خبرنگار استانی «دنیای‌اقتصاد» گزارش می‌دهد
ریزش و رویش در سبد صادراتی اصفهان
کارنامه صادراتی اصفهان
بر اساس داده‌‌‌های آماری موجود اصفهان در سال قبل با حدود یک میلیارد و۴۲۹ میلیون دلار صادرات، بر پله نهم جدول تجارت خارجی کشور ایستاد که در مقایسه با سال قبل آن از نظر وزن ۵درصد و از نظر ارزش۶درصد کاهش نشان می‌دهد. در سال یادشده اقلام صادراتی گمرک اصفهان۸۰۷نوع کالا بوده که ۸۱درصد از تمام محصولات صادراتی شامل چدن، آهن، فولاد و مصنوعات آن پتروشیمی و فرآورده‌‌‌های نفتی، فرش ماشینی و دستباف، محصولات لبنی و مس و مصنوعات آن بود. اهداف صادراتی ۹۳کشور و ۸۲درصد از کل صادرات گمرکات استان به پنج کشور عراق، پاکستان، افغانستان، ترکیه و امارات بوده است. اصفهانی که به‌‌‌تدریج سهم کشاورزی در چرخه تولیداتش در حال کمرنگ شدن بوده و سهم خدمات و واسطه‌‌‌گری نسبت به صنعتش در کیک اقتصاد استان بزرگ‌تر شده است. چدن، آهن و فولاد با سهم ۴۵ درصدی، محصولات پتروشیمی و فرآورده‌‌‌های نفتی با سهم ۱۸ درصدی، محصولات تولیدشده از آهن و فولاد با سهم ۷ درصدی، فرش ماشینی و دستباف با سهم ۶درصدی و محصولات لبنی با سهم ۶درصدی و سایر کالاها با سهم ۱۹ درصدی، سبد کالای صادراتی اصفهان را در سال قبل پر کرده‌‌‌اند. سهم اندک محصولات کشاورزی و دامی، حذف تولیدات طلا و جواهر و آب رفتن صادرات صنایع بومی و دستی در سبد تجاری استان، خودنمایی می‌کند.
صادرات گمرکات استان اصفهان در سال ۱۴۰۱ یک میلیارد و ۵۳۱ میلیون دلار و به وزن ۲ میلیون و ۳۸۴هزار تن بوده که این میزان در سال ۱۴۰۰ به ارزش یک میلیارد و ۳۵۵ میلیون دلار و به وزن ۲ میلیون و ۱۵۲هزار تن و در سال ۱۳۹۹ به ارزش ۹۰۶ میلیون دلار و به وزن یک‌‌‌میلیون و ۸۶۲هزار تن بوده است. نکته قابل‌‌‌توجه داده‌‌‌های فوق ثبات تقریبی میزان ارزآوری صادرات اصفهان در سال‌های یادشده بوده است. به‌‌‌رغم وزن یکسان کالاهای صادراتی از اصفهان و باوجود رشد نرخ دلار، میزان ارزآوری استان ظرف چند سال اخیر تقریبا تغییری نکرده است!
به گفته رسول کوهستانی، مدیرکل گمرکات استان اصفهان، در ۹ ماه سال ۱۴۰۳ صادرات از طریق گمرکات استان اصفهان؛ به میزان یک‌‌‌میلیون و ۳۹۸هزار تن و به ارزش ۹۴۴میلیون و ۷۸۳هزار دلار بوده است. در این مدت صادرات گمرکات استان اصفهان در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، ازلحاظ وزنی ۲۰درصد و از حیث ارزش ۱۴درصد کاهش داشته که مهم‌ترین دلیل کاهش صادرات گمرکات استان کاهش ۵۸ درصدی صادرات، چدن، آهن و فولاد و مصنوعات آن بوده است. اقلام صادراتی گمرکات استان اصفهان شامل ۶۰۵ نوع کالا بوده که عمده‌‌‌ترین محصولات صادراتی، محصولات پتروشیمی ۲۶۳ میلیون دلار و با ۲۶درصد رشد، چدن، آهن و فولاد ۱۹۷ میلیون دلار با ۵۸درصد کاهش، محصولات لبنی ۱۱۵ میلیون دلار و با ۷۸درصد رشد، فرش ماشینی ۷۵ میلیون دلار و ۸درصد رشد و مس و مصنوعات آن ۶۷ میلیون دلار و با۳۵درصد رشد بوده است.
پاکستان با ۲۵۹ میلیون دلار و یک‌درصد رشد، عراق با ۲۰۵ میلیون دلار و ۴۶درصد کاهش، افغانستان با ۱۱۴ میلیون دلار و ۱۵درصد رشد، امارات متحده عربی با ۸۳ میلیون دلار و ۱۷درصد رشد و ترکیه با ۷۵ میلیون دلار و ۱۳درصد کاهش مهم‌ترین مقاصد صادراتی کالاهای استان اصفهان در ۹ ماه اخیر بوده‌‌‌اند. به این ترتیب در مدت یادشده ترکیب سبد صادراتی اصفهان بدون تغییر بوده ولی جایگاه کالاهای صادراتی تغییر کرده است.
متوسط سهم صادرات دنیا درGDPکشورها ۳۰درصد است. یعنی یک‌‌‌سوم محصولاتی که تولید می‌شود به خارج از کشورها صادر می‌شود و این رقم در کشور ۱۲.۸درصد و در سال۱۴۰۰ در استان اصفهان ۱۵درصد بود! اصفهان در حوزه صادرات چالش جدی دارد؛ به گونه‌ای که کالاهایی که صادر می‌کند نتوانسته به رشد اقتصادی استان کمک کند، چراکه کالاهای صادراتی استان ارزش‌‌‌افزوده بالایی ندارد در حالی که معیار اندازه‌‌‌گیری آن شاخصی است به نام شاخص پیچیدگی؛ یعنی هر کالایی که دانش و مهارت بیشتری نیاز داشته باشد ارزش‌‌‌افزوده بیشتری هم تولید می‌کند. بر اساس شاخص پیچیدگی و شاخص خلق ارزش‌‌‌افزوده سبد کالای صادراتی استان بررسی شده که ۷۰درصد صادرات ما مربوط به دو گروه تولیدی آهن و فولاد و محصولات نفتی است که این رقم در کشور ۷۴درصد است.
افت تولید با بیبرقی
طبق آمار منتشرشده از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در ۸ ماه اول امسال، محدودیت‌های برقی که بیش از ۴ ماه تا اواسط مهرماه هم ادامه داشت، تولید ۸ ماهه فولاد میانی کشور را حدود یک‌‌‌میلیون تن به ارزش بیش از ۴۵۰ میلیون دلار کاهش داده است. ۹۰درصد این کاهش در تولید شمش فولادی رخ داده است که نشان از تاثیر بیشتر بیبرقی بر واحدهای کوچک و متوسط بخش خصوصی دارد. افزایش ۱۱.۲ درصدی تولید آهن اسفنجی در آمار ۸ ماهه شاید بتواند تعادل بازار فولاد در زمان محدودیت‌های گازی را هرچند برای زمانی کوتاه حفظ کند. کاهش ۲.۸ درصدی تولید گندله سنگ‌‌‌آهن همزمان با رشد ۹ درصدی صادرات آن موجب نگرانی تولیدکنندگان آهن اسفنجی از بابت تامین مواد اولیه موردنیاز است.
افت ۶.۷ درصدی تولید مقاطع طویل نشان از تعمیق رکود در بازارهای مصرفی فولاد و مازاد تولید دارد آن‌‌‌هم در شرایطی که انگیزه صادرات این محصولات به دلیل الزام به بازگشت ارز صادراتی با نرخ نیمایی برای نوردکاران کاهش یافته است.
همه محدودیت‌های فوق باعث شد تا حجم صادرات ۸ ماهه امسال فولاد ایران۱۸۹۳۶هزار تن نسبت به مدت مشابه سال قبل بدون تغییر ثبت شود و ارزش صادرات آن هم ۴۲۴۶میلیون دلار بوده که نسبت به پارسال ۱۳درصد کاهش نشان می‌دهد.
محدودیت‌های مصرف برق و عدم‌حضور خریداران در بازار علت اصلی روند نزولی صادرات آهن اسفنجی بوده است. فولادسازان ایرانی به دلیل محدودیت استفاده از انرژی با چالش‌‌‌های بسیاری برای استفاده از تمام خطوط تولید خود مواجه هستند. ناپایداری تولید و عرضه، باعث نوسانات قیمت فولاد در بازارهای جهانی شده و پیش‌بینی بازار را برای خریداران دشوار می‌کند. مشتریان خارجی به دلیل عدم‌اطمینان از تامین پایدار محصولات فولادی ایران، تمایل کمتری به خرید از ایران نشان می‌دهند. کاهش صادرات فولاد می‌تواند به از دست دادن سهم بازار در کشورهای مختلف و کاهش نفوذ ایران در بازارهای جهانی منجر شود. این شرایط نه‌‌‌تنها بر درآمدهای ارزی اصفهان تاثیر منفی گذاشته، بلکه بر اشتغال و فعالیت‌‌‌های اقتصادی مرتبط با صنعت فولاد نیز سایه خواهد انداخت. کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند به تعطیلی برخی از واحدهای تولیدی و افزایش بیکاری منجر شود.
جهش صادرات شیر و لبنیات
روی دیگر سکه رشد۷۸ درصدی صادرات شیر در اصفهان را می‌توان در افت تقاضای مردم به علت افت توان خرید جست‌وجو کرد. در این شرایط تولیدکننده برای جلوگیری از فساد محصول آن را به شیر خشک و سایر محصولات جانبی تبدیل و صادر می‌کند. بهمن سال گذشته هم علی پارسا، معاون فنی مرکز بهداشت اصفهان، میزان مصرف شیر در بین مردم استان را یک‌‌‌دوم حدِ مطلوب و استاندارد اعلام کرد.
طبق داده‌‌‌های دامپزشکی استان، صادرات فرآورده‌‌‌های لبنی از اصفهان، ارزآوری ۵.۴ میلیون دلاری برای کشور داشته و مقصد اصلی انواع محصول لبنی از استان اصفهان، کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل پنج کشور ارمنستان، بلاروس، روسیه، قزاقستان و قرقیزستان است. او همچنین اقلام لبنی صادراتی اصفهان را شیر خشک، کره، خامه و پودر آب‌‌‌پنیر اعلام کرده که حدود ۴۷۸هزار تن آن در سال ۱۴۰۱ صادر شده است. همچنین معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی مدعی است که عمده صادرات محصولات لبنی و شیر خام کشور از استان اصفهان انجام می‌شود و روسیه یکی از کشورهای خواستار این نوع محصولات از اصفهان است.
نباید فراموش کرد که در تولیدات دامی و صادرات آن در شرایط خشکسالی و تحریم که نهاده‌‌‌های دامی وارداتی است باید به مقوله «مزیت نسبی» توجه ویژه داشت. به‌‌‌غیراز محاسبه زیان و فایده تولید و صادرات در این حوزه، مزیت نسبی آب مجازی هم باید در نظر گرفته شود. آماری در اواسط دهه ۹۰ منتشر شد که نشان داد برای تولید هر لیتر شیر، ۱۰۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود؛ بنابراین چگونگی خروج این حجم آب از استان و جایگزینی آن با واردات آب مجازی به اصفهان باید مورد توجه قرار گیرد. رشد صادرات شیر خشک و سایر محصولات جانبی نشان می‌دهد که به صنایع تبدیلی در حوزه محصولات کشاورزی در استان، ایجاد ارزش‌‌‌افزوده و جلوگیری از خام‌فروشی اهمیت داده می‌شود.
علت رشد صادرات محصولات پتروشیمی را می‌توان در حذف ارز نیما جست‌وجو کرد. با ایجاد بازار توافقی ارز، بازار محصولات کامودیتی‌محور رشد کرد، چراکه محصولات آنها با قیمت جهانی و نزدیک به دلار آزاد قیمت‌گذاری می‌شود که رشد نرخ سهام پتروشیمی‌‌‌ها را هم در پی داشت. افزایش تولید محصولات آنها به رشد صادرات منتهی شد که نتیجه آن آغاز عرضه دلار پتروشیمی در بازار ارز توافقی بود.
