فرشید کریمی/ کارشناس ارشد گردشگری و هتلداری

بوم‌گردی یکی از شاخه‌های گردشگری است که در چند سال اخیر و به‌دلیل افزایش تمایل مردم به فرار از زندگی ماشینی و پناه‌ بردن به طبیعت، در ایران و جهان از رشد قابل‌توجهی برخوردار شده است. بوم‌گردی را سفر مسوولانه به طبیعت با رویکرد حفاظت از محیط زیست، توسعه پایدار و حمایت از جوامع محلی می‌دانند و بنابراین نخستین اقدام باید متوجه اقامت گردشگران و ارائه تجربیات جدید به آنها باشد. اقامتگاه‌‌های بوم‌گردی نوعی محل‌ اسکان برای مسافران هستند که برخلاف هتل‌ها که ویژگی‌های تعریف‌شده و یکسانی دارند، از ویژگی‌های محیطی خاص خود برخوردارند. این اقامتگاه‌ها در خانه‌های قدیمی بازسازی‌شده راه‌اندازی می‌شوند و با ارائه خدمات به شیوه سنتی و بومی هر منطقه تجربه‌ای متفاوت را برای مسافران رقم می‌زنند. خدمات سنتی تمامی ابعاد خدمات‌رسانی را دربرمی‌گیرد که شامل مبلمان و تجهیزات سنتی و بومی، مدیریت بازیافت پسماندها و استفاده بهینه از پساب‌ها، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و سوخت، استفاده از پوشاک بومی ضمن رعایت اصول بهداشتی و ایمنی برای تمامی کارمندان اقامتگاه‌های بوم‌گردی، توجه به ذائقه گردشگران، عرضه خوراک و نوشیدنی‌های بومی با استفاده از سفره‌آرایی بومی، حضور راهنمایان و بلدهای محلی و فراهم آوردن فرصت بازدید از سیمای طبیعی و بستر فرهنگی پیرامون اقامتگاه‌ها است.

کارنامه بوم‌گردی ایران

در ایران بیش از یک دهه است که فعالیت‌ اقامتگاه‌های بوم‌گردی در سطح کشور همچون روستاها، مناطق نمونه گردشگری و سایر نواحی با هدف توسعه گردشگری بومی، همچنین با رویکرد توسعه پایدار آغاز و ضوابط تشکیل آنها نیز از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تدوین شده است. با این حال بیشتر میهمانان این اقامتگاه‌ها را فعالان صنعت توریسم به‌ویژه راهنمایان گردشگری و همین‌طور گردشگران ورودی به کشور تشکیل می‌دهند و این اقامتگاه‌ها آن‌طور که باید در جذب سایر گردشگران از اقبال کافی برخوردار نبوده‌اند.

دلیل این امر را می‌توان در عدم اطلاع‌رسانی عمومی در رابطه با فعالیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی دانست که خود ابعاد گوناگونی همچون اطلاع‌رسانی در زمینه ماهیت شکل‌گیری و فعالیت این واحدهای اقامتی و همین‌طور اطلاع‌رسانی درباره تعداد اقامتگاه‌ها در سطح کشور و پراکندگی آنها در نواحی مختلف را در بر می‌گیرد و در این خصوص ضعف‌هایی نیز دیده می‌شود. به عبارتی موفقیت اقامتگاه‌های بوم‌گردی را در زمینه جذب گردشگر باید وابسته به دو عنصر «کمیت و کیفیت خدمات‌ر‌سانی» و «تبلیغات» دانست؛ به طوری‌که می‌توان گفت توسعه بوم‌گردی و تبلیغات در فرآیندی مشخص پیوند تنگاتنگی با یکدیگر دارند. تبلیغات عنصر لازم برای ایجاد شناخت در مخاطب نسبت به فرم و محتوای خدمات بوم‌گردی است و در این زمینه رسانه‌های دیداری و شنیداری بیشترین تاثیرگذاری را خواهند داشت. صاحبان اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز باید این موضوع را مدنظر قرار دهند که تبلیغات هزینه‌بر نبوده بلکه نوعی سرمایه‌گذاری بنیادی و اصولی برای پیشبرد اهداف آنان است که در صورت اجرای درست و اصولی، دستاوردهای ارزشمندی را به همراه خواهد داشت.

نباید این نکته را نیز از نظر دور داشت که تبلیغات با هدف رونق اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌تواند همچون شمشیری دو لبه عمل کند؛ به عبارتی اگرچه این امر، افزایش شمار گردشگران را به یک منطقه طبیعی به دنبال خواهد داشت، اما در عین حال این افزایشِ تعداد گردشگر چنانچه بدون برنامه‌ریزی و به‌کارگیری شیوه‌های آموزشی موثر باشد اثرات مخربی را بر محیط طبیعی به جای می‌گذارد و می‌تواند منجر به نابودی یک منطقه شود که قطعا با اصول توسعه پایدار مغایر است. لازمه این مهم نیز تعامل سازمان‌های متولی و دست‌اندرکار در حوزه گردشگری طبیعی و بوم‌گردی است تا اثرات مخرب حضور گردشگران را در فضاهای طبیعی، با تدارک برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی از طرق مختلف به‌ویژه با به‌کارگیری رسانه‌های جمعی کاهش دهند.