قطب کوچ‌نشینی در جهان چطور برای توریست‌ها جذاب شد؟
فرصت بکر در گردشگری عشایر
جهانگردی در مغولستان توسط دولت سوسیالیست تا پیش از سال ۱۹۹۰ بسیار محدود بود، اما پس از انقلاب دموکراتیک در مغولستان در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در مسیر گسترش قرار گرفت. مغولستان با توجه به طبیعت بکر و منحصربه‌فرد و داشتن سبک زندگی و فرهنگ عشایری یک مقصد شناخته‌شده در جهان محسوب می‌شود که در چند سال اخیر گردشگران بسیاری را از سراسر جهان جهت دیدار از روستاها و زندگی عشایر به این کشور کشانده است. در سال ۲۰۱۸ مغولستان با رشد ۱۳ درصدی پذیرای ۵۲۹ هزار گردشگر خارجی بوده که به درآمد ۴۶۱ میلیون دلاری دست یافت و در سال ۲۰۱۹ این رقم در جذب گردشگر به ۵۷۷ هزار نفر رسید که با رشدی ۹ درصدی همراه بوده است. مغولستان هدف ۲۰۲۰ خود را جذب یک میلیون گردشگر خارجی گذاشته بود که شیوع کرونا درحال‌حاضر ورود گردشگران را با محدودیت زیادی مواجه کرده است.
گردشگری یکی از منابع اصلی دولت مغولستان به‌شمار می‌آید به‌طوری‌که در سال 2017 گردشگری حدود 4/ 11 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور یعنی 2/ 1 میلیارد دلار را به خود اختصاص داد. همچنین بیش از 10 درصد کل اشتغال این کشور به بخش گردشگری تعلق دارد که نزدیک به 122 هزار شغل در این حوزه ایجاد شده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2028 این رقم به 149 هزار شغل برسد. برنامه دولت مغولستان گسترش گردشگری بوم‌گردی است که درحال‌حاضر 21 درصد از مناطق مغولستان را دربرگرفته است و هدف آن تا سال 2030 رسیدن به 30 درصد است. شاید بتوان سفرهای ارزان به مغولستان را یکی از عوامل توسعه گردشگری در این کشور دانست که هزینه‌های سفر به این کشور پایین‌تر از هزار دلار برای هر فرد است و سفرهای کوتاه هزینه بسیار کمتری هم دارد.
عمده شهرت مغولستان شیوه زندگی کوچ‌نشینی مردم این کشور است که از معدود فرهنگ‌های کوچ‌نشینی باقی‌مانده در جهان است. نیمی از جمعیت آن هنوز در چادرهای نمدی قابل حمل زندگی می‌کنند که از زمان چنگیزخان در سال 1200 میلادی این شیوه زندگی باقی مانده البته با عناصر دنیای مدرن امروز تا حدودی ترکیب شده است. با توجه به جمعیت کم و وسعت زیاد در این کشور به‌طور میانگین در هر کیلومتر مربع تنها دو نفر زندگی می‌کنند که این امر این فرصت را برای این کشور ایجاد می‌کند که گردشگرانی که به‌دنبال سفری با آرامش و سکوت هستند این کشور را برای سفر انتخاب کنند. کشور مغولستان با مساحتی 5 برابری نسبت به آلمان و جمعیتی 3میلیون نفری در مرکز آسیا واقع شده که با چین و روسیه هم‌مرز است. در این کشور حدود 40 درصد از جمعیت آن در اولان باتور پایتخت این کشور زندگی می‌کنند و حدود 30 تا 40 درصد از جمعیت آن نیز به شکل عشایر کوچ‌نشین زندگی می‌کنند. بیشترین میزان گردشگر که به مغولستان می‌روند از چین، روسیه، کره‌جنوبی، ژاپن، آمریکا، قزاقستان، آلمان، فرانسه، استرالیا و انگلیس است.
عشایر که حدود 30 درصد از جمعیت این کشور را به خود اختصاص داده اند تا پیش از توجه به بازار گردشگری به امید یافتن شغل به سمت شهرها و روستاهای بزرگ درحال مهاجرت بودند که این امر تهدیدی برای زندگی عشایری محسوب می‌شد. افزایش خدمات گردشگری از سال 1990 و اجرای برنامه‌های توسعه گردشگری این روند مهاجرتی را معکوس و زندگی عشایری را در این کشور تثبیت کرد. مغولستان با توجه به کمبود زیرساخت‌های لازم و استانداردهای پایین خدمات، رتبه پایینی در شاخص رقابت سفر و جهانگردی دارد. از این رو متولیان گردشگری این کشور عمده تمرکز خود را بر ترویج فرهنگ عشایر خود به‌عنوان یک مقصد جهانی گذاشته و در تلاش برای ایجاد زیرساخت‌های لازم در این نوع از گردشگری هستند. این کشور در کنفرانس بین‌المللی «راه ابریشم و توسعه مغولستان و گردشگری عشایر» اعلام کرده به‌منظور توسعه گردشگری مغولستان برنامه‌ای تا سال 2030 تنظیم کرده که این کشور را به مرکز جهانی گردشگری عشایر تبدیل کند. مغولستان با هدف تضمین آینده‌ای روشن برای بازار گردشگری و توسعه بوم‌گردی خود در سال 2009 مرکز بوم‌شناسی مغول را تاسیس کرد که این پروژه توسط نمایندگان اتحادیه اروپا در چین و مغولستان از طریق برنامه «فعالان غیردولتی در توسعه مغولستان» تامین می‌شود. این مرکز برنامه‌هایی بلندمدت در راستای دستیابی به توسعه پایدار و تسریع در رسیدن به آن تدوین کرده و به برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارکنان و فعالان حوزه گردشگری و تجهیز آنان به ابزارهای لازم ارزیابی و مدیریت منابع طبیعی پرداخته است. از جمله اقدامات موثر آنها برگزاری کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی برای مردم محلی است. گردشگری پایدار منجر به تقویت اقتصاد این کشور و حفظ هویت فرهنگی مغولستان می‌شود. اسکان گردشگران در اطراف عشایر منجر به حفظ سنت مغولستان می‌شود. کارآفرینان اجتماعی کشورهای غربی به‌دنبال تاسیس شرکت‌های اجتماعی در کشورهای درحال توسعه همچون مغولستان هستند که سرمایه‌های اجتماعی مستقل در حوزه گردشگری را در روستاها و مسیر عشایر ایجاد کرده‌اند؛ درحال‌حاضر 11 مرکز یادگیری اجتماعی در مغولستان وجود دارد. این مراکز علاوه بر آموزش زبان انگلیسی به ارائه یک برنامه آموزشی جهت یادگیری مهارت راهنمایان گردشگری محلی همچون آموزش حفاظت از محیط‌زیست، روش‌های گردشگری پایدار برای حمل‌ونقل، مسکن، غذا و... اقدام کرده‌اند.
فعالیت بخش‌خصوصی در بازار گردشگری در این کشور کمتر از 20 سال قدمت دارد که به این منظور این کشور دارای 403 شرکت مسافرتی، 320 هتل و 647 استراحتگاه گردشگری است که افراد فارغ‌التحصیل در موسسات آموزشی مربوطه را استخدام می‌کنند و همچنین این کشور در سازمان جهانی گردشگری مشارکتی فعال دارد. این کشور برای تقویت زیرساخت‌های کشور خود به افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی پرداخته و با معافیت‌های مالیاتی خاص، ساخت هتل‌ها و مجتمع‌های توریستی در این کشور 10 درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های خارجی را به خود اختصاص داده است. شرایط اتخاذ مجوز برای فعالیت‌های گردشگری لغو شده و شرکت‌های فعال در برگزاری تورهای خارجی از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف هستند. اصلاح موفقیت‌آمیز قوانین گردشگری منجر به افزایش تدریجی گردشگران خارجی شد که در سال 2010 با افزایش سه برابری نسبت به سال 2000 به ورود حدود 450 هزار گردشگری خارجی منجر شد.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» این کشور با داشتن کمترین تراکم جمعیتی در جهان، به دلیل وجود شرایط آب‌وهوایی خاص و برخورداری از بیابان‌ها، کوه‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌های بسیار گردشگران ماجراجو را به خود جذب می‌کند. همچنین گردشگری عشایر بیشترین میزان جذب گردشگران را به خود اختصاص داده است که سالانه نیمی از گردشگران به‌منظور حضور و شرکت در فستیوال‌ها و جشنواره‌های عشایر به این کشور سفر می‌کنند. در سال 2013 وزارت گردشگری مغولستان طرحی با عنوان «درآمدزایی در مغولستان با رفتن به سمت عشایر» تصویب کرد که این امر شرایط مناسبی را در ارتقای بازار گردشگری این کشور ایجاد کرده است. برگزارکنندگان تورها تمرکز خود را بر حفظ محیط‌زیست و حیات وحش گذاشته‌اند و فعالیت‌های سفر عمدتا به شکل پیاده‌روی، کوهنوردی، اسب‌سواری، رفتینگ، شترسواری، تورهای موتور سیکلت و کاروان یاک است و صحراگردی یکی از مقاصد اصلی سفر به این کشور محسوب می‌شود.
