‌پذیر می‌شود.
با وجود مشکلات بسیاری که کشور در زمینه بحران کرونا از جمله ضعف مدیریت در کنترل و مهار کرونا به دلیل روند کند واکسیناسیون و نبود دارو برای مبتلایان که اکنون به شدیدترین شکل خود در یک سال و نیم اخیر رسیده، روبه‌رو است متولی جدید گردشگری با آگاهی و شناخت کافی از بازار گردشگری در تمامی جنبه‌ها و شناخت کافی از مشکلات و بحران‌های وارد آمده بر بازار گردشگری می‌تواند تحول‌آفرین شود و این امر نیازمند مطالعه عمیق و بررسی‌های دقیق از ساختار و زیرساخت‌های بازار گردشگری است که تا پایان راه محکم و استوار با نقشه راه مطمئن به مسیر ادامه دهد. آشنایی با تمام جنبه‌های این صنعت از الزامات انتخاب متولی گردشگری جدید است تا با ریشه‌یابی مشکلات و آسیب‌های وارد آمده درصدد جبران خسارت‌ها و یافتن راه نجات بازار گردشگری از این منجلاب سقوط باشد.
اما پیش از همه اینها، باید به این امر دقت داشت که جایگاه گردشگری در سیاست‌های کلان کشور کجاست و در دولت جدید از چه اهمیتی برخوردار است؟ زیرا تنها در صورتی وزیر جدید به‌عنوان متولی گردشگری تاثیرگذار خواهد بود که این صنعت در سیاستگذاری‌های کلان کشور دارای ارزش و اعتبار باشد تا با استفاده از سیاستگذاری‌های کلان بتوان به یک نقشه راه مطمئن و راهگشا دست یافت. زیرا ضمن شناخت همه‌جانبه تمامی ظرفیت‌ها و ریشه‌یابی و آسیب‌شناسی بازار گردشگری، بازیابی صنعت گردشگری تنها با همکاری و همراهی تمامی نهادها و سازمان‌های دولتی و بخش‌خصوصی امکان‌پذیر است.
در حال حاضر، صنعت گردشگری در وضعیت تعطیلی و ناامیدی بسیاری از فعالان گردشگری قرار دارد و قرار گرفتن در مسیر رشد نیازمند وجود یک فرد قدرتمند با برنامه‌های دقیق و مدیریت صحیح در جهت اجرای سیاست‌ها و تعاملات بین‌المللی است. در بعد داخلی نیز به یک بازنگری اساسی نیاز دارد تا این بخش را به لحاظ ساختاری مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد و با شناخت کامل از موانع و منابع تحولات اساسی و تغییرات مهم ایجاد کند. در غیر این صورت باید با بازار گردشگری خداحافظی کرد.
