دنیای اقتصاد: رشد سریع سفرهای بین‌المللی و داخلی، روند سفرهایی به مسافت دورتر در دوره زمانی کوتاه‌تر و ترجیح به حمل‌ونقل انرژی‌بر، موجب افزایش وابستگی گردشگری به انرژی‌های تجدیدناپذیر شده و در نتیجه آن، سهم این صنعت در تولید گازهای گلخانه‌ای جهان به ۵ درصد رسیده است. طبق آمارهای جهانی، از این تخمین ۵ درصد، حدود ۷۵ درصد به حمل‌ونقل برمی‌گردد. سفر با اتوبوس‌های بین شهری و قطار ۳۴ درصد کل سفرها را تشکیل می‌دهد، اما تنها ۱۳ درصد انتشار گاز دی اکسید کربن مربوط به این نوع سفر می‌شود؛ برعکس آن، سفر در مسافت‌های طولانی فقط ۷/ ۲ درصد کل سفر گردشگران را دربردارد که ۱۷ درصد انتشار دی‌اکسید کربن به آن برمی‌گردد و انتشار گاز سایر وسایل نقلیه مانند سفر با دوچرخه نزدیک به صفر می‌رسد. پیش‌بینی‌های جهانی حاکی از آن است که سهم گردشگری در تغییرات اقلیمی تا سال ۲۰۳۵ به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد و انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از پروازهای هوایی از ۴۰ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۵۲ درصد تا سال ۲۰۳۵ خواهد رسید.

از سوی دیگر، بر اساس گزارش‌های سازمان ملل متحد، سرمایه‌گذاری در گردشگری سبز می‌تواند موجب کاهش هزینه انرژی، آب و زباله شود و ارزش تنوع زیستی، اکوسیستم و میراث فرهنگی را بالا ببرد. تجارب نیز نشان می‌دهد، این نوع سرمایه‌گذاری برگشت مالی قابل توجهی در کوتاه‌مدت به همراه خواهد داشت. از این رو انتظار می‌رود بهبود مدیریت زباله برای کسب و کارهای گردشگری موجب صرفه‌جویی مالی شود، ایجاد شغل کند و جذابیت‌ مقصدها را بیشتر سازد. علاوه‌بر این، بررسی‌های آماری و محتوایی حاکی از آن است که مفهوم سبزگرایی به مفهوم عام در اقتصاد، به سطح ارتقای فرهنگ و نگرش اجتماعی- اقتصادی جامعه بستگی دارد؛ به طوری که می‌توان دریافت کشورهای سوسیال دموکرات که علاوه‌بر اقتصاد به رفاه جامعه توجه ویژه‌تری دارند، در سبزگرایی و از جمله در زنجیره تامین گردشگری بسیار پیروتر هستند.

راه‌های تسکین زیست محیطی

به گزارش «دنیای اقتصاد»، محققان کمیسیون گردشگری اتاق ایران در قالب گزارشی نقش بخش‌های مختلف زنجیره تامین گردشگری را بررسی کرده‌اند. طبق این گزارش، گردشگران، وسایل حمل‌ونقل، مقاصد، اقامتگاه‌ها و فناوری اطلاعات ۵بازیگر در این صحنه هستند. براساس این گزارش صنعت گردشگری نقشی کلیدی در مواجهه با چالش‌های تغییرات اقلیمی بازی می‌کند؛ به طوری که می‌توان گفت رشد چشمگیر گردشگری هم چالش است و هم فرصت. به باور کارشناسان این صنعت می‌تواند با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کمک به جوامعی که منبع اصلی اقتصادی آنها گردشگری است، بخشی از راه حل این تغییرات باشد؛ تاجایی که یکی از راه‌حل‌های تسکین و کاهش تغییرات آب و هوایی شناسایی کانون‌های بحرانی و شکننده گردشگری به شمار می‌آید.

در همین حال، برخی کشورها و مناطق مانند کشورهای در حال توسعه، آسیب‌پذیرتر از بقیه هستند؛ چرا که ویژگی‌های اقتصادی و جغرافیایی، موقعیت آنها را در تماس با تغییرات اقلیمی، حساسیت‌شان نسبت به تاثیرات آن نشان می‌دهد. از سوی دیگر طبق این گزارش، تغییرات یکدست آب و هوایی عواقب پردامنه‌ای را برای کسب و کارهای گردشگری و مقاصد دارد و این اثرات به‌طور قابل ملاحظه‌ای بسته به بخش‌های بازار و مناطق جغرافیایی متفاوت خواهند بود. لحاظ کردن مضامین تغییرات اقلیمی تاحدودی به تاثیرگذاری روی رقبا بستگی دارد؛ به این معنا که تاثیر منفی بر یک بخش از سیستم گردشگری، برای بخشی دیگر فرصت ایجاد خواهد کرد. بنابراین با شناسایی این کانون‌ها و مناطق، می‌توان جریانات رفت و آمد و بازدیدهای گردشگری را به سمت دیگری معطوف یا سازوکاری همراستا با حفظ و حراست از آن تعریف کرد.

خدمات زنجیره سبز

گزارش کمیسیون گردشگری اتاق ایران، در بخشی دیگر با اشاره به زنجیره تامین گردشگری تاکید می‌کند راه رفع نیاز مصرف سبز از مسیر ساخت زنجیره تامین خدمات و محصولات سبز گردشگری و ارائه آن برای مصرف گردشگران می‌گذرد. بر این اساس، این زنجیره تامین از نظریه تولید سبز و فناوری مدیریت زنجیره تامین سبز به‌عنوان شالوده، بهره می‌برد و تامین‌کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان را در برمی‌گیرد. هدف آن به حداقل رساندن تاثیرات منفی محیطی و بیشینه کردن کارآیی است. خدمات زنجیره تامین سبز که موجب توسعه گردشگری نیز می‌شود، شامل سفر، اقامت، حمل‌ونقل، غذا و نوشیدنی، سوغاتی و صنایع دستی، دفع زباله و زیرساخت‌های مقصد است.

طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری در حال حاضر حجم کسب‌وکارهای توریستی برابر یا حتی بیش از کسب‌وکارهای حوزه صادرات نفت، محصولات غذایی یا خودرو است. از این‌رو، یک محیط شدیدا رقابتی شرکت‌های گردشگری را برای رفع نیازهای مشتریان بسیار متوقع، وادار به اخذ رویکردهایی می‌کند که در صنایع دیگر مانند تولید، کشاورزی و غیره استفاده می‌شود. یکی از این رویکردها به مدیریت زنجیره تامین یا همان مدیریت زنجیره تامین در کسب و کارهای مرتبط با گردشگری برمی‌گردد.

سهم هر بازیگر

چنانچه اشاره شد نتایج بررسی‌های محققان کمیسیون گردشگری اتاق ایران، نقش بازیگران زنجیره تامین گردشگری را سنجیده است.

بر این اساس، پژوهشگران بر این باورند که گردشگران از طریق انتخاب‌های خود، نقشی مهم را در ایجاد منافع کسب و کار و بازسازی سیستم گردشگری پایدار بازی می‌کنند. آنها با حمایت از وسایل حمل‌ونقل دوستدار محیط‌زیست، انتخاب هتل‌ها و اقامتگاه‌های دارای گواهی حفظ محیطی و غذا خوردن در رستوران‌هایی که غذاهای محلی و ارگانیک دارند، می‌توانند گامی مثبت و بزرگ در جهت گردشگری سبز بردارند.

با این‌همه با توجه به افزایش حجم گردشگران، تغییراتی اساسی را می‌توان در مشخصات و رفتار گردشگران یافت. برای مثال، گردشگران اروپایی به‌طور متوسط مسن‌تر از دهه گذشته شده‌ا‌ند. در کل، سهم افراد ۶۰ سال یا بیشتر از ۹ درصد در سال ۱۹۹۴ به ۱۲درصد در سال۲۰۱۴ رسیده است. طبیعی است این جمعیت رو به رشد نیاز به راحتی بیشتری در رفت و آمد، اقامت، غذا و سایر فعالیت‌های گردشگری‌شان داشته باشند، بنابراین شاید نتوان از آنها انتظار حمل‌ونقل با وسایلی غیر از هواپیما و اقامت در هتل‌های معمولی‌تری را داشت.

از سوی دیگر طبق تحقیقات موجود، گردشگران در اروپا اغلب از وسایل‌نقلیه‌ای مانند هواپیما و خودروهای موتوری بهره می‌گیرند؛ وسایلی که به‌طور قابل ملاحظه‌ای دی اکسید‌کرین منتشر می‌کنند. در مجموع حمل‌ونقل هوایی سریع‌تر از حمل‌ونقل غیرهوایی (از جمله جاده‌ای، ریلی یا آبی) رشد یافته است. در دوره ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۰، سفرهای غیرهوایی هر سال ۳ درصد به‌طور متوسط رشد کردند درحالی‌که سفرهای هوایی ۵درصد رشد تجربه داشته‌اند. اما این نرخ رشد طبق پیش‌بینی‌ها پایین است. بین سال‌های ۱۹۸۰ و ۲۰۱۰، رشد متوسط سالانه این نوع حمل‌ونقل در جهان ۴ درصد بود و تخمین زده می‌شود که بین سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۳۰ به ۳ درصد برسد. طبق آمار آکسفورد اکونومیست در۲۰۱۴، هر ساله ۲۵۰ میلیون مسافر با خطوط هوایی ارزان در مقایسه با ۱۳۷ میلیون سفر سالانه در آمریکای شمالی و ۱۱۷ میلیون سفر سالانه در آسیا جابه‌جا می‌شوند.

در دنیای کنونی، سهم بازار پروازهای هوایی به‌عنوان وسیله جابه‌جایی سفرهای بین‌المللی رو به فزونی است.

در بررسی روندها و خط‌مشی‌های گردشگری سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی در سال ۲۰۱۴، این سازمان عنوان می‌کند در میان‌مدت، تغییرات اقلیمی آنقدر ادامه می‌یابد تا افراد برای انتخاب وسایل حمل‌ونقل پایدار تحت فشار قرار گیرند. طبق این گزارش ۵ درصد انتشار بیشترین سهم انتشار گاز دی‌اکسید کربن در گردشگری از حمل‌ونقل و به‌ویژه حمل‌ونقل هوایی ناشی می‌شود. در گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل و سازمان جهانی گردشگری با عنوان «گردشگری در اقتصاد سبز»، برآورد شده حمل‌ونقل هوایی ۴۰‌درصد سهم گردشگری در انتشار گاز دی‌اکسید کربن است و پس از آن خودرو با ۳۲‌درصد و اقامت با ۲۱ درصد در رتبه‌های دوم و سوم قرار می‌گیرند.

مقصدهای گردشگری نیز می‌توانند به دنبال انرژی‌های تجدیدپذیر حاصل از منابعی مانند باد، قدرت‌زای نوری، گرمای خورشیدی، زمین گرمایی، زیست توده و پسامند باشند. در واقع مقصدهای گردشگری به‌عنوان جوهره این صنعت، قابلیت سهیم بودن در کاهش گازهای گلخانه‌ای را دارند و می‌توانند در ارائه محصولات گردشگری کم‌کربن الگو باشند. برای مثال برنامه دوچرخه‌های رایگان شهر کپنهاگ دانمارک، اقدامی برای رفت و آمد کم کربن است. این شهر به بازدیدکنندگان پیشنهاد می‌کند برای رفت و آمدهای داخل شهری از ۱۳۰۰ دوچرخه‌ای استفاده کنند که در ۱۲۵‌ایستگاه در سراسر شهر با ودیعه ۳ یورو تعبیه شده است. مثال دیگر شبکه رکاب‌زنی ملی انگلستان است که پیشنهاد پیاده‌روی یا رکاب‌زنی بیش از ۱۰ هزار مایل را در مسیرهای بدون ترافیک، کوچه‌های خلوت و جاده‌های کم‌ترافیک می‌دهد و نقشه مسیر را در اختیار داوطلبان می‌گذارد.

مقصدهای بزرگ نیز می‌توانند بر گردشگران داخلی خود تمرکز کنند. در اقتصادهای نوظهور به‌ویژه، به نظر می‌رسد گردشگری داخلی به‌عنوان منبع ثابت درآمد، ظرفیت اقتصادی زیادی دارد؛ درحالی‌که بسیاری از برنامه‌ریزان مقصد فقط به گردشگران بین‌المللی متمول چشم دوخته‌اند که حتی ممکن است در مقصد رفتارهای ناآگاهانه و ناپایداری را نشان دهند. بازیگر دیگر، اقامتگاه‌ها هستند. طی تحقیقی که در سال ۲۰۱۳ درباره انتشار گاز دی اکسید کربن در هتل‌های تایوان انجام شده است، مشخص شد هتل‌های بین‌المللی، هتل‌های استاندارد مخصوص گردشگران، هتل‌های معمولی‌تر و تسهیلات اقامتگاهی خانگی به ترتیب ۹/ ۲۸، ۲/ ۱۹، ۵/ ۱۲ و ۳/ ۶ کیلوگرم co۲ به ازای هر نفر هر شب اقامت انتشار داده‌اند. بررسی صورت گرفته در گزارش مذکور روی توزیع نسبی دی اکسید کربن منتشر شده ناشی از مصرف‌های انرژی در صنعت هتلداری نشان می‌دهد بیشترین مصرف انرژی، مصرف برق و کمترین آن گاز و سایر انرژی‌های مصرفی است.

در این بین، AirBnB مجموعه‌ای است که مدعی انجام فعالیت‌های مثبت در این زمینه است. در مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۴ انجام شد، عنوان شده که سفر با AirBnB به کاهش قابل ملاحظه مصرف انرژی و آب، انتشار گازهای گلخانه‌ای و تولید زباله منجر شده و در پیش گرفتن راه‌های پایدار در میان میزبانان و میهمانان مورد تشویق قرار می‌گیرد. تحقیق دیگری نیز بیان می‌کند از نوامبر سال ۲۰۱۲ تا اکتبر ۲۰۱۳، این شرکت ۸۲۴ میلیون دلار ناشی از فعالیت‌های اقتصادی خود، تولید و ۱۱ هزار و ۶۲۹ شغل در انگلیس ایجاد کرد.

طبق گزارش کمیسیون گردشگری اتاق ایران، فناوری اطلاعات نیز بازیگری تعیین‌کننده در این زنجیره شناخته می‌شود. بر اساس بررسی‌های جدیدی که محققان انجام داده‌اند مشخص شده ارسال یک پست‌الکترونیکی کوتاه حدود ۴ گرم گاز CO۲ وارد هوا می‌کند. به همین ترتیب اگر یک کاربر به‌طور میانگین در طول روز ۶۵ پست الکترونیکی کوتاه بفرستد، دی‌اکسیدکربن تولید شده ناشی از آن با حرکت یک اتومبیل در شهر به فاصله یک کیلومتر برابری می‌کند. همچنین اگر در پست الکترونیکی، یک فایل حجیم ضمیمه شده باشد، برای ارسال آن ۵۰ گرم گاز سمی CO۲ تولید خواهد شد و بر این اساس می‌توان محاسبه کرد که ارسال ۵ پست الکترونیکی با این حجم، معادل سوزاندن ۱۲۰ گرم زغال، دی‌اکسیدکربن و ارسال ۸ پیام الکترونیکی برابر با پیمودن یک کیلومتر با خودرو، دی‌اکسید‌کربن تولید می‌کند.

5 بازیگر زنجیره تامین گردشگری سبز