موزه «ایرانک» چه آثاری برای پدران، مادران و فرزندانشان به نمایش میگذارد؟
«کودکان دهه ۶۰» در خیابان حقانی
موزه‌‌‌ای که دستاوردی از دو پروژه پژوهشی یعنی تاریخ ادبیات کودکان و کودک و کودکی در ایران است و در آن تلاش شده هر آنچه مربوط به زندگی کودک و کودکی در ایران است، نمایش داده شود. آثار این موزه شامل تصاویری از کودکان در دوره ساسانی است که بر سنگ حک شده‌‌‌اند و اسباب‌‌‌بازی‌‌‌هایی که در آن دوره زمانی بچه‌‌‌ها با آن بازی میکردند. در ادامه به مقوله کودک و شاهنامه با روایت داستان‌‌‌هایی از فریدون، زال و سهراب توجه شده است.
نسخه‌‌‌های قدیمی از موش و گربه، شرح اولین انیمیشن دنیا در شهر سوخته، داستان‌‌‌ها و کتاب‌‌‌های آموزشی قدیمی، ماکتی از مکتب‌خانه‌‌‌های قدیم، اسباببازی بچه‌‌‌ها در دهه ۴۰ و ۵۰، شرح و تصاویری از زندگی حسن رشدیه بنیان‌گذار آموزش و پرورش نوین، محمد بهمن‌‌‌بیگی موسس آموزش عشایری، جبار باغچه‌‌‌بان مبدع آموزش به ناشنوایان هم دراین موزه وجود دارد، ضمن اینکه کودکان می‌توانند انواع بازی‌‌‌ها را انجام دهند، نمایش خیمه‌شب‌‌‌بازی ببینند و با ماکت‌‌‌های موزه عکس بگیرند. بزرگسالان در این موزه سفری به گذشته دارند، اسباب‌‌‌بازی‌‌‌هایشان را می‌‌‌‌‌‌بینند و می‌توانند به فرزندان خود نشان دهند، کودکی‌‌‌شان چطور گذشته است.
کار تاسیس این موزه از سال ۱۳۷۵ یعنی ۲۷ سال قبل آغاز شد، شاید این دوره را بتوان همزمان با بسیاری از کشورهای پیشرفته دانست. زیرا گرچه تعداد موزههای کودکان در جهان بسیار زیاد است و بیش از‌هزار موزه کودکان با موضوعات مختلف مثل گیاه‌‌‌شناسی، جانورشناسی و... شکل گرفته و در نیویورک به تنهایی چهار موزه کودکان وجود دارد، اما موزه‌‌‌هایی که مرتبط با تاریخ و فرهنگی کودکی باشند در جهان انگشت‌شمارند. ما در ایران موزه آموزش و پرورش، موزه عروسک‌‌‌ها و ... را داریم ولی موزه کودکی که حوزه‌‌‌های مختلف با کودکی را پوشش دهد، تنها یک موزه است که در آن هم به واسطه محدودیت فضا تنها ۱۰درصد آثار نمایش داده شده است و بقیه در انبار نگهداری میشوند.موزه کودکی تاکنون ۱۶ نمایشگاه برگزار کرده است. در این نمایشگاه‌‌‌ها افراد از طیف‌‌‌های مختلف با چنین مجموعهای آشنا شده و بسیاری از آنها میراث خانوادگی یا اشیایی که برای موزه مناسب بود را به رایگان در اختیار بنیان‌گذاران قرار دادند.
موزه کودکی از سال ۹۸ کار خود را به شکل رسمی آغاز کرده است. در سه‌ماهه اول شروع به کار موزه ۶هزار نفر از آن بازدید کردند اما از آبان به بعد روند بازدیدکنندگان کاهشی شد، با همه‌گیری کرونا موزه تعطیل و سال ۱۴۰۰ بار دیگر آغاز به کرد، در این زمان موج اُمیکرون کشور را فراگرفت و بعد از آن در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ شاهد تحولاتی در کشور بودیم که در نهایت باعث شد حتی با رایگان شدن موزه، استقبال کننده چندانی نداشته باشد. این در حالی است که بنیان‌گذاران موزه معتقدند باید کودکان، کودکی کنند و آنها را از هر‌گونه تنش سیاسی و اجتماعی دور نگه‌داشت. به همین منظور آنها تلاش کردند موزه‌‌‌ای طراحی کنند که سه نمونه تعامل در آن شکل گیرد؛ تعامل راهنما و مخاطب، مخاطبان با هم، کودک امروز وکودک دیروز.
موزههای کودک، درگیر چالشهای مختلف
رضا دبیری‌نژاد، کارشناس حوزه موزهداری به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: موزههای کودک در کشور ما سابقه و پیشینه چندانی ندارند گرچه درباره اهمیت آنها بارها تاکید شده است، اینکه مخاطبان چنین مجموعه‌‌‌هایی باید کودکان باشند تا با فرهنگ و میراث تاریخی کشورمان آشنا شوند. او با اشاره به اینکه برای سال‌ها صحبت درباره شکل‌‌‌گیری چنین مجموعهای وجود داشت، اضافه میکند: با این حال نهادهای متولی موزهداری دولتی چنین مجموعهای را شکل ندادند، تنها کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان موزه‌‌‌ای را تاسیس کرد که چندان هم شناخته شده نیست و مدارس هم برای بازدید از آن با وجود جذاب بودن این موزه برنامه‌ای نداشتند. به گفته دبیری‌نژاد، بخش‌های خصوصی در حوزه کودک فعالیت بیشتری کردند و تجربه‌های بهتری را شکل دادند.
او می‌گوید: کسانی که به هنر و ادبیات کودک علاقه‌مند بودند با توجه به دانش و تجربه‌شان تصمیم گرفتند فضایی تعاملی در موزه مرتبط با کودکان شکل دهند. آنها تاکیدشان بر آموزش غیرمستقیم و کار اختصاصی برای تورهای بازدید از موزه بود و راهنمایانی را به کار گرفتند که با کار کارگاهی و فعالیتهای خلاقانه آشنا بودند. این کارشناس موزهداری با بیان اینکه در ایران سه، چهار موزه فعال درحوزه کودک توانستند حتی فضای موزههای بزرگسالان را هم برای فعالیت کودکان تحت‌تاثیر قرار دهند، می‌‌‌افزاید: فعالیت کودکان در موزهها از دهه ۷۰ شروع شدند. دراین بازه زمانی برنامه آنها مناسبتی بود به این معنا که تنها چند روز در سال فعالیت میکردند. به تدریج برنامه‌های مرتبط با کودکان در موزهها افزایش یافت و در سال تحصیلی هم شاهد چنین فعالیت‌‌‌هایی بودیم. پس از آن شاهد ورود راهنمایان تخصصی به این حوزه بودیم . این امر باعث شد خارج از اوقات مدارس هم امکان بازدید و فعالیت کودکان فراهم شود.
در ادامه موسسات خصوصی کودکان به شکل گسترده‌‌‌تری به این حوزه ورود کردند که موزه کودکی یا ایرانک یکی ازآنهاست. این مجموعه تلاش کرد بر اساس داده‌های تاریخی ادبیات کودکان و فعالیتهای پژوهشی در این زمینه ورود کند. بنابراین ایرانک نه تنها خاطرات چند نسل را به کودکان امروز نشان میدهد، بلکه باعث می‌شود کودکان با پیشینه ادبیات، با هنرهای بومی و اشکال آموزش قدیم مانند مکتب‌‌‌خانه‌‌‌ها آشنا شوند. در واقع با بهره‌گیری از متخصصان حوزه کودک، ایرانک و سایر موزههای این حوزه به وعده‌گاه دوستداران حوزه کودک، ادبیات و میراث فرهنگی بدل شده است. دبیری‌نژاد در ادامه به چالشهای پیش روی چنین مجموعههای توجه میکند و می‌گوید: یکی از نگرانی‌‌‌های جدی برای چنین مجموعههای چرخه اقتصادی آنهاست. مدیران باید هزینه نیروها و پرسنل به علاوه محل موزه را تامین کنند و همین باعث شده بارها شاهد جابه‌جایی مکانی آنها باشیم.
در شرایطی که کشور با چالشهای اقتصادی جدی مواجه است پرداختن و هزینه کردن برای حوزه فرهنگ کودکان دشوارتر است. همین امر سبب شده تمام موزههای مرتبط با کودک ما نظیر موزه عروسک‌‌‌ها و اسباببازی کاشان، موزه عروسک‌‌‌های ملل و موزه ایرانک با این مشکل دست و پنجه نرم کنند که باید برای آن راهکاری اندیشیده شود. گفته‌‌‌های این کارشناس حوزه موزهداری در کنار مشاهده چالشهای پیش روی موزه ایرانک نشان میدهد فعالان در حوزه موزه کودکان این روزها با مصائب مختلفی دست و پنجه نرم می‌‌‌کنند. این در حالی است که ما در کشورمان با مشکل جدی در آشنایی کودکان با ادبیات و فرهنگ ایران مواجهیم. از این‌روست که حفظ چنین فضاهایی حتی در دوره سخت اقتصادی ضروری به نظر می‌رسد و حمایت از آنها را ایجاب میکند.
