اولویت توریسم با سفرهای داخلی است یا گردشگر خارجی؟ پاسخ در نظرسنجی «دنیای‌اقتصاد»
دوراهی رونق گردشگری
بر اساس گزارشی که روزنامه دنیای اقتصاد به نقل از «شورای جهانی سفر و گردشگری» (WTTC) منتشر کرده «هزینه‌‌‌کرد گردشگران داخلی» به پولی اطلاق می‌شود که شهروندان یک کشور در سفر و بازدید از مناطق و جاذبه‌‌‌های گردشگری کشور خود هزینه می‌کنند، فارغ از اینکه این سفر کاری باشد یا تفریحی. هرچند گردشگری داخلی منبع درآمد ارزی محسوب نمی‌شود و مستقیما منابع مالی تازه‌‌‌ای را وارد چرخه اقتصاد کشور نمی‌‌‌کند، اما حوزه‌‌‌ای حساس و مهم در اقتصاد ملل محسوب می‌شود. علاوه‌‌‌بر حفظ فرهنگ‌‌‌های محلی و توزیع درآمد در سطح کشور، کشورها با توسعه گردشگری داخلی می‌توانند بستری فراهم کنند تا شهروندانشان با منابع فرهنگی، طبیعی و تاریخی کشور خود آشنا شوند و از این رهگذر حس غرور ملی و مشارکت اجتماعی شهروندان افزایش پیدا کند. همچنین با بذل توجه به توسعه گردشگری داخلی و در نظر گرفتن آن به‌‌‌عنوان صنعتی داخلی، کشورها می‌توانند اقتصاد خود را در برابر نوسانات و شوک‌‌‌های موجود در بازارهای جهانی و تبعات منفی رخدادهای بین‌المللی مقاومت کنند. جالب اینکه این گزارش پیش از کرونا منتشر شده بود و تبعات پاندمی بر توریسم خارجی نشان داد که گردشگری داخلی به چه میزان از اهمیت برخوردار است. «دنیای اقتصاد» همزمان با انتخابات، از فعالان گردشگری خواست با شرکت در یک نظرسنجی اولویتهای این حوزه را مشخص کنند.
نتایج نظرسنجی انجام شده نشان می‌دهد که از میان ۵۶ شرکت‌کننده ۲۴ نفر یعنی نزدیک به ۴۳درصد در پاسخ به پرسش «دلایل اهمیت توسعه گردشگری داخلی از نظر شما چیست؟» رونق اقتصادی در همه مناطق کشور را انتخاب کرده‌‌‌اند. از نظر شرکت‌کنندگان توسعه این شیوه از گردشگری باعث می‌شود اقتصاد مناطق کم‌برخوردار نیز توسعه یابد. توریسم خارجی در ایران عمدتا به برخی شهرها مانند اصفهان، شیراز، کاشان، یزد، تهران و چند شهر دیگر محدود شده، در حالی که گردشگری داخلی به یک یا چند شهر و استان خلاصه نمی‌شود. به‌ویژه در سال‌های اخیر با توسعه سبک‌‌‌های مختلف توریسم شاهدیم که مناطق کمتر شناخته‌شده، با استقبال بالاتری مواجه شدهاند و در مواردی توانسته‌اند گوی سبقت را از شهرهای اصلی توریست‌‌‌پذیر در گذشته بربایند. نمونه آن را در شهرها و جزایر جنوب ایران می‌‌‌‌‌‌بینیم که آمار بازدیدکنندگان و گردشگران آن از اصفهان، شیراز، یزد و... هم فراتر رفته است. دومین موردی که شرکت‌کنندگان آن را برای اهمیت توسعه توریسم داخلی ذکر کرده‌‌‌اند به «توسعه زیرساختهای رفاهی برای مردم و توسعه توریسم» مربوط است. این گزینه توسط ۱۶ نفر انتخاب شده که بیش از ۲۸درصد را شامل می‌شود. با توسعه توریسم داخلی، همچنان که گفته شد شاهد رونق اقتصادی خواهیم بود. همین موضوع باعث می‌شود زیرساختهای توریسم یعنی اماکن اقامتی با استاندارد بالاتر عرضه شوند. به علاوه با افزایش مشتریان، شبکه‌‌‌های حمل‌ونقل نیز رونق یافته و از تله فرسودگی که در سال‌های اخیر گرفتار آن شدهاند رها می‌‌‌شوند. توسعه زیرساختهای رفاهی برای مردم و توسعه توریسم در نهایت باعث می‌شود نه تنها توریسم داخلی رونق بیشتری یابد بلکه گردشگران خارجی نیز از آن بهره‌‌‌مند شوند و به افزایش تمایل آنها برای سفر به مناطق مختلف کشورمان منجر شود.
«افزایش نشاط اجتماعی در جامعه» سومین مورد اهمیت توریسم داخلی از نظر شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی است. ۱۱ نفر یعنی نزدیک به ۲۰درصد این گزینه را انتخاب کرده‌‌‌اند. دنیای اقتصاد در گزارشی در اردیبهشت ماه امسال به داده‌‌‌های مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس استناد کرده بود. بر اساس این گزارش نتایج آمارگیری از گردشگران ملی مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که از جامعه ۲۶ میلیون و ۳۰۲ خانوار کشور حدود ۷۰درصد از آنها در این سال سفر نرفته و تنها ۷میلیون و ۷۸۸هزار خانوار یعنی معادل ۳۰درصد خانوارها سفر کرده‌‌‌اند. به علاوه نگاهی به تعداد سفرهای اعضای خانوار بر حسب سفر با اقامت شبانه یا بدون اقامت شبانه نیز بیانگر آن است که در سال ۱۴۰۰، حدود ۴۲درصد سفرها با اقامت شبانه و ۵۸درصد بدون اقامت شبانه بوده است.
گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس فراتر از سال ۱۴۰۰، نگاهی به یک دهه گردشگری ایران یعنی از ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ دارد. نگارندگان این گزارش تاکید دارند گرچه بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ کمیت (به جز ایام محدودیت‌های شیوع کرونا) گردشگری داخلی در ایران افزایش داشته اما این افزایش کمیت را نمی‌توان نشانه موفقیت یا بهبود شرایط دانست. زیرا از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۹ هزینههای غیرخوراکی خانوار ایرانی شهری روند صعودی را طی کرده که این شتاب درباره هزینههای فراغتی (تفریح و سرگرمی، هتل، مسافرخانه، مسافرت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دسته‌‌‌جمعی) کمتر بوده است. به این ترتیب هزینههای فراغتی نسبت به هزینههای غیرخوراکی سالانه خانوار با کاهش روبه‌رو بوده و سبد فراغتی خانوار با تغییر معناداری روبه‌رو شده است. با پایان کرونا نیز گرچه در یک دوره محدود شاهد افزایش سفرها بودیم اما آمارها نشان می‌دهد که در بازه ۲۵ فروردین سال ۱۴۰۱ تا ۱۵ فروردین ۱۴۰۲ رشدی نسبت به گذشته اتفاق نیفتاده است. بر اساس این گزارش کاهش هزینه سفر و تفریح و حذف آن از سبد هزینه‌‌‌ای خانوارها می‌تواند تبعات اقتصادی برای مراکز جاذبه گردشگری و تبعات اجتماعی و روانی برای خانوارها و جامعه داشته باشد؛ چرا که خانوارها به میزانی که هزینههای سفر خود را کاهش می‌دهند، سهم قابل‌‌‌توجهی از نشاط را نیز از دست خواهند داد.
با وجود آنکه تاثیر پاندمی بر گردشگری بسیار بالاست، اما با توجه به مصائب مختلف این حوزه در دو حوزه توریسم داخلی و خارجی، شرکت‌کنندگان سهم پایین‌‌‌تری برای پاندمی‌‌‌هایی نظیر کووید-۱۹ درنظر گرفته‌‌‌اند. سه نفر یعنی بیش از ۵درصد به گزینه اهمیت داده‌‌‌اند و دو نفر یعنی ۴درصد نیز سایر موارد را انتخاب کرده‌‌‌اند. در واقع این دو گزینه نشان می‌دهد گردشگری در ایران چنان درگیر مسائل و مشکلات مختلف است که پاندمی و مواردی از این قبیل در اولویتهای بعدی پس از آنها قرار می‌گیرند.
