دو دستاورد کشورهای موفق در گردشگری کشاورزی بررسی شد
بازار پول‌ساز برای روستاییان
نقشه اقتصادی؛ تفریحی برد-برد برای ساکنان شهر و روستا
همه‌گیری کرونا در جهان منجر به رکود گسترده بازار گردشگری در تمامی کشورها شد و باتوجه به محدودیت‌های سفرهای خارجی، دولت‌ها به سوی گردشگری داخلی روی آورده و از عمده‌ترین مسیرهای جذب توریست و تشویق به سفر اقامت در مزرعه معرفی شده است. این شکل سفر در ایران اگرچه درحال رواج یافتن است و چند مزرعه گردشگری در مناطقی از کشور ایجاد شده است اما در مقایسه با کشورهای پیشرو در این عرصه با ضعف‌ها و ایرادات بسیاری مواجه است که با بررسی دقیق علل موفقیت کشورهای دیگر در این بازار می‌توانند به رونق دست یابند. گردشگری کشاورزی در بسیاری از کشورهای جهان یک مقصد توریستی ارزان‌قیمت محسوب می‌شود که در آن هزینه، اقامت، تفریح، غذا و سفر برای گردشگران بسیار کم و بهینه است که این مقرون به صرفه بودن دامنه بازار گردشگری را گسترش می‌دهد. این در حالی‌است که اجاره بهای هتل‌ها از ۶۰ دلار تا ۲۰۰۰ دلار برآورد می‌شود.گردشگری کشاورزی با ۱۳ نوع خدمات تفریحی شامل محصولات کشاورزی، غذاهای ارگانیک، گردشگری آشپزی، برگزاری جشنواره‌ها، ایجاد اقامتگاه، سوارکاری، قایقرانی، ماهیگیری، پیاده‌روی، شنا و پرورش پرندگان، حیوانات و گیاهان فرصت‌های تفریحی را برای تمامی گروه‌های سنی فراهم آورده و منجر به افزایش سفرهای خانوادگی شده است. عمده مزایای گردشگری کشاورزی برای کشورهای موفق در این عرصه در متنوع‌سازی اقتصاد مناطق روستایی، ایجاد مشاغل و افزایش درآمد جوامع روستایی، حفظ و ارتقای سنت‌ها، افزایش هماهنگی و همکاری بین جوامع روستایی و شهری بوده است. کشورهایی همچون استرالیا، کانادا، فیلیپین، لتونی، ایتالیا، ترکیه، سوئیس، آمریکا و انگلیس در به‌کارگیری گردشگری کشاورزی با موفقیت همراه بودند. از عمده‌ترین اقداماتی که فعالان گردشگری کشاورزی در کشورهای پیشرو انجام می‌دهند ارائه اطلاعات دقیق سفر و برنامه‌ریزی در حوزه‌های سرگرمی، آموزشی و گردشگری در لیست دفاتر محلی و مراکز اطلاعاتی است. همچنین رویدادهای فصلی تاثیر گسترده‌ای بر جذب گردشگران در مزارع کشاورزی می‌گذارد. فصل پاییز و حتی زمستان یک فصل محبوب برای گردشگری در مزرعه است. تعطیلات مناسبتی در کشورها طی نیمه دوم سال بسیاری از خانواده‌ها را برای برداشت سبزیجات و چیدن میوه‌ها به مزارع کشاورزی در روستاها می‌کشاند. موسیقی محلی و بومی نیز از جمله جذابیت‌های مزارع گردشگری در بسیاری از کشورهای پیشرو به شمار می‌رود. در این مزارع امکانات مناسبی برای تفریح و سرگرمی کودکان فراهم شده است که علاوه بر باغ حیوانات و پرندگان، ابزار بازی و آموزشی نیز وجود دارد. به گزارش «دنیای‌اقتصاد» کشاورزی ستون اقتصادی هند به‌شمار می‌رود که در نتیجه گردشگری کشاورزی در این کشور انقلابی در بازار گردشگری هند ایجاد شده است. حدود ۷۵ درصد از جمعیت به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به کشاورزی وابسته هستند و تقریبا ۲۶ درصد از تولید ناخالص داخلی هند از کشاورزی حاصل می‌شود و حدود ۹۰ میلیون کشاورز در ۶ هزار روستا به تولید محصولات کشاورزی مشغول هستند. افزایش فعالیت‌های اضافی به درآمدزایی کشاورزی و افزایش سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی این کشور منجر می‌شود و از گردشگری می‌توان به‌عنوان ابزاری برای اشتغال‌زایی، فقرزدایی و توسعه پایدار بهره گرفت. توسعه گردشگری کشاورزی در هند تعداد گردشگران خارجی این کشور را از ۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۱۷ میلیون نفر در سال ۲۰۱۸ رسانده است که این افزایش آماری را می‌توان بر تمرکز فعالان گردشگری این کشور بر گردشگری کشاورزی دانست. گردشگری کشاورزی یک مفهوم نوین در بخش گردشگری هند است و طی چند سال اخیر با افزایش علاقه‌مندی به اقامت در مزارع این سبک سفر بسیار رونق یافت و هم‌اکنون اقامت در مزرعه، محصولات کشاورزی، سوارکاری، دوچرخه‌سواری، شنا، شیردوشی، صنایع‌دستی و هنری محلی‌ها، برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها و موسیقی محلی گردشگری کشاورزی را به بهترین انتخاب گردشگران برای گذران وقت در محیط‌های آرام بکر تبدیل کرده است. در هند مزارع از ۱۰ هکتار تا ۵۰ هکتار متغیر است و باتوجه به مساحت آن امکانات رفاهی و تفریحی و ارائه محصولات و خدمات نیز متفاوت است. براین اساس میزان اجاره شبانه در مزارع گردشگری از ۲۵ دلار تا ۲۰۰ دلار متغیر است. مزارع چای، نارگیل، فندق، موز، ادویه و عسل در هند به وفور یافت می‌شود. برخی از این مزارع در کنار ساخت اقامتگاه‌ها و ارائه خدمات رفاهی و تفریحی همچون شنا، سوارکاری، پیاده‌روی و... به آموزش آشپزی برای پخت غذاهای محلی، تولید محصولات کشاورزی و نحوه نگهداری حیوانات محلی می‌پردازند. مزارع گردشگری کشاورزی در هند تورهایی برای بازدید افراد از پرورش و کاشت فرآورده‌ها و غذاهای محلی همچون ذرت، نارگیل، نیشکر و آناناس برگزار می‌کند و کشاورزان امکان اقامت گردشگران در مزرعه و آموزش عمومی درباره عملکرد مزرعه را فراهم می‌کنند. چین که عمده تمرکز خود را بر نجات شهروندان خود از فقر قرار داده براساس یک برنامه پنج ساله اقداماتی را برای کاهش فقر جوامع روستایی انجام داده که گردشگری کشاورزی مهم‌ترین راهکار برای رهایی از فقر درنظر گرفته شده است. این طرح به تشویق توسعه و رقابت در مناطق کشاورزی و گردشگری پرداخته تا در سال ۲۰۲۰ به هدف کاهش فقر دست یابد. اگرچه شیوع کرونا در چین در ابتدا منجر به تعطیلی بازار گردشگری شده بود اما پس از کنترل و مهار این ویروس در چین ضمن بستن مرزهای کشور جهت ورود گردشگران خارجی، گردشگری داخلی بسیار رونق یافت و فرصت مناسبی را برای توسعه گردشگری کشاورزی در روستاهای چین فراهم کرد. مهم‌ترین مزایای اجرای این برنامه پنج ساله بازگرداندن ۷ میلیون مهاجر به روستاهای خود بوده است که به ایجاد مشاغل متنوع در این مناطق منجر شده است. برآوردها نشان می‌دهد هر سال ۱۰ درصد بر تعداد مهاجران بازگشتی افزوده می‌شود. عمده دلیل این تغییرات سیاست‌های جدید دولت چین برای بهبود زیرساخت‌های روستایی، ارائه یارانه هدفمند (درآمدزایی برای روستایی‌ها از طریق رونق گردشگری کشاورزی) و بهبود خدمات مالی ایجاد مراکز کارآفرینی جهت پیشرفت زندگی مردم در روستاهای چین بوده است. علاقه‌مندی به گردشگری کشاورزی در چین افزایش بسیاری داشته که مهم‌ترین دلایل آن افزایش درک گردشگران از حفاظت از محیط‌زیست و علاقه به بهبودی کیفیت زندگی بومیان، افزایش آگاهی از زندگی سالم و افزایش تقاضا برای محصولات ارگانیک و گردشگری روستایی است. در ۶ سال گذشته این کشور موفقیت‌های بسیاری در بازار گردشگری کشاورزی به‌دست آورده که شکاف‌های اقتصادی بین اقتصاد شهری و روستایی چین را بسیار کاهش داده است. در سال ۲۰۱۲ تقریبا ۷/۱ میلیون شغل در بخش کشاورزی و گردشگری برای ۹/۶ درصد از کل نیروی کار در روستاها وجود داشت که بر این اساس سالانه بیش از ۲۴۰ میلیارد یوآن کسب درآمد می‌کرد و بیش از ۵۰۰ میلیون گردشگر (داخلی و خارجی) از مناطق روستایی چین بازدید کرده‌اند که این رقم در سال ۲۰۱۶ به بالای یک میلیارد نفر افزایش یافت و حدود ۵۷۰ میلیارد یوآن درآمد به‌دست آورده است و برآوردها نشان می‌دهد که نزدیک به ۷ میلیون خانوار در روستاهای چین از آن بهره‌مند شدند.
در این راستا بسیاری از شرکت‌های بزرگ با اجاره مزارع روستاییان اقدام به سرمایه‌گذاری روی گردشگری کشاورزی و ایجاد جاذبه‌های توریستی برای جذب گردشگران کرده‌اند. گردشگری روستایی در چین درحال‌حاضر یکی از مهم‌ترین بازارهای بخش توریسم محسوب می‌شود که یک‌سوم کل گردشگران در ایام تعطیلات را به خود اختصاص داده است و به ایجاد ۲۲ میلیون شغل پرداخته که براساس آن متوسط درآمد کشاورزان را به ۱۵۰۰ دلار افزایش داده است.
گردشگری کشاورزی یا اقامت در مزرعه از دهه ۱۹۹۰ در اروپا درحال توسعه است. مزارع انگور و ذرت مهم‌ترین محصولات اروپایی محسوب می‌شود که هرساله گردشگران بسیاری را از سراسر جهان هنگام برداشت محصولات به این مزارع می‌کشاند. مزارع وسیعی که در آن علاوه بر محصولات کشاورزی همچون انگور، ذرت و زیتون، اصطبل‌های اسب، گاوداری و محل نگهداری دیگر حیوانات اهلی و اقامتگاه‌های متناسب با محیط نیز وجود دارد که امکان سفر به این مزارع از اقامت در یک شب تا چند ماه وجود دارد. برخی از مزارع امکان کار داوطلبانه را حتی تا یک سال برای علاقه‌مندان به این سبک سفر ایجاد کرده‌اند. صاحبان این مزارع گردشگری برای تبلیغات خود از شبکه‌های جهانی و سایت‌های مطرح در این حوزه استفاده می‌کنند. اقامت در مزرعه با هزینه بسیار ارزان‌تری نسبت به هتل ارائه می‌شود و اتاق‌های دو نفره از ۲۰ تا ۲۰۰ دلار به مشتریان عرضه می‌شوند.
در کشورهای مملو از کشاورزی همچون ایتالیا، فرانسه و ایرلند هر دفتر گردشگری محلی لیستی از اقامتگاه‌های محلی در مزرعه را تهیه می‌کند و کتاب‌های راهنمایی به زبان ملی کشور و انگلیسی در اختیار گردشگران قرار می‌دهد که در آن نقشه تمامی مسیرهای مرتبط با اقامتگاه‌های کشاورزی در مزارع وجود دارد که بهترین منبع برای یافتن اقامتگاه‌های مزارع در سراسر اروپا است. فدراسیون اروپا برای گردشگری در مزرعه و روستا یک سایت از اقامت مزرعه در ۲۲ کشور اروپایی ایجاد کرده است و همچنین سازمان گردشگری اروپا نیز کتاب‌های راهنمای اقامت در مزرعه را به موسسات گردشگری در سراسر اروپا می‌فروشد. شرکت بین‌المللی ووف نیز یک فرصت جهانی برای سفر به مزارع ارگانیک در ۲۰ کشور جهان فراهم کرده است.
اتریش بیش از ۳هزار مزرعه گردشگری را برای اقامت و جذب گردشگران درنظر گرفته است و این رقم برای فرانسه بیش از ۵ هزار مزرعه و برای اسپانیا حدود ۴هزار مزرعه است. از عمده‌ترین اقدامات دولت‌های اروپایی برای جذب گردشگران کشاورزی ایجاد امنیت مسافران است. باتوجه به اینکه بسیاری از کشورهای درحال توسعه از نظر سیاسی بی‌ثبات هستند و برخی از تورهای مسافرتی امکان سفر به کشورهای ناامن را ندارند و این امر منجر به کاهش ورود گردشگر به کشورهایی مانند مالی، مصر و کنیا شده است، در نتیجه این امر فرصتی را برای رشد و افزایش گردشگر در مناطق مختلف اروپا به‌ویژه مناطق روستایی ایجاد کرده است. بسیاری از کشورهای اروپایی به صدور گواهینامه استانداردسازی محصولات کشاورزی و کارهای داوطلبانه اقدام کرده‌اند که این موضوع مسافران بسیاری از سراسر جهان را برای کار و تفریح در مزرعه به مزارع اروپایی می‌کشاند. این اقدام افزایش درآمد و اشتغال کشاورزان و مردمان بومی را به همراه دارد.
اقامت در مزرعه در قاره آمریکا و نیز در کشورهای آرژانتین، کلمبیا، مکزیک، آمریکا و کانادا بسیار رواج دارد و هرساله گردشگران بسیاری را به این کشورها برای اقامت در مزارع به سوی خود جذب می‌کند. در آمریکا گردشگری کشاورزی یکی از گزینه‌های بهبود درآمد و پیشبرد اقتصادی برای مزارع کوچک و جوامع روستایی محسوب می‌شود.
