کوه‌‌‌ها مقصد سفرهای کوتاه‌‌‌مدت میشوند
یک تیرو دو نشان با گردشگری ۲۰۲۰
کتاب مشترک سازمان جهانی گردشگری و فائو
با عنوان (Mountain Tourism Towards a more sustainable path)
ابتدا محیطی امن و سالم را برای گردشگران در یک فضای باز و به‌‌‌دور از جمعیت فراهم می‌کند و دیگر آنکه منجر به توسعه زندگی روستاها، رونق درآمد و اشتغال‌زایی برای مردمان محلی می‌شود. ارتفاع عامل مهمی در ارتباط با برخی فعالیت‌های توریستی مانند کوهنوردی، ماجراجویی، ورزش و کمپ زدن به‌‌‌شمار می‌رود. بنابراین، کوه‌‌‌ها مقاصد مهم گردشگری در سراسر جهان هستند که بازدیدکنندگان بسیاری را به‌‌‌دلیل زیبایی منظره، جاذبه‌‌‌های ورزشی و میراث فرهنگی غنی جذب می‌کنند. مناطق کوهستانی به‌‌‌دلیل تنوع گسترده گونه‌‌‌ها، اکوسیستم و تعدد جوامع و فرهنگ، مقصد جذابی برای علاقه‌مندان به طبیعت، ماجراجویی و فعالیت در فضای باز محسوب میشوند. بسیاری از کوهستان‌‌‌ها همچون آلپ در اروپا به‌‌‌منظور اشکال مختلف گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرند. امروزه تقریبا تمامی مناظر کوهستانی شناسایی شده و دامنه وسیعی از فعالیت‌های گردشگری در کوهستان‌‌‌ها صورت می‌گیرد. از مهم‌ترین جاذبه‌‌‌های گردشگری کوهستان می‌توان به جمعیت‌‌‌های محلی و آداب و رسوم و فرهنگ سنتی، فراوانی چشمه‌‌‌های طبیعی و آبگرم، تنوع بیولوژیکی و زمین‌شناسی و تنوع گیاهی و جانوری همچون گوزن ماهی، لاما، گوسفند آبی، بابونه، بزکوهی، پلنگ برفی و پاندا اشاره کرد. تمامی این جاذبه‌‌‌ها خاص گردشگرانی است که علاقه‌مند به سفر به مقاصد باز و به‌‌‌دنبال پناهگاه و گردش دور از سبک زندگی پرمشغله شهری خود هستند.
گردشگری منبع مهمی برای بسیاری از اقتصادهای کوهستانی است. در برخی از مناطق استخراج منابع طبیعی به‌‌‌دلیل دسترسی ضعیف و آسیب‌‌‌پذیری زیاد به اکوسیستم‌های کوهستان بسیار پرهزینه است. در برخی از خوش‌‌‌منظره‌‌‌ترین رشته‌‌‌کوه‌ها مانند آبشار شمالی پارک ملی در شمال غربی آمریکا، و پارک ملی کالوبارون در نپال این تعادل را حفظ و ارزش‌‌‌هایی را برای تنوع زیستی و بازآفرینی آبخیزها و محافظت از آنها ارائه کرده‌‌‌اند. بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری ،گردشگری کوهستان نوعی فعالیت گردشگری است که در یک فضای جغرافیایی مشخص و محدود مانند تپه یا کوه با ویژگی‌‌‌های متمایزی از یک چشم‌‌‌انداز، اقلیم، تنوع زیستی خاص و جامعه محلی صورت می‌گیرد. این نوع گردشگری طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های مربوط به حضور در فضای آزاد و متصل به طبیعت در اوقات فراغت است. در دوران کرونا اولویت‌‌‌ها، ارزش‌‌‌ها و رفتارهای گردشگران نیز تغییر کرد و ترجیحات بازدیدکنندگان به سمت مقاصد کم تراکم جمعیتی به‌‌‌ویژه در مقاصد روستایی دارای طبیعت پیش رفت که این امر بر مقاصد کوهستانی تاثیر مثبت گذاشته است. همه‌گیری کرونا فرصتی را برای تاکید بر اهمیت توسعه گردشگری کوهستانی پایدار و تمایل روزافزون گردشگران برای گذران اوقات فراغت در طبیعت فراهم کرده است. مناطق کوهستانی و روستایی در دوران کرونا به‌‌‌عنوان پناهگاهی امن در برابر همه‌گیری در محیطی سالم با کیفیت زندگی بالا شناخته میشوند. این افزایش تقاضا فرصت‌‌‌های جدیدی را ایجاد می‌کند، اما چالش‌هایی را برای مقاصد کوهستانی سنتی و در حال ظهور به‌وجود می‌آورند. اگرچه با همه‌گیری کرونا بخش گردشگری به‌‌‌شدت آسیب دیده و تعداد گردشگران بین‌المللی تا ۷۳درصد در سال ۲۰۲۰ و نزدیک به ۸۰درصد طی ۶ ماه نخست ۲۰۲۱کاهش یافت اما بخش گردشگری یکی از فعالیت‌های اقتصادی اصلی جهان و عامل قوی توسعه جهانی و محلی به‌‌‌شمار می‌رود.
همه‌گیری کرونا تمامی سطوح گردشگری از جمله عرضه و تقاضا را تحت‌تاثیر قرار داده است. این تاثیرات منجر به تغییر شکل و بازتعریف محصولات و خدمات گردشگری شده است. از این رو دوران پساکرونا ممکن است فرصت جدیدی برای مناطق کوهستانی باشد؛ زیرا تقاضا برای مقاصد با جمعیت کمتر و نیاز مجدد به فضاهای باز و طبیعت افزایش می‌‌‌یابد. با افزایش دیجیتالی شدن خدمات در بحران کرونا، فرصتی برای عشایر برای توسعه محلی فراهم شده است که این به معکوس شدن کاهش جمعیت کمک می‌کند. محصولات نوآورانه و جدید می‌تواند مناطق کوهستانی را به مقاصد گردشگری جذاب تبدیل کند؛ زیرا گردشگری کوهستان هفت بخش مهم گردشگری شامل خوراک، معنوی، سلامت، روستایی، کشاورزی، فرهنگی و جامعه را پوشش می‌دهد.
انواع گردشگری کوهستان
کوهستان‌‌‌ها در جهان، امکانات متنوعی را برای فعالیت‌های گردشگری ارائه می‌دهند که گردشگری زمستانی و ورزشی یکی از توسعه‌‌‌یافته‌‌‌ترین انواع گردشگری کوهستان است که در فصول برفی برای اسکی، اسکی آلپاین، یخچال‌‌‌های طبیعی، هلی اسکی، اسنوبورد، سورتمه و توباگان (دوچرخه سواری یا دو در کوهستان) مورد استقبال قرار می‌گیرد. گردشگری پیاده‌‌‌روی از دیگر انواع توسعه‌یافته سفر به کوهستان است که به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد تا مناظر کوهستانی، گیاهان و جانوران و همچنین میراث فرهنگی محلی را تجربه کنند. این بخش اگر به‌‌‌درستی برنامه‌‌‌ریزی و توسعه یابد، می‌تواند مزایای اقتصادی و اجتماعی مختلفی را برای ساکنان و جوامع به‌‌‌همراه داشته باشد، به‌‌‌ویژه به‌‌‌عنوان منبع درآمدی تابستانی در مناطقی که عموما به فعالیت‌های برفی وابسته هستند. در فصل غیرسرما نیز می‌توان فعالیت‌های ماجراجویی و ورزشی را در مناطق کوهستانی ادامه که البته بستگی به شرایط آب و هوایی منطقه دارد. فعالیت‌هایی چون دوچرخه‌‌‌سواری، اسب‌‌‌سواری، صخره‌‌‌نوردی، یخ‌‌‌نوردی، پاراگلایدر، زوربینگ (نوعی بازی) و غارنوردی و همچنین تورهای رودخانه و دریاچه، قایقرانی و موج‌‌‌سواری، کایت سواری و کایاک سواری، رفتینگ و ماهیگیری از جمله مهم‌ترین تفریحات بخش گردشگری کوهستان به‌‌‌شمار میروند. در ایران نیز طی چند سال اخیر به‌‌‌دلیل برخورداری از رشته کوههای البرز و زاگرس، گردشگری کوهستان در بسیاری از استان‌‌‌ها بسیار مورد توجه قرار گرفت و از زمان شیوع کرونا، دایره اهمیت آن گسترش یافت و حتی مردم پایتخت و بسیاری از استان‌‌‌هایی که چندان از کوه برخوردار نبودند نیز برای یافتن محیطی امن خارج از شهر به کوهستان‌‌‌ها پناه بردند و این نوع از گردشگری در ایران نیز بسیار رونق یافته است.
گردشگری روستایی یکی از محبوب‌‌‌ترین محصولات در کوهستان‌‌‌ها حتی فراتر از تفریحات زمستانی به‌‌‌شمار می‌رود. کوه‌‌‌ها محیط مناسبی برای گردشگری روستایی هستند زیرا فعالیت‌ها در مناطقی با تراکم جمعیت کم انجام می‌شود. باتوجه به پتانسیل‌‌‌های خاص این نوع گردشگری، بازدیدکنندگان در فصول مختلف با اهداف مختلف همچون کشاورزی، صنایع دستی، آشپزی و خوراک محلی، آموزش درباره کاشت و برداشت گیاهان دارویی و بومی، ساخت پنیر، نگهداری از حیوانات و همچنین فعالیت‌های مربوط به زندگی روزمره جوامع روستایی از جمله مراسم سنتی، رقص و جشنواره‌‌‌ها به روستاهایی بکر در دل کوه‌‌‌ها سفر می‌کنند. میراث فرهنگی و طبیعی نیز یکی از تجربه‌‌‌های خاص گردشگری کوهستانی است که با برگزاری مراسمی همچون جشنواره‌های فیلم و ادبی کوهستانی، نمایشگاه‌‌‌ها، آیین‌‌‌ها، رویدادهای اختصاص داده شده به مواد غذایی و محصولات کشاورزی و تورهای جنگل مروج این بخش مهم در کوهستان هستند.
گردشگری معنوی نیز بخش روبه رشدی از گردشگری فرهنگی است. آنچنان که سازمان جهانی گفته، گردشگری معنوی بر انگیزه‌‌‌های مختلفی استوار است و از گردشگری مذهبی تا طب جایگزین و غوطه ور شدن در طبیعت همچون زیارت‌‌‌های مذهبی، بازدید از اماکن مقدس، سفر برای عبادت و ماموریت‌‌‌های مذهبی و بازدید از محیط‌‌‌های طبیعی مانند جنگل‌‌‌ها، دریاچه‌‌‌ها، باغ‌‌‌ها و... به دلایل معنوی را شامل می‌شود. گردشگری سلامت نیز از دیگر اهداف سفر به کوهستان است که نوعی فعالیت گردشگری با هدف بهبود و تعادل بخشیدن به همه حوزه‌‌‌های زندگی انسان از جمله فیزیکی، ذهنی، عاطفی، شغلی، فکری و معنوی است. انگیزه اولیه برای گردشگری سلامت در فعالیت‌های پیشگیرانه و تقویت‌‌‌کننده سبک زندگی مانند تناسب اندام، تغذیه سالم، آرامش و درمان‌‌‌های شفابخش است.
گردشگری کوهستان در مناطق جهان
آسیا دارای مرتفع‌‌‌ترین قله‌‌‌های جهان است. منطقه هیمالیا به دلیل انبوه یخ و برف به عنوان قطب سوم شناخته می‌شود و رشته کوه‌‌‌هایی در افغانستان، بنگلادش، بوتان، چین، هند، میانمار، نپال و پاکستان را در برمی‌گیرد. کوههای آسیای مرکزی در سراسر قزاقستان، جمهوری قرقیزستان، جمهوری تاجیکستان، ترکمنستان و جمهوری ازبکستان گسترده شده است، جایی که اکثر جوامع کوهستانی از طریق کشاورزی، دامداری و جنگلداری امرار معاش می‌کنند. تنوع زیستی اندونزی و جزایر اقیانوس آرام به دلیل وجود آتشفشان‌‌‌های فعال، هر ساله تعداد زیادی از بازدیدکنندگان را به خود جذب می‌کند. گردشگران معنوی در ویتنام حجم زیادی از بازدیدکنندگان را تشکیل می‌دهند. رشته کوههای آلپ از جمله مناطق کوهستانی پربازدید در اروپا هستند. حجم کل گردشگران در مناطق آلپ اروپا را به دلیل تفاوت‌‌‌های ملی در تعریف اقامتگاه توریستی نمی‌توان به طور دقیق اندازه‌گیری کرد، اما تا پیش از کرونا به‌‌‌طور متوسط سالانه ۱۲۰میلیون نفر از این منطقه بازدید می‌کردند. آلپ دارای بیش از ۶۰۰ پیست اسکی و ۱۰هزار تله اسکی است که ۸۵درصد از اسکی آلپاین در فرانسه، سوئیس، اتریش و ایتالیا متمرکز شده است. در سال ۲۰۱۹، منطقه رون-آلپ در فرانسه ۵/ ۵۱میلیون اقامت شبانه را ثبت کرده است. در اسلوونی، در سال ۲۰۱۹، بیشترین تعداد اقامت شبانه حدود ۶/ ۴میلیون در استراحتگاه‌‌‌های کوهستانی ثبت شده است. اگرچه خاورمیانه و شمال آفریقا برای گردشگری کوهستانی مشهور نیست، اما دارای مقاصدی است که در این دسته قرار می‌گیرند، مانند کوههای اطلس در مراکش و کوه سینا در مصر، وادی شب و وادی بنی در عمان، جبل المذبه در اردن و کوه هرمون در لبنان. پارک ملی توبکال در کوههای بلند اطلس مراکش نمونه‌‌‌ای از مقاصد گردشگری کوهستانی در این منطقه است که به‌‌‌عنوان اولین پارک در مراکش برای حفاظت از اکوسیستم‌های مرتفع، از جمله جانوران و گیاهان بومی این منطقه ایجاد شده است. در طول چند دهه، این پارک به یک مقصد محبوب برای گردشگران خارجی و اخیرا برای خود مراکشی‌‌‌ها تبدیل شده است. تخمین زده می‌شود که این پارک حدود ۴۰هزار بازدیدکننده در سال دارد.
آمریکای شمالی و کارائیب یکی از مناطق مهم گردشگری کوهستان به دلیل وجود کوه‌‌‌هایی با شهرت جهانی همچون آلاسکا، آپالاچی، بروکس، راکی و سیرامادره به‌‌‌شمار میروند. آمریکای جنوبی با زنجیره کوهستانی ۵ کشور آرژانتین، بولیوی، شیلی، کلمبیا، اکوادور و پرو را دربرمی گیرد که سالانه گردشگران بسیاری را به این کشورها جذب می‌کند. ماچو پیچو محلی در شهر باستانی اینکاها، در ارتفاعات پرو است. این محل یکی از مشهورترین مکان‌‌‌های باستان‌‌‌شناسی جهان و میراثی فرهنگی-طبیعی ثبت شده در یونسکو است. در منطقه جنوب صحرای آفریقا کوههای کریستال در گابن، کنگو، زامبیا و آنگولا، کوههای دراکنزبرگ در آفریقای جنوبی و کوههای میتومبا در زامبیا از مقاصد اصلی گردشگری به‌‌‌شمار میروند. کوه کلیمانجارو بلندتربن کوه آفریقا و بلندترین قله مستقل در جهان است که به گفته مقامات تانزانیا در بخشی از پارک ملی کلیمانجارو سالانه حدود ۵۰هزار گردشگر از دامنه آن بالا میروند.
