قطب منطقهای گردشگری کوهستان در ایران کار می‌کند؟
سقوط توریستی دماوند
نگاهی به دماوند به عنوان نخستین اثر ثبت شده طبیعی ایران و کوهی که بیش از سایر کوهستان‌‌ها در ادبیات و اسطوره این سرزمین نامش آمده و شناخته‌‌شده‌‌ترین کوه ایران بین توریست‌‌های خارجی است نشان‌دهنده وضعیت ما در این شیوه از گردشگری است. کوهستانی که به گفته سهند عقدایی فعال در حوزه گردشگری کوهستان بیش از هر چیز دچار نابسامانی مدیریتی است. او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه اتفاقی را که در کوه دماوند در حوزه گردشگری کوهستان در حال افتادن است می‌توان فاجعه نام نهاد می‌گوید: دماوند یکی از پنج برند ایران است، ما تصویر و نشانه این کوه را در سرود و نقش آن را روی پول ملی، در فرودگاه بین‌المللی امام و... داریم. دماوند بلندترین قله خاورمیانه و نخستین اثر طبیعی ملی ثبت شده در ایران است، با این حال نسبت به آن شاهد بی‌‌توجهی هستیم.
او با مقایسه دماوند و کلیمانجارو در تانزانیا می‌‌افزاید: ارتفاع کلیمانجارو ۵۷۹۶ متر است که به دماوند که ۵۶۰۹ متر ارتفاع دارد بسیار نزدیک است. متوسط هزینهکرد برای صعود به کلیمانجارو و نه گردشگری در دیگر مناطق ۱۸۰۰ دلار است. هر نفر باید ۵۰۰ دلار برای گرفتن مجوز صعود بدهد و برای یک صعود پنج روزه هم دو هزار دلار بپردازد. با این میزان هزینهکرد در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۳۵ هزار توریست کوهستان خارجی به تانزانیا برای صعود به کلیمانجارو سفر کرده‌‌اند در حالی که این عدد برای دماوند در ایران در سال ۹۵ تنها ۱۷۰۰ گردشگر خارجی بوده و این عدد در سال ۹۸ به ۸۰۰ نفر کاهش پیدا کرده است که این امر به فقدان امکانات رفاهی و بهداشتی و... برمی‌‌گردد که به این کوه آسیب جدی وارد کرده است.
این فعال در حوزه گردشگری کوهستان اضافه می‌کند: در دماوند شما می‌‌بینید در یک پناهگاه که حدود ۱۵۰ نفر ظرفیت دارد حدود دو هزار نفر حضور دارند، این وضعیت هم به این برمی‌‌گردد که هیچ ضابطه و مجوزی برای صعود به این قله نداریم. در حالی که در کشورهای دیگر شما برای صعود باید مجوز بگیرید که همین موضوع باعث مدیریت تعداد گردشگران کوهستان در یک منطقه می‌شود.
تجمع زباله در دماوند، وضع غیراستاندارد پناهگاه‌ها، فقدان خدمات متعارف برای رزرو و کوهنوردی در دماوند که باعث می‌شود بیش از حد ظرفیت وارد این منطقه شوند و... از دیگر مشکلاتی است که عقدایی به آن اشاره می‌کند و دلیل آن را به متولیان مختلف این کوهستان مرتبط می‌‌داند و می‌گوید: سازمان حفاظت محیطزیست، شهرداری رینه لاریجان، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری که دماوند را به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت کرده، سازمان جنگل‌‌ها و مراتع، سازمان‌های مردم‌‌نهاد، فدراسیون کوهنوردی و مردم محلی که اقتصادشان به دماوند وابسته است هر کدام به نوعی درباره این کوه حساسیت دارند یا در حوزه وظایف و مسوولیت‌های آنهاست.
به گفته این فعال حوزه گردشگری برخلاف شهرها و روستاها نه تنها دماوند بلکه سایر کوهستان‌‌های ایران مانند علم‌‌کوه، سبلان و... در کنار کویر‌‌ها، جنگل‌های بارانی شمال و... مشکل نداشتن مدیریت واحد دارند. او می‌‌افزاید: در این مناطق سازمان‌های مختلف خود را ذی‌نفع می‌دانند و همین باعث می‌شود کار هم را خنثی کنند.
عقدایی می‌گوید: در دماوند شاهد بوده‌ایم مثلا فدراسیون کوهنوردی درباره محدوده تردد ماشین‌‌ها اظهارنظر می‌کند و بعد شهرداری رینه مانع گذاشته شده را برمی‌‌دارد. سازمان میراث فرهنگی به عنوان یکی از متولیان که دماوند را به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت کرده می‌گوید قصد دارد در حوزه مجوزها فعالیت کند، از طرف دیگر محیطزیست بنر می‌‌زند که از فلان تاریخ ورود کوهنوردان ممنوع است اما از آنجا که قدرت اجرایی کافی ندارد ترددها انجام می‌شود. در نهایت آنچه در دماوند به عنوان شاخص‌‌ترین کوه ایران شاهدیم این است که یک تعداد دستگاه در سطح مدیران منطقهای بنا به صلاحدید خود دستورهایی صادر می‌کنند که با هم در تضاد است.
او نتیجه این تضاد و عدم هماهنگی که آن را نابسامانی حاکمیتی نام می‌‌‌‌نهد رهاشدگی دماوند می‌‌داند و اضافه می‌کند: تخریب این کوهستان، عدم رعایت بهداشت، آلودگی، نارضایتی گردشگران ورودی و کاهش آمار این گردشگران از دیگر تبعات این شیوه مدیریت است. از نظر این فعال گردشگری کوهستان راه حل این مشکل تاسیس یک پایگاه میراث طبیعی دماوند است که تمام مجموعه‌هایی که به نوعی در حفاظت یا مدیریت عرصه‌ها مسوولیت دارند عضویت داشته باشند. او می‌گوید: این پیشنهاد چند سال پیش مطرح و همچنان مسکوت مانده است. با این حال ما امیدواریم با تاسیس این پایگاه بتوانیم سالانه با فرض رسیدن به عدد یک میلیون گردشگر در یک بازه زمانی پنج ساله، ۲ میلیارد دلار از این کوه و سایر جاذبه‌های طبیعی ایران درآمد داشته باشیم ضمن اینکه شاهد ارتقای وضعیت محیط‌‌زیستی آن هم خواهیم بود.
عقدایی معتقد است با تشکیل این پایگاه که قوانین آن به تصویب هیات دولت برسد، ما شاهد شکل‌گیری مرکزی برای تصمیم‌گیری درباره کوهستان دماوند خواهیم بود که همان نقش شهرداری‌‌ها را در فضاهای شهری دارند و به این ترتیب این نابسامانی خاتمه می‌‌یابد. او می‌گوید: ورود استارت‌آپ‌‌ها به عرصه خدمات گردشگری دماوند، خدمات رزرواسیون آنلاین برای ورود و خروج گردشگر و مشخص کردن نقاط مجاز و غیرمجاز چادر زدن از دیگر کارهایی است که برای ساماندهی دماوند می‌توان انجام داد. البته این پیشنهادها در چند هفته گذشته به متولیان گردشگری ارائه شده ولی همچنان با وجود موافقت شاهد اقدامی در این زمینه نبوده‌‌ایم.
گفته‌های این فعال در حوزه گردشگری کوهستان نشان‌دهنده آن است که اگر ایران می‌خواهد سهم۲میلیارد دلاری از طبیعت‌‌گردی و گردشگری کوهستان دماوند داشته باشد چاره‌‌ای ندارد جز آنکه هر چه زودتر برای اصلاح گردشگری در این عرصه‌ها گام بردارد زیرا هر گونه تاخیر در این زمینه با توجه به حجم تخریب‌‌ها ممکن است ما را به یک وضعیت غیرقابل بازگشت برساند.
دماوند همچنان که عقدایی به آن اشاره کرد بلندترین قله خاورمیانه است و در کنار آن ایران کشوری است که جزو پنج کشور برتر در حوزه جاذبه‌های طبیعی قرار دارد، این دو عامل نشان‌دهنده پتانسیلی است که در کشورمان بالفعل نشده و برای آن برنامه‌ریزی و مدیریت مناسبی هم وجود ندارد.
