خطای تشخیص در اولویت خروج از رکود توریسم ادامه دارد
فانتزی‌کاری متولی گردشگری
ایران و روسیه در اقدامی مشترک، روادید گروهی گردشگری میان دو کشور را لغو کردند تا فرصتی برای تورگردانان و تسهیل‌کنندگان سفرهای بین‌المللی دو کشور ایجاد کنند. اگرچه این دو کشور هر کدام براساس اهداف خاص اقتصادی و سیاسی و البته مشترک حوزه توریسم درصدد حذف ویزا برای شهروندان خود برآمدند اما نکته حائز اهمیت در برهه حساس کنونی این است که باتوجه به رکود سهمگین بازار گردشگری در ایران و جهان، از دست رفتن بسیاری از مشاغل و همچنین تعطیلی فعلی گردشگری بین‌المللی ناشی از بحران کرونا پرداختن به موارد دست چندم که در زمان پیش از کرونا یکی از اولویت‌های مهم بوده امری ضروری است؟ در واقع سوال مهمی که مطرح می‌شود اینکه پس از تغییرات اساسی بازار گردشگری جهان پس از بحران کرونا همچنان باید برنامه‌های پیشاکرونا را به همان شکل و شیوه دنبال کرد؟
لغو روادید دوطرفه فی‌نفسه اقدامی مناسب و امری ضروری است که علاوه بر افزایش گردشگر در کشورهای طرفین منجر به افزایش مراودات سیاسی و اقتصادی دو کشور نیز خواهد شد. این اقدام در شرایط طبیعی تاثیر مستقیمی بر افزایش درآمدهای ارزی و جذب گردشگران خارجی از کشور هدف خواهد داشت. همان‌گونه که با لغو روادید میان ایران و عمان، شاهد رشد ۳۰۰ درصدی ورود گردشگران عمانی به ایران بودیم. باتوجه به اینکه روسیه همسایه شمالی ایران محسوب می‌شود و حدود ۲۰ میلیون نفر یعنی ۱۳ درصد از جمعیت روسیه را مسلمانان تشکیل می‌دهند فرصت مناسبی برای جذب گردشگران از این کشور همسایه ایجاد می‌کند. پیش از همه‌گیری کرونا روسیه به‌عنوان یکی از کشورهای هدف جذب گردشگر به‌شمار می‌رفت که لغو روادید در شرایط طبیعی تاثیر مستقیم و مثبتی در این زمینه خواهد داشت اما وقوع بحران کرونا تغییراتی اساسی در بازار گردشگری جهان ایجاد کرده که تمامی کشورهای جهان را تحت‌تاثیر قرار داده است.
همه‌گیری کرونا منجر به ایجاد محدودیت‌های گسترده در سفرهای بین‌المللی شد که بسیاری از کشورها به‌منظور جلوگیری و کنترل بیماری کووید-۱۹ مرزهای خود را به روی گردشگران بستند و این امر منجر به تعطیلی فعالیت شرکت‌های هواپیمایی و مسافرتی و ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری شد. این عوامل بازار گردشگری را با رکود ۷۲ درصدی مواجه کرده که حدود یک میلیارد گردشگر خود را از دست داده و خسارتی حدود ۲/ ۱ تریلیون دلاری بر اقتصاد آن وارد آمده است. شرکت‌های هواپیمایی بزرگ جهان ضمن متحمل شدن خسارت‌های مالی بی‌سابقه بسیاری از کارکنان خود را از دست داده و برخی از آنها حتی مجبور به تعطیلی فعالیت خود شدند. صنعت هتلداری نیز به وضعیتی مشابه دچار شده و به‌دلیل بی‌اعتمادی مردم نسبت به استفاده از مراکز اقامتی عمومی دو‌سوم هتل‌های جهان در وضعیت نیمه‌تعطیل قرار گرفتند.
بسیاری از دولت‌ها به‌منظور حفاظت از اشتغال و بازیابی و بهبود بازار گردشگری اقدامات مالی گسترده‌ای را در جهت حمایت از فعالان این عرصه و تشویق شهروندان خود به سفر رفتن انجام دادند. برخی کشورها در کنار ارائه تسهیلات مالی برای جبران خسارت‌ها، به‌دلیل تعطیلی بازار گردشگری بین‌المللی در کوتاه‌مدت تمرکز خود را بر ارتقای گردشگری داخلی گذاشته و در جهت بهبود این بازار در کوتاه‌مدت کوشیدند. کشورهای گردشگرپذیری همچون فرانسه، اسپانیا، آمریکا، چین، ژاپن و... اگرچه تا پیش از کرونا هدف عمده خود را در بخش گردشگری بر جذب گردشگران بیشتر گذاشته بودند اما با وقوع بحران کرونا و تعطیلی سفرهای خارجی، تغییر استراتژی داده و برای جلوگیری از رکود بیشتر بازار گردشگری، توریسم داخلی را در اولویت قرار داده و توجه به گردشگری بین‌المللی را به آینده موکول کرده‌اند.
بازار گردشگری ایران نیز با همه‌گیری کرونا متحمل بیشترین آسیب شده و باتوجه به مشکلات اقتصادی گسترده پیش از کرونا میزان خسارت‌ها بر این بخش بسیار سنگین‌تر بوده است. شرکت‌های هواپیمایی، مسافرتی، هتل‌ها و دیگر مراکز اقامتی، رستوران‌ها، جوامع محلی فعال در حوزه گردشگری و دیگر فعالان این عرصه به‌شدت تحت‌تاثیر کرونا قرار گرفتند و بیش از نیمی از کارکنان این بخش شغل خود را از دست داده‌اند یا در معرض خطر قرار گرفته‌اند. در مواقع وقوع بحران مهم‌ترین اولویت مدیریت صحیح بحران و تشخیص اولویت‌ها است که این امر می‌تواند منجر به تغییر استراتژی شده و اقداماتی که پیش از بحران در راس امور قرار داشته و تاثیرات مثبت گسترده‌ای در روند سیاستگذاری‌ها و توسعه اقتصادی می‌گذاشته در زمان بحران ممکن است نه تنها در اولویت امور نباشد بلکه ادامه روند به شکل پیشین اثرات منفی گسترده‌ای به همراه داشته باشد و نتیجه عکس بدهد.
بازار گردشگری نیز در زمان بحران کرونا با تغییرات گسترده‌ای در سیاستگذاری‌ها، اولویت‌ها و سبک سفرها مواجه شده است. همان‌گونه که در سراسر جهان بازار گردشگری بین‌المللی در حالت نیمه‌تعطیل قرار دارد و تمرکز عمده کشورها بر گردشگری داخلی بوده در ایران نیز با توجه به تعطیلی گردشگری خارجی تمرکز بر توریسم داخلی در اولویت قرار دارد و در زمان بحران کنونی با سیاستگذاری‌ها و ارائه برنامه و تسهیلات در جهت بازیابی و بهبود فعالان این عرصه باید در راستای احیای کسب‌وکارها برآمد. در بحران کرونا که بسیاری از هتل‌ها و مراکز اقامتی با رکود سنگینی مواجه شدند و علاوه بر از دست دادن کارکنان خود به‌دلیل بدهی‌ها حتی مجبور به فروش مراکز خود شده‌اند توجه به مسائل داخلی از سوی متولی گردشگری در اولویت قرار دارد و برخلاف گذشته که جذب گردشگران خارجی از اهداف اولیه سیاستگذاران در جهت درآمدزایی بوده اکنون در اولویت آخر بازار گردشگری ایران قرار دارد و اقدام فعلی متولی گردشگری در جهت لغو روادید ایران و روسیه درحال‌حاضر جزو موارد غیرضروری محسوب می‌شود. در واقع متولی گردشگری مساله اصلی بازار گردشگری را که حوزه داخلی است رها کرده و به اولویت آخر یعنی جذب گردشگران خارجی پرداخته است.
ضمن اشتباه تاکتیکی در اولویت‌بندی مسائل در دوران بحران، ایراد دیگری که بر آن وارد است اینکه در این اولویت آخر سه پیش‌شرط لازم است که از آن هم محرومیم. در مرحله اول ورود گردشگران خارجی، باید شرکت‌های مسافرتی و تورلیدرها توانایی لازم در پذیرش گردشگران خارجی را داشته باشند که ضمن شرایط مالی مساعد، آزادی لازم در برنامه‌ریزی سفر در مقاصد گردشگری کشور را داشته باشند؛ این درحالی است که تعطیلی برخی از شرکت‌ها و وارد آمدن خسارت‌های مالی بسیار بر آنها، این بخش را در وضعیت نامساعد قرار داده است که به‌دلیل عدم حمایت‌های لازم از سوی متولی گردشگری فعالیت آنها در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست. دومین پیش‌شرط ارائه خدمات لازم و کافی از سوی هتل‌ها است که در شرایط کنونی هتل‌های کشور در وضعیت نامساعدی قرار دارند و به‌دلیل بحران مالی گسترده امکان ارائه خدمات مانند گذشته برای آنها وجود ندارد و در آخر با توجه به کند بودن روند واکسیناسیون و بالابودن ابتلا به کرونا و مرگ‌ومیر بالای ناشی از آن در کشور درحال‌حاضر ایران یک مقصد امن برای مسافران خارجی محسوب نمی‌شود و سفر به ایران جزو اولویت گردشگران خارجی نیست. بنابراین این تفاهم‌نامه که تا سال ۲۰۲۳ اعتبار دارد درحال‌حاضر منفعتی برای بازار گردشگری ایران نخواهد داشت.
