سایه سنگین بیکاری بر «یزدِ جهانی»

اما علت عدم کامیابی در شکوفایی گردشگری یزد و افزایش اشتغال حول محور آن، منحصر به تعداد کم توریست‌های خارجی در این استان و بازاریابی نامناسب در سطح بین‌المللی نیست. آمارهای مربوط به بهار ۹۶ نشان می‌دهد که این استان با وجود موقعیت نسبتا خوب آن در پهنه کشور، برخورداری از زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل کم‌وبیش مناسب و همچنین برخورداری از مواریث فرهنگی و تاریخی و طبیعی متعدد، تنها پذیرای کمی بیشتر از یک‌درصد از گردشگران داخلی ایران بوده است. به این ترتیب به‌نظر می‌رسد در استان یزد و در مرکز آن شهر جهانی یزد که می‌توان به‌واسطه فرصت استثنایی حضور در فهرست میراث جهانی یونسکو و به‌دنبال آن رونق گردشگری، زمینه حضور پرتعداد توریست‌های داخلی و خارجی را فراهم کرد و در اقتصاد منطقه تحولی رقم زد، یک فرصت‌سوزی بزرگ در حال رقم خوردن است؛ آن هم درست زمانی که وضعیت نرخ اشتغال در این استان تعریف چندانی ندارد و یزد با چالش‌های اقتصادی و محیط‌زیستی جدی روبه‌رو است.

نرخ بیکاری در دیگر «شهرهای جهانی»

اما درحالی استان یزد به‌رغم برخورداری از دارایی‌ها و ظرفیت‌های توسعه گردشگری در ابعاد بین‌المللی یکی از بالاترین نرخ‌های بیکاری را در میان استان‌های کشور دارد که در سپهر اقتصاد جهانی، این صنعت رشدی برق‌آسا را تجربه می‌کند. طی ۷۰ سال گذشته تعداد گردشگرانی که میان کشورهای مختلف سفر می‌کنند نزدیک به ۵۰ برابر شده و این حوزه در سال ۲۰۱۶ بیش از ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده بود؛ ظرفیت‌های اقتصادی موجود در گردشگری و امکان بالای اشتغال‌زایی از آن‌که با استناد به آمارهای سازمان جهانی گردشگری، زمینه رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی را بیشتر از خود برای دیگر صنایع فراهم می‌کند، به‌قدری جذاب است که امروز قریب به اتفاق کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، گردشگری را از اولویت‌های اقتصادی خود قرار داده‌اند و تشنه فرصت‌هایی همچون حضور در فهرست میراث جهانی یونسکو هستند؛ فهرستی که حضور در آن به‌معنای برخورداری از استاندارد و اعتباری بین‌المللی خواهد بود که با تبلیغ یک شهر یا منطقه یا محوطه، موجبات جلب اطمینان گردشگران را برای سفر و بازدید از آن نقطه فراهم می‌آورد.

عنوان فهرست یونسکو، «میراث جهانی» است و هرآن‌ چیزی که ذیل این عنوان بگنجد، شانس حضور در آن را پیدا می‌کند؛ از محوطه‌های باستانی چون تخت‌جمشید در ایران و آکروپولیس در یونان گرفته تا جاذبه‌هایی طبیعی همچون کویر لوت ایران و جنگل‌های آمازون در برزیل. پیش از ثبت جهانی «بافت تاریخی شهر یزد»، ۲۱ اثر دیگر از ایران در این فهرست به ثبت رسیده بود که البته هیچ‌کدام مجموعه یک شهر نبودند. اما مجموعه بافت تاریخی شهر یزد به دلیل معماری منحصر به‌فرد خود که یکی از نخستین شهرهای خشتی جهان نیز محسوب می‌شود و بادگیرها و مناره‌ها و گنبدهای قدیمی چشم‌نواز آن را رقم زده‌اند، تبدیل به نخستین شهر از ایران و یکی از معدود شهرهای جهان شد که به این فهرست اضافه شد.  بررسی وضعیت اقتصادی دیگر شهرهایی که بافت و کلیت آنها در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌ثبت رسیده، جالب توجه است.

یکی از این شهرها، سالزبورگ واقع در اتریش است که در سال ۱۹۹۶ به‌ثبت جهانی رسید. هرچند اقتصاد اتریش از ثبات نسبتا خوبی برخوردار است و حال و روز شاخص‌های آن وخیم نیست، اما در مقایسه شاخص‌های اقتصادی سالزبورگ با کل اتریش، در یک حوزه اختلاف قابل توجهی وجود دارد؛ نرخ بیکاری در اتریش و در سال ۲۰۱۶ به‌طور میانگین ۳/ ۱۰درصد بود اما این رقم در سالزبورگ (به عنوان یک شهر جهانی) و در این سال به‌میزان ۵/ ۵درصد به‌ثبت رسید که نشان از وضعیت خوب فضای کسب‌وکار در این شهر و سطح پایین بیکاری در آن دارد.  این مساله در بسیاری دیگر از شهرهای ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو هم به چشم می‌خورد؛ به‌رغم نرخ بیکاری ۱۱درصدی در ایتالیا، این رقم در ورونا ۴درصد و در پینتزا ۹ درصد است.

جاماندن از قافله

اما اوضاع در یزد مشابه دیگر نمونه‌های خارجی آن نیست و با وجود آنکه یک سال از ثبت جهانی این شهر می‌گذرد، نرخ بیکاری در استان یزد بالاتر از میزان آن در کل کشور است.  بنا به آمار انتشار یافته از طرف درگاه ملی آمار ایران، در بهار ۹۷ نرخ بیکاری در کل کشور ۱/ ۱۲درصد بوده که البته نسبت به بهار ۹۶ که در سطح ۶/ ۱۲درصد بود، مقداری کاهش یافته؛ اما نرخ بیکاری در استان یزد درحالی در بهار سال ۹۶ و پیش از جهانی شدن ۲/ ۱۳درصد بود که در بهار امسال، جایی که نزدیک به سه فصل از ثبت جهانی یزد گذشته بود این رقم با افزایشی بیش از ۲ درصد به سطح ۴/ ۱۵ درصد رسیده است. این رکود و کاهش میزان اشتغال در استان درحالی رخ داده که در صورت بهره‌گیری از فرصت ثبت جهانی شهر یزد و ایجاد رونق در صنعت گردشگری استان، با صرف هزینه‌ای پایین می‌شد تحولی در اقتصاد محلی منطقه و سطح اشتغال یزد رقم زد.

اما آمارهای حضور گردشگران در این استان، چه گردشگران داخلی و چه خارجی نشان از آن دارد که به‌رغم بهره‌برداری مسوولان از پرونده ثبت جهانی یزد به‌عنوان یک موفقیت در کارنامه خود، از فرصت‌هایی که به واسطه آن برای توسعه گردشگری ناحیه به‌وجود آمده بهره چندانی نبرده‌اند و سیر نزولی به‌میزانی است که به‌نظر می‌رسد برای توسعه گردشگری در یزد و بازاریابی برای آن برنامه‌ای وجود ندارد. در کنار آمار بیکاری که در آن عقبگرد صورت گرفته، آمارهای انتشار یافته از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و درگاه ملی آمار نیز بر این واقعیت صحه می‌گذارند که در میزان حضور گردشگران در این استان تحولی رخ نداده است.

فرودگاه یزد از امکان صدور روادید فرودگاهی بی‌بهره است که خود عاملی منفی بر سر راه توسعه حضور گردشگران خارجی در این شهر قلمداد می‌شود. هرچند رقم دقیقی از میزان حضور گردشگران خارجی در این شهر و استان وجود ندارد، اما چندی پیش مدیرکل اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این استان اظهار کرده بود که در یک سال گذشته ۱۰ درصد به میزان حضور گردشگران خارجی در این استان افزوده شده که با توجه به ثبت جهانی این شهر در یک سال اخیر، رقم چندان مطلوبی نیست.   همچنین در گزارش آماری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از میزان سفرهای ورودی و خروجی در سال ۹۶ قید شده که در سال ۹۵، تعداد ۵۷۰ نفر از مرز هوایی یزد وارد کشور شده‌اند که این رقم با کاهشی چشمگیر در سال ۹۶، به ۱۲۷ گردشگر رسیده است.  حالا آمار حضور گردشگران، تناسبی با ظرفیت‌های گردشگری استان و شهر یزد ندارد؛ خصوصا اکنون که به‌واسطه ثبت جهانی این شهر، این ظرفیت‌ها در ابعادی بین‌المللی شناخته‌شده است؛ در حالی که همین جذب گردشگر می‌توانست به افزایش اشتغال در این شهر جهانی کمک کند.

اکنون و با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر کشور، سیاست‌گذاران باید بیش از هر زمانی به توسعه گردشگری توجه کنند و استان یزد با ظرفیت‌های موجود در آن و فرصت مهیای ثبت جهانی بافت تاریخی شهر یزد، می‌تواند شروعی مناسب برای طرح توسعه گردشگری کشور باشد؛ جایی که در صورت بازاریابی مناسب و رشد حضور گردشگر در آن مشابه با دیگر نمونه‌های خارجی، سطح بیکاری به‌شکل قابل‌ملاحظه‌ای کمتر خواهد شد.