فرصت و تهدید تحریم‌ها برای هنرهای دستی ایران چیست؟
بازارهای آلترناتیو صادرات صنایعدستی
همچنین در زمینه صادرات فرش دستباف، طی ۴ ماه نخست امسال، آمارها خبر از صادرات یک میلیون و ٩٨٣ تُن فرش دستباف به بازارهای هدف می‌دهد که این میزان نسبت به مدت مشابه پارسال ۷/ ۲۱ درصد رشد داشته است. در همین مدت صادرات فرش دستباف به آمریکا نیز نسبت به سال گذشته دو برابر شد و به رقم ٣٨ میلیون دلار رسید. با وجود این تحریم‌های اخیر این نگرانی را ایجاد کرده که در بخش صادرات، صنایعدستی با مشکلاتی روبه‌رو شود و تاثیر خود را روی تولیدات هنرمندان این صنعت بگذارد؛ اتفاقی که مهم‌ترین نتیجه سوء آن بیکاری جمع عظیمی از صنعتگران حوزه صنایعدستی خواهد بود. البته برخی از فعالان صنایعدستی معتقدند از آنجا که مواد اولیه صنایعدستی، داخل کشور تولید می‌شود و نیازی به واردات در این زمینه نیست، در زمینه تولید جای نگرانی وجود ندارد و با توجه به قابلیت‌هایی که این صنعت دارد می‌تواند به کمک اقتصاد کشور نیز بیاید.
از سوی دیگر، برخی از صاحب‌نظران این حوزه می‌گویند با توجه به وجود تحریم‌ها می‌توان بازار هدف را از کشورهای اروپایی و آمریکایی که صادرات فرش به آنها محدود شده، به سمت کشورهایی مانند چین و روسیه تغییر داد و بازار صادرات صنایعدستی را از این طریق حفظ کرد؛ البته به شرط آنکه برنامه‌ریزی‌های دقیقی در زمینه معرفی صنایعدستی ایران به این کشورها صورت گیرد؛ چراکه در حال حاضر کشورهای اروپایی و آمریکایی به خوبی با هنر ایران‌زمین آشنا هستند. این درحالی است که کشورهایی مانند چین و روسیه برای توجه به صنایعدستی کشور نیاز به معرفی و بازاریابی بیشتری دارند. همچنین برخی نیز بر این باورند برای آنکه اقتصاد صنایعدستی پایدار باقی بماند، نیاز است تولیدکنندگان و صادرکنندگان این بخش با هم ارتباط برقرار کنند؛ به شرطی که این حوزه از باندبازی‌ها و رانت‌هایی که درحال حاضر گریبانش را گرفته، به دور باشد.
فرصت تحریم‌ها برای صادرات
با این همه یکی از اصلی‌ترین معضلات تحریم، دسترسی به بازارها و سیستم‌های بانکی خارجی است؛ اتفاقی که موجب می‌شود صادرات و واردات با دست‌اندازهای فراوانی مواجه و دشواری‌هایی در این زمینه ایجاد شود. مجیدرضا حریری، رئیس انجمن صادرکنندگان صنایعدستی ایران با اشاره به این موضوع به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «با توجه به مشکلات بانکی و ارتباط با بازارهای جهانی، صادرات در زمان تحریم دشوار می‌شود؛ اما به نظر می‌رسد در زمان تحریم، واردات بیشتر از صادرات ضربه بخورد. با این حال اگر به درستی به قضیه صادرات توجه شود، تحریم‌ها می‌تواند فرصت مناسبی برای توسعه صادرات کشور باشد.» با وجود آنکه مصرف‌کننده‌های سنتی صنایعدستی ایران، کشورهای اروپایی و آمریکایی هستند به دلیل تحریم‌ها دیگر امکان صادرات به این کشورها به سادگی وجود نخواهد داشت. به ویژه تبلیغ‌های منفی که از ایران می‌شود به کاهش تقاضا از سوی چنین کشورهایی دامن خواهد زد.
حریری با تاکید بر این موضوع معتقد است که در این شرایط لازم است بازار هدف از کشورهای اروپایی و آمریکایی به سمت کشورهای دیگری برود؛ اما با این حال چنین تغییر رویه‌ای، کار ساده‌ای نخواهد بود؛ چون برای جذب مشتری، صنایعدستی یک محصول نهایی است و باید با مصرف‌کننده به‌صورت مستقیم ارتباط گرفت، در حالی که برای سایر محصولات صادراتی کشور مانند پتروشیمی و مواد اولیه دیگر، صادرکننده با کارخانه‌ها ارتباط برقرار می‌کند. در نتیجه باید مصرف‌کننده‌های کشورهای چین و روسیه با این هنر اصیل ایرانی آشنایی پیدا کنند تا در نهایت تصمیم به خرید آنها بگیرند. به گفته این فعال صادرکننده صنایعدستی، بیکاری نتیجه‌ای است که عدم صادرات و تولید صنایعدستی با خود به همراه خواهد داشت.
او توضیح می‌دهد با وجود آنکه صنایعدستی جزو ارزان‌ترین نوع اشتغال در کشور است و با صادرات این محصولات هویت و فرهنگ کشور نیز صادر می‌شود، وقتی قدرت خرید داخلی برای تهیه چنین محصولاتی پایین بیاید میزان تولید نیز کاهش خواهد یافت و در بسیاری از مواقع تولید متوقف می‌شود که این توقف نتیجه‌ای جز افزایش بیکاری ندارد. براین اساس، در فروش داخلی نیز به همین صورت اثر منفی خواهد گذاشت؛ چون قدرت خرید مواد اولیه برای تولیدکننده‌ها نیز کاهش خواهد یافت. از این رو به باور حریری، با اجرای یک برنامه‌ریزی مناسب در این زمینه می‌توان چنین تهدیدی را به سادگی به یک فرصت ایده‌آل برای چرخش اقتصاد کشور و ارزآوری تبدیل کرد.
راه جلوگیری از ویرانی هنرهای دستی
در همین حال اما نیما ذاکری سعید، فعال صنایعدستی با انتقاد از وضعیت نامناسب این صنعت که باعث شده رو به ویرانی برود به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «صنایعدستی رو به نابودی است و اگر این حرکت رو به افول ادامه داشته باشد، از آنجا که یکی از عواقبش بیکاری است قطعا به‌طور مستقیم به اقتصاد کشور ضربه خواهد زد؛ این در حالی است که می‌توان با کمی توجه به این صنعت میزان اشتغال‌زایی را نیز افزایش داد.» بالا رفتن قیمت مواد اولیه برای تولیدات صنایعدستی از جمله معضلاتی است که این فعال صنایعدستی بر آن تاکید دارد و می‌گوید: «در حال حاضر با معضل گرانی مواد اولیه در صنایعدستی مواجه هستیم. به‌عنوان مثال قیمت چرم و مس بسیار بالا رفته است و اگر تولیدکننده بخواهد همچنان به تولید ادامه دهد، قیمت تمام شده‌اش بالا می‌رود. این در حالی است که قدرت خرید مردم کاهش یافته و چون صنایعدستی یک کالای لوکس محسوب می‌شود، دیگر از سبد خرید خانوار به سادگی حذف خواهد شد.»
به گفته ذاکری‌سعید با وجود آنکه گفته می‌شود تمام مواد اولیه تولیدات صنایعدستی داخلی هستند؛ اما بسیاری از آنها مانند رنگ، یراق‌آلات و... از کشورهایی مانند چین وارد می‌شود. او ادامه می‌دهد: «در این شرایط که با تحریم‌ها روبه‌رو هستیم لازم است لابی‌گری‌ها، باندبازی‌ها و رانت‌ها در زمینه تولید و صادرات صنایعدستی کنار گذاشته شود و بازاریابان حرفه‌ای در این وضعیت به دنبال ارزآوری از طریق صنایعدستی به کشور باشند.» این فعال صنایعدستی پیشنهاد می‌دهد انجمن صادرکنندگان صنایعدستی کشور با ایجاد شرایطی برای برقراری ارتباط بین هنرمندان و صادرکنندگان این صنعت را زنده نگه داشته و در جهت ارزآوری فعال کند: «لازم است انجمن صادرکنندگان قدم‌های مثبتی در این زمینه بردارند و جلسه‌های متعدد و همایش‌های مرتبط در این زمینه برگزار کند تا در این همایش‌ها و جلسات صادرکننده‌ها و هنرمندان با یکدیگر آشنا شوند و ارتباط بگیرند. این ارتباط موجب می‌شود هنرمندان مطلع شوند چه کالاهایی تولید کنند که قابل صادر کردن باشند.» او تاکید می‌کند که «باید فعالان در عرصه هنر صنایعدستی شناسایی شوند؛ اما با وجود آنکه از شکل‌گیری انجمن سه سال می‌گذرد هیچ‌کدام از این فعالیت‌ها صورت نگرفته است. باید انجمن در این زمینه پویاتر و فعال‌تر قدم بردارد.
در غیر این صورت با توجه به شرایط موجود نه تنها خبری از صادرات به کشورهای دیگر حتی چین و روسیه نخواهد بود؛ بلکه بازار داخلی نیز قطعا ضربه خواهد خورد؛ چون دیگر نه قدرت خریدی وجود دارد و نه صنعتگری توان تولید و اشتغال‌زایی دارد.» صنایعدستی کشور در موقعیتی قرار دارد که هم خودش در معرض خطر است و هم ممکن است به دلیل تحریم‌ها دچار چالش‌های جدی و تازه‌ای شود؛ این درحالی است که می‌توان با برخی سیاست‌های جدید از این موقعیت استفاده و شرایطی را فراهم کرد تا از این راه علاوه بر ایجاد اشتغال، به افزایش تولید ناخالص داخلی نیز کمک کرد. برای دستیابی به این هدف نیز کارشناسان پیشنهاد می‌کنند بازارهای جدیدی برای صادرات تعریف شود و در کنار آن در تولید محصولات نیز بازنگری صورت گیرد. به هر روی مشخص است که وجود تحریم‌ها حالا هم می‌تواند تهدیدی آشکار برای صنایعدستی و فرش باشد و هم می‌تواند فرصتی برای تنوع در اقتصاد کشور.
ارسال نظر