هتلداران تعطیلی را به بیمسافری ترجیح می‌دهند؛ گفت‌وگو با هتلدار یزدی
گره گردشگری کور شد
توریسم جهانی تقریبا به سطح پیش از همه‌گیری نزدیک شده و برخی از هتلها حتی از آن فراتر رفته و مسیر توسعه و رشد را مجددا در پیش گرفته‌‌اند. اما در ایران خلاف آنچه در جهان است، اتفاق افتاد و صنعت گردشگری نه تنها همچنان در سطح رکود خود باقی مانده حتی احتمال کناره‌‌گیری بخش خصوصی از این صنعت وجود دارد و باتوجه به شرایط موجود که بیش از هرچیزی ناشی از عدم‌حمایت دولتی است، هیچ چشمانداز روشنی برای آینده صنعت هتلداری و در مجموع بخش گردشگری وجود ندارد و بخش خصوصی فعال در این عرصه به پایان خود نزدیک است. «دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با محمدحسین محتاج‌‌الله فعال بخش خصوصی در صنعت هتلداری یزد به بررسی تهدیدهای پیش روی این صنعت، چشمانداز و سناریوهای موجود برای آینده هتلها و بازار گردشگری می‌‌پردازد و همچنین دلایل عدم‌توجه گردشگران داخلی به هتلها و وابستگی همیشگی به گردشگران خارجی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
چه تهدیدهایی برای صنعت هتلداری در حال حاضر وجود دارد که برخی از فعالان این عرصه، خروج از این صنعت را تنها راه نجات از بحران موجود ارزیابی می‌کنند؟
اینکه به‌‌عنوان اولین فعال در ایران خانه‌‌های قدیمی را به تبدیل به هتل کرده، همیشه ناشی از این امید بوده که بخش گردشگری به‌‌طور مستقیم با توریست خارجی در ارتباط است و عمده فعالیت‌‌های این بخش با جذب گردشگر خارجی خواهد بود و در نتیجه به‌‌دلیل ارزآوری، درآمدهای بالایی هم ایجاد خواهد شد. اما صنعت گردشگری همیشه با چالش‌‌های گسترده اقتصادی و سیاسی همراه بود که دائما مورد تهدید قرار داشت. قطعنامه‌‌های سازمان ملل در دولت‌‌های قبل به این بخش به‌‌صورت جدی آسیب رساند. اما فعالان این بخش همچنان امیدوارانه به راه خود ادامه دادند و بهویژه بعد از برجام با یک رشد چشمگیری مواجه شدند، به‌‌طوری که گاهی به‌‌دلیل حجم بالای گردشگران خارجی دیگر جوابگوی گردشگران جدید نبودیم.
اما این رشد چشمگیر موقت بود و بعد از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌‌ها و دیگر موارد مثل اتفاقات دی ۹۶، اعتراضات آبان ۹۸ و به‌‌دنبال آن سقوط هواپیمای اوکراینی باعث شد که تعداد گردشگران به حداقل برسد که اوج آن را که با شدت بسیاری همراه بود و بالای ۹۰درصد از گردشگران خارجی را از دست داد می‌توان در زمان شروع همه‌گیری کرونا مشاهده کرد. اما با آغاز اتفاقات اخیر این رکود مجددا شدت گرفت و در حال حاضر فعالان هتلداری برای هزینه‌‌های جاری و نگهداری هتلها به فروش ملک و دارایی شخصی خودشان روی آورده‌‌اند.
عمده دلیل توجه فعالان گردشگری برای فعالیت در این بخش بهویژه هتلداری، جایگاه توریسم در جهان بوده که تا پیش از کرونا در رتبه سوم صنایع درآمدزا در جهان قرار داشت. همچنین کشورهای همسایه همچون ترکیه و امارات از این فرصت استفاده کرده و اقتصاد خود را بر محور این صنعت بنا نهادند و فرانسه به‌‌عنوان گردشگرپذیرترین کشور جهان، چند برابر بیشتر از بقیه پذیرای گردشگر است و از این طریق ارزآوری بسیاری دارد.
اما در ایران قضیه به شکل دیگری تحقق یافت. باتوجه به شرایط موجود، هتلداران بخش خصوصی هرچقدر هزینه کنند، اما هیچ آینده روشنی برای آن وجود ندارد. یکی از راه‌‌هایی که شاید برای این صنعت کمی نجات‌‌بخش باشد اینکه برجام به نتیجه برسد و تحریم‌‌های بین‌المللی برداشته شود. تا این موضوع رخ ندهد بخش گردشگری ایران احیا نمی‌شود. دولت باید به سمت احیای برجام پیش برود. همچنین اعمال فیلترینگ بیش از هر زمانی این صنعت را در وضعیت سخت و بدی قرار داده است. در دنیای امروز، شبکه‌‌های اجتماعی نقش مهمی در جذب گردشگر دارد و در عرصه بین‌المللی به طور مستقیم از طریق همین فضای اجتماعی با گردشگر در ارتباط هستیم. پلتفرم‌‌هایی که در این زمینه وجود دارد باعث می‌شود تا فعالان گردشگری به معرفی خود بپردازند. همچنین وسیله ارتباطی گردشگران خارجی با کشورهای خود با همین پلتفرم‌هاست که در حال حاضر با محدودیت‌های ایجاد شده، این شکل ارتباطی مهم تعطیل شده‌‌اند.
اکنون شرایط به‌‌گونه‌‌ای است که ناامیدی مفرط بر فعالان این عرصه به وجود آمده و هیچ کس نمی‌‌داند قرار است چه اتفاقی بیفتد. این موضوع در اقامتگاه‌‌های بزرگی که چند شعبه دارند و کارکنان بسیاری در آنها مشغول به کار هستند بیشتر مطرح است، زیرا باتوجه به درآمدی که دارند چند برابر آن را باید هزینه کنند. سیاستگذاران و متولی گردشگری نیز به جای حمایت از بخش خصوصی، عدم‌ورود گردشگران و جذب گردشگر را ناشی از ضعف در خدمات‌‌رسانی و سرویس‌‌دهی هتلها مطرح می‌کند و بخش خصوصی را مقصر و عامل اصلی در نبود گردشگری می‌‌داند. «گویی در کشوری با رفاه کامل زندگی می‌‌کنیم و تمام مشکل از بخش خصوصی است.» این واقعیت وجود دارد، وقتی درآمدها با هزینه‌‌ها برابری نداشته باشد در کیفیت خدمات نیز تاثیر می‌‌گذارد. با وجود کارکنان ناراضی، خدمات نیز پایین خواهد آمد. در حال حاضر همه چیز تبدیل به یک گره کور شده است. در این روزها ما در حرفه خود این را با خود تکرار می‌‌کنیم که «امروز بهتر از فرداست.»
باتوجه به وضعیت موجود، چشمانداز صنعت هتلداری در ایران چگونه ارزیابی می‌شود؟ چه سناریوهایی برای توریسم کشور مطرح است؟
باتوجه به اینکه، مسوولان بیشتر از اینکه حمایت کنند بیشتر وعده می‌دهند و مانورهای موجود تنها برای خودشان است که نشان دهند که مشغول فعالیت هستند. اما در عمل هیچ حمایتی از بخش دولتی انجام نمی‌شود و همه موانع از سوی دولت همچنان بر جای خود باقی است. به‌‌طور مثال سیلی که مدتی قبل در یزد آمد به فعالان گردشگری وعده کمک و حمایت داده شد که بودجه‌‌ای درنظر گرفته می‌شود اما اکنون که ماه‌‌ها گذشته و خسارت‌های بسیاری که ناشی از سیل وارد شده و فعالان این بخش به حمایت از یک منبع مالی برای حل مشکلات و جبران خسارت‌ها نیاز دارند، اما حمایتی وجود ندارد. بنابراین، به شدت نگران شرایط و آینده هستیم نه فقط برای هتلداری بلکه برای مجموعه بخش گردشگری که با بحران شدیدی مواجه است. اما به‌‌جای حمایت مورد حمله قرار گرفته و خدمات و کیفیت این بخش زیرسوال می‌رود که مانع ورود گردشگر است نه مشکلات ساختاری موجود.
با وجود این، اگر شرایط ادامه پیدا کند بخش عمده فعالیت‌‌های بخش خصوصی تعطیل می‌شود و تنها هتل‌‌دارانی که پشتوانه مستقیم یا غیرمستقیم دولتی و دیگر نهادها را دارند به فعالیت خود ادامه می‌دهند و مشکلی نخواهند داشت؛ زیرا منابع مالی به سمتشان تزریق می‌شود و به‌‌طور مستقیم و غیرمستقیم از طرف دولت و نهادها حمایت می‌‌شوند. این در حالی است که بخش خصوصی تا یک حدی می‌تواند خسارت‌ها را متحمل شود و ادامه دهد. در ایام کرونا ۱۰ میلیارد تومان متضرر شدیم اما هیچ کس توجهی نکرد. فعالان از زمان سقوط هواپیما هشدارهای لازم را دادند اما کسی توجهی نکرد. در شرایط بحرانی دولت باید به کمک بخش خصوصی بیاید. درباره برجام و تحریم‌‌ها بخش خصوصی مقصر نیست از این رو دولت باید کمک کند و مجلس باید طرحی بگذارد. در این شرایط بحرانی وظیفه دولت این است که کمک کند تا شرایط عادی برگردد.
این در حالی است که ما در شرایط بحرانی قرار داریم و کسی توجهی نمی‌‌کند. در حال حاضر، اگر همین هتل و کسب و کار خود را تعطیل کنیم، ماهی یک میلیارد تومان به دست می‌آوریم، زیرا در حال حاضر ما تنها هزینه داریم و درآمدی وجود ندارد. بنابراین، در شرایط کنونی هیچ چشم‌اندازی برای گردشگری ایران و بخش هتلداری وجود ندارد. مسوولان باید این موضوع را بدانند اگر بخش خصوصی نتواند روی پای خود بایستد دولت و کشور متضرر خواهد شد.
از زمان شیوع کرونا شاهد تعطیلی هتلها و حتی فروش و تغییر کاربری برخی بوده‌‌ایم و عمده دلیل آن نبود گردشگری خارجی عنوان شده؛ چرا صنعت هتلداری تغییر استراتژیک در عملکرد خود نداده و تمرکز خود را بر جذب گردشگران داخلی و جایگزینی گردشگران خارجی نگذاشت؟
هتلها عمدتا دو بخش دارند. هتلهای مدرن به نوعی کاربری دارند که هم در بعد داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌‌گیرند اما برخی هتلها که بافت تاریخی دارند، عمده مخاطبشان خارجی است و گردشگران داخلی چندان از آن استقبال نمی‌‌کنند. در بخش گردشگری این واقعیت وجود دارد که هم بخش خصوصی و هم بخش دولتی این را می‌‌دانند که شرایط اقتصادی مردم باتوجه به وضعیت تورم هر روز بدتر می‌شود و قدرت خرید مردم پایین‌‌تر می‌‌آید. بنابراین، دیگر سفر در اولویت خانوارها نیست و اولویت‌‌ها محدود به هزینه‌‌های جاری و معیشتی شده است. این امر باعث می‌شود تا گردشگر داخلی مثل قبل نتواند از خدمات بخش گردشگری بهویژه اقامتی استفاده کند که این امر برای هتلهای با بافت تاریخی شدت بیشتری دارد.
هدف از ایجاد هتلهای تاریخی، یشتر جذب گردشگران خارجی بوده و در جذب گردشگران تا پیش از این بسیار موفق عمل کردند. از ۲۵ سال پیش با احداث هتلهای تاریخی و تبدیل خانه‌‌های قدیمی به هتل این انگیزه را در مردم یزد ایجاد کرد که خانه‌‌های خود را حفظ کنند. حتی کسانی که تا پیش از این خانه‌‌ها را تخریب می‌‌کردند تا خانه‌‌های مدرن بسازند به اهمیت خانه‌‌های قدیمی پی بردند و آن را مرمت و بازسازی کردند. بعدها این امر در کاشان و اصفهان و شیراز و حتی در تهران نیز رواج یافت و خانه‌‌های قدیمی مرمت و بازسازی شده و به عنوان موزه و میراث فرهنگی برای بازدید مردم مورد استفاده قرار گرفتند. این کاری ارزش آفرین بود و انگیزه‌‌ای برای حفظ بناهای تاریخی برای آیندگان بود. این اهمیت در یزد آنقدر واضح بود که این شهر را ثبت جهانی کرد. در حال حاضر یزد تنها شهری است که در کشور به ثبت جهانی رسید که این امر را می‌توان به علت اتفاقی دانست که از ۲۵ سال پیش استارت خورد و گردشگران خارجی بسیاری را به خود جذب کرد.
در مجموع مسوولان بخش گردشگری نه به خاطر یک فرد یا شرکت بلکه به خاطر توسعه و اشتغال پایداری که صنعت گردشگری ایجاد می‌کند باید نگاه خاصی به آن داشته باشند. اگر بتوان بخش گردشگری را فعال کرد و با جهان روابط خوب و دیپلماتیک برقرار کرد تحریم‌‌ها چندان اثری بر جذب گردشگر نخواهد گذاشت و گردشگران دلار و یورو را با خود به ایران خواهند آورد. گردشگری بخش مهم اقتصادی است. باید گردشگری فعال شود تا اقتصادکشور رشد کند. باتوجه به پتانسیل و حجم بالای ظرفیت جاذبه‌‌های گردشگری ایران، دیگر حتی به چاه نفت نیاز نخواهیم داشت، زیرا توریسم چند برابر درآمد نفتی ارزآوری خواهد داشت. بنابراین باید به گردشگری جدا از دیگر بخش‌‌ها نگریست، زیرا اگر گردشگری جان بگیرد اقتصاد کشور رشد خواهد کرد.
