غایب بزرگ سفرهای نوروزی

پس از توقف سفرهای نوروزی طی دو سال گذشته و مواجهه شدید بازار گردشگری با بحران ناشی از همه‌گیری کرونا، در عید ۱۴۰۱، سفرها نه تنها بازیابی و بهبود یافته حتی به سطح قبل از کرونا در عید ۹۸ بازگشت. بر اساس آمارهای رسمی اعلام شده از سوی سازمان‌های کشوری، در نوروز امسال سفرهای جاده‌‌‌ای ۵۱‌درصد، سفرهای هوایی و دریایی و ریلی بیش از ۶۰‌درصد افزایش یافته‌‌‌اند و علاوه بر مقاصد گردشگری دائمی، دیگر مقاصد نوظهور نیز با استقبال چشمگیری مواجه شده‌‌‌اند. اگرچه بازگشت سفرها، پس از دو سال محدودیت و ممنوعیت، بسیار مهم و کلیدی و در جهت بهبود بازار گردشگری و قرار گرفتن در مسیر توسعه پایدار است، اما بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد ضعف در ارائه خدمات توریستی و نبود زیرساخت‌‌‌های لازم در بیشتر مقاصد گردشگری در عید ۱۴۰۱ افزایش یافته، که این میزان پس از بازگشت ناگهانی سفرها پس از دو سال، بیش از گذشته قابل مشاهده است.

در عید ۱۴۰۱ که مردم، امکان سفرهای نوروزی پس از دو سال خانه‌‌‌نشینی برایشان فراهم شد و با توجه به اینکه تنها یک بار در طول سال فرصت سفر به مناطق دیگر را دارند، با برداشته شدن محدودیت‌ها و ممنوعیت‌‌‌های تردد، سفرهای خود را آغاز کردند، اما آنچه که بیش از هرچیزی مشهود بود، سفرهای تهاجمی، آماده نبودن زیرساخت‌‌‌های گردشگری و کم آوردن مراکز اقامتی در عید ۱۴۰۱ بوده است که منجر به نارضایتی مسافران از مقاصد گردشگری شد. علت این ضعف را می‌توان در دو عامل مهم بررسی کرد که «دنیای‌اقتصاد» به آن می‌‌‌پردازد.

عامل اول و مهم را باید در نبود تعطیلات کافی در طول سال دانست که مردم فقط یک بار در سال و آن هم در «تعطیلات مناسبتی نوروز» فرصت رفتن به سفر را پیدا می‌کنند و در باقی ایام سال به‌‌‌دلیل نداشتن «تعطیلات آخر هفته» کافی و پراکندگی تعطیلات مناسبتی در طول سال امکان سفر و گردشگری برایشان مهیا نیست و هر ساله شاهد سفرهای تهاجمی، کمبود امکانات و ارائه خدمات با کیفیت پایین هستیم که این امر در عید ۱۴۰۱ بیش از گذشته مشهود بود. صنعت گردشگری که طی دو سال کرونایی به‌‌‌شدت سقوط کرده بود؛ مشاغل آن به دلیل حساسیت بالای آن بیش از سایر مشاغل در معرض آسیب و خطر گرفتند، از این رو بسیاری از شغل‌‌‌ها نتوانستند در این عرصه به فعالیت خود ادامه دهند. جهان که پس از پاندمی کرونا حدود ۱۲۰‌میلیون شغل در صنعت گردشگری را از دست داده و بسیاری از شغل‌‌‌های دیگر با خسارت‌‌‌های جدی مواجه شدند، به این نتیجه رسید که مشاغل در بازار گردشگری به سختی باز می‌‌‌گردند و برخی از شغل‌‌‌ها دیگر باز نخواهند گشت. در ایران نیز این آسیب شدت گرفت و بسیاری از مراکز اقامتی و خدماتی در حوزه گردشگری از ادامه فعالیت باز ماندند یا با تغییر کاربری دیگر فعالیتی در حوزه گردشگری نداشتند. بنابراین، با کاهش فعالان در حوزه گردشگری، بازگشت سفرها تبدیل به یک بحران جدی در بازار توریسم خواهد شد. در عید ۱۴۰۱، اگرچه نبض گردشگری توانست به قبل از کرونا بازگردد اما عدم‌تعادل بین عرضه و تقاضا، ضعف بازار گردشگری را بیش از گذشته نمایان کرد که می‌توان آن را در همان مشکل قدیمی «سفرهای تهاجمی» و «نارسایی در بازار خدمات گردشگری» دانست. سفرهای تهاجمی در تعطیلات مناسبتی نوروز دوپینگ کرد؛ زیرا در دو عید گذشته مردم به سفر نرفتند و دوپینگ سفرهای تهاجمی در عید ۱۴۰۱ عامل اصلی این ضعف خدمات بوده است. در عید ۱۴۰۱، به‌‌‌دلیل کمبود مراکز اقامتی، بسیاری از مسافران مجبور به چادرخوابی در پارک‌ها و برخی حتی بدون داشتن چادر در خیابان‌‌‌های شهرها و مقاصد گردشگری بودند و شکل بسیار زشت و زننده‌‌‌ای بر مقاصد گردشگری به‌‌‌ویژه شهرها داده شد.

دنیا مشکل سفرهای تهاجمی در تعطیلات مناسبتی را با افزایش تعطیلات آخر هفته حل کرده است. تقریبا تمامی کشورهای جهان تعطیلات آخر هفته دو روزه دارند و اکنون برخی کشورها آن را به سه روز هم رسانده‌اند، تا شهروندان فرصت کافی برای سفر در طول سال را داشته باشند و با سفرهای تهاجمی در روزهای خاصی از سال مواجه نشوند. اگر سیاستگذاران بپذیرند نسخه تعطیلات آخر هفته را در همین ابتدای سال به اجرا درآورند و سفرها در طول سال توزیع شوند و به سمت عرضه بیشتر خدمات با کیفیت گردشگری پیش بروند، ما شاهد سفرهای هفتگی در طول سال خواهیم بود و از هجمه سفرهای مناسبتی همچون تعطیلات نوروزی کاسته شده و مشکل سفرهای تهاجمی حل می‌شود.

پارادایم دوم و اساسی را باید در ضعف جدی زیرساخت‌‌‌های گردشگری دانست که نه تنها پس از دو سال توقف سفرها پیشرفتی نداشته بلکه این ضعف نسبت به گذشته گسترده‌تر شده است و فاصله بین عرضه و تقاضا به صورت چشمگیری افزایش یافته و قرار گرفتن در مسیر توسعه را به آینده‌‌‌ای بسیار دور موکول کرده است.

اگرچه در جهان پس از کرونا، سبک سفرها تغییر یافته و علاقه‌مندی به مناطق روستایی و مقاصد بکر و دور افتاده افزایش یافت. اما پیش از آن ایجاد زیرساخت‌‌‌های لازم همچون آماده‌‌‌سازی جوامع محلی برای پذیرش گردشگران با آموزش و ارائه خدمات مناسب گردشگری در حوزه اقامتی، تفریحی، بهداشتی و وسایل حمل‌ونقل کافی و... مهم‌ترین عامل در گسترش این نوع گردشگری از سوی نهادهای بین‌المللی همچون سازمان جهانی گردشگری مطرح شده است. با نگاهی به کشورهای گردشگرپذیر به‌‌‌ویژه کشورهای منطقه، توجه ویژه به ایجاد زیرساخت‌‌‌ها، آمادگی جوامع محلی و هماهنگی بین دولت‌‌‌ها و بخش خصوصی به وضوح قابل مشاهده است. در دو سال گذشته که سفرها متوقف شده و صنعت گردشگری با رکود جدی مواجه شد، دولت‌‌‌ها در کشورهای گردشگرپذیر، تمرکز خود را در بالا بردن کیفیت خدمات گردشگری، آماده‌‌‌سازی بیشتر فعالان این بخش و آموزش جوامع محلی برای جذب بیشتر توریست گذاشتند و به تقویت گروه‌‌‌های ضعیف در این صنعت پرداخته و بهبود بازار گردشگری را از فعالان و زیرساخت‌‌‌های این بخش آغاز کردند سپس به بازگشت مسافران پرداختند.

اما آنچه که در عید ۱۴۰۱ از سفرهای نوروزی مشاهده کردیم، تنها برداشتن محدودیت‌های سفر و بازگشت مسافران حتی بیش از سال پیش از کروناست و نه تنها هیچ اقداماتی در ایجاد زیرساخت‌‌‌های لازم و حداقلی در بخش گردشگری نشده بلکه باتوجه به آسیب جدی به فعالان این عرصه شاهد کمبود خدمات و مراکز اقامتی به گردشگران با این حجم عظیم بوده‌‌‌ایم. سفر به جنوب کشور با توجه به شرایط جوی شمال با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و بندرعباس روزانه پذیرای بیش از ۲۰۰‌هزار گردشگر برای سفر به جزایر قشم، هرمز، هنگام، کنگ، کیش و... بوده است.

ازدیاد بیش از حد جمعیت و کمبود لنج‌‌‌ها و ظرفیت جزایر موجب طولانی شدن صف‌های گردشگران برای سفرهای دریایی شد و مسافران ساعت‌‌‌ها زیر آفتاب داغ جنوب در انتظار بازگشت لنج‌‌‌هایی بودند که مسافران قبلی را به مقاصد می‌رساندند.  نبود وسایل نقلیه عمومی کافی به سردرگمی بسیاری از مسافران منجر شد و ترافیک گسترده موجب به‌‌‌موقع نرسیدن مسافران به ترمینال‌‌‌ها، فرودگاه‌‌‌ها و راه‌آهن‌‌‌ها شد. اما وضعیت در جزایر به مراتب بدتر بود و کمبود امکانات و خدمات و نبود مراکز اقامت کافی علاوه بر ازدیاد بیش از حد ظرفیت جزایر موجب تبدیل جزایری همچون هرمز به زباله‌‌‌دانی شد. هرمزی که ظرفیت آن تنها ۲هزار نفر است، روزانه بیش از ۵هزار مسافر به آن سفر می‌کردند و به دلیل نبود حداقل‌‌‌ترین زیرساخت‌ها، این جزیره با بحران کمبود آب مواجه شد. حتی کمبود سطل زباله، این جزیره را به زباله دانی تبدیل کرده که جاذبه‌‌‌های بی‌‌‌نظیر و منحصربه‌فرد این جزیره بسیار زیبا را آنچنان کم‌‌‌رنگ کرده که بسیاری از مسافران احتمالا دیگر به این جزیره بازنخواهند گشت. این وضعیت در دیگر نقاط کشور هم مشهود بود و کمبود امکانات، خدمات با کیفیت بسیار پایین و نبود حداقل زیرساخت‌‌‌ها بیش از گذشته قابل مشاهده بود، در حالی که، طی این دو سال فرصت بسیار مناسبی برای آماده‌سازی شرایط سفر در جهت توسعه بازار گردشگری وجود داشت. متولی گردشگری به‌‌‌جای ارائه ارقام بالای سفر و خشنودی از بازگشت تهاجمی سفرها، باید تمرکز خود را بر ایجاد زیرساخت‌‌‌های گردشگری، بازگشت مشاغل، آموزش جوامع محلی و تسهیل سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلان داخلی و خارجی بگذارد تا به توسعه پایدار و بازگشت و بهبود واقعی بازار گردشگری دست یابد.