«دنیای‌اقتصاد» بررسی می‌کند
سرمنشأ کسادی بازار هتل
رئیس اتحادیه هتل‌داران مشهد: اقامتگاه‌های دولتی بزرگ‌ترین مشکل بخش خصوصی است
همزمان با بحران کرونا در جهان، بخش گردشگری بیش از سایر فعالیت‌های اقتصادی در معرض ضررو زیان قرار گرفته و صنعت هتل‌داری همچون صنعت هوایی به‌دلیل لغو و تعطیلی سفرها بیش از سایر بخش‌های گردشگری دچار آسیب شده است. بسیاری از هتل‌ها تعطیل شده و برخی تغییر کاربری دادند یا اقدام به شیوه‌های جدیدی برای جذب مشتری همچون اجاره ساعتی اتاق‌های هتل کرده‌اند. هتل زنجیره‌ای رد رووف در آمریکا در اواخر سال ۲۰۲۰ علاوه بر اجاره ساعتی، حتی کمپین «اکنون رزرو کن و بعدا استفاده کن» را برای تشویق مردم به سفر راه‌اندازی کرد. مشتریان می‌توانستند با خرید برگه ۱۰۰دلاری از هتل انتخابی خود اعتباری ۱۵۰دلاری پس از ۶۰ روز دریافت کنند. حتی بسیاری از هتل‌ها برای اطمینان‌بخشی به مشتریان پروتکل‌های بهداشتی جدیدی را تدوین و اجرایی کردند. اما با این وجود هتل‌ها نتوانستند اعتماد مشتریان را جلب کنند و مسافران، اقامتگاه‌های بوم‌گردی را بر هتل‌ها ارجح دانستند و سفرها با تغییر سبک به سمت طبیعت‌گردی و بوم‌گردی مواجه شد. اما با وجود آسیب بسیار بر صنعت هتل‌داری جهان، دولت‌ها در برخی از کشورهای پیشرو و نوظهور در جهت حفظ و بازگرداندن مشاغل و درآمدها اقدامات گسترده‌ای همچون تسهیل‌سازی مالی و اعطای وام‌های درازمدت یا بلاعوض را در پیش گرفتند. از این رو بسیاری از هتل‌ها از سقوط نجات یافتند.
برای صنعت هتل‌داری ایران نیز در بحران کرونا وضعیت همانند دیگر کشورها و حتی اسفناک‌تر بود؛ زیرا هتل‌ها تا پیش از همه‌گیری کرونا با توجه به هزینه اقامت، بیشتر مورد توجه گردشگران خارجی یا اقشار مرفه و پردرآمد قرار می‌گرفت و عمده درآمد هتل‌ها از طریق گردشگران خارجی تامین می‌شد؛ اما همه‌گیری کرونا و تعطیلی بازار گردشگری بین‌المللی مانع از ورود گردشگران خارجی به ایران شد و این آغاز سقوط اقتصادی هتل‌ها در ایران بود. هتل‌ها علاوه بر از دست دادن گردشگران خارجی حتی مسافران حداقلی داخلی خود را نیز از دست دادند که عمده دلیل این امر بی‌اعتمادی افراد به استفاده از مکان‌های عمومی برای سفرها بوده است. طی یک‌سال و نیم اخیر مسافران عمدتا در ویلاهای شخصی یا اقامتگاه‌های بوم‌گردی یا غیررسمی یا به شکل کمپ و چادر زدن اقامت کردند و تقریبا هتل‌ها از گزینه‌های اقامتی مسافران حذف شدند.
در تعطیلات عید نوروز امسال که سفرها آزاد شد براساس آمار مرکز حمل‌ونقل کشوری حدود ۴میلیون خانوار به سفر رفتند؛ اما از این میزان تنها ۳درصد مراکز اقامتی رسمی را برای اقامت انتخاب کردند و مابقی مسافران در خانه‌های شخصی یا دیگر اقامتگاه‌ها سکنی یافتند. درواقع اگرچه سفرها در مقایسه با نوروز ۹۹ افزایش حدود ۶۰ درصدی را تجربه کرده بود، اما این موضوع تاثیری در احیای نبض بازار هتل‌ها و اقامتگاه‌های رسمی نداشته است.
در سال‌های گذشته ظرفیت هتل‌ها بین ۸۰ تا ۱۰۰درصد تقریبا تکمیل بود؛ اما طی یک‌سال و نیم گذشته پس از همه‌گیری کرونا اتاق‌های استفاده‌شده هتل‌ها به کمتر از ۳۰درصد رسید و تقریبا بیش از ۶۰درصد هتل‌ها در کشور تعطیل شدند یا به شرایط نیمه‌تعطیل درآمدند؛ برخی به‌صورت موقت و برخی دائمی.
همین امر باعث شد تا همان‌طور که طی یک‌سال اخیر مشاهده کردیم برخی از صاحبان هتل‌ها اقدام به فروش یا تغییر کاربری هتل‌ها کردند و آنهایی که به فعالیت خود ادامه داده‌اند با هزینه‌های سنگینی مواجه هستند و بسیاری از کارکنان خود را از دست داده‌اند؛ زیرا برای تامین هزینه‌ها با مشکلات بسیاری همراه بودند و نبود و کاهش مسافران مشکلات را افزایش داده است.
براساس آمارهای ارائه‌شده از سوی جامعه هتل‌داران میزان خسارت‌های مالی کرونا بر هتل‌های ایران بیش ار ۲۰هزار و دویست میلیارد تومان بوده است و حدود دو سوم کارکنان هتل‌ها شغل خود را از دست دادند. درحالی‌که بسیاری از آنها نیروهای متخصص در این حوزه بوده‌اند.
اما این نکته را باید نظر گرفت همان‌طور که هتل‌ها بسیار متضرر شده‌اند و از لحاظ اقتصادی با چالش‌های عظیمی مواجه هستند، مردم نیز با توجه به شرایط اقتصادی کشور و تحمیل فشارهای مالی گسترده ناشی از کاهش درآمدها یا از دست دادن شغل‌ها در وضعیت معیشتی بسیار سختی قرار دارند و برای بسیاری از خانوارها سفر تقریبا از سبد آنها حذف شده است یا حداقل به‌دنبال سفرهای ارزان‌تر هستند و با توجه به هزینه بالای اقامت در هتل‌ها، عمدتا دیگر مراکز اقامتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما امیر سزاوار، رئیس اتحادیه هتل‌داران مشهد، از زاویه‌ای متفاوت به وضعیت رکود هتل‌داری در ایران پرداخته و کرونا را تنها دلیل بی‌اعتمادی مردم برای استفاده از اماکن عمومی نمی‌داند، بلکه سه دلیل ریشه‌ای و اساسی را عامل اصلی رکود و تعطیلی هتل‌ها و بی‌اعتمادی مردم به مراکز اقامتی رسمی به‌ویژه هتل‌ها عنوان می‌کند. درواقع می‌توان گفت مردم به مکان‌های عمومی اعتماد دارند؛ اما مشکل در عملکردها، سخت‌گیری‌های نادرست برای اماکن عمومی دارای مجوز رسمی، بی‌برنامگی، مدیریت ضعیف، عدم سیاستگذاری یا سیاستگذاری‌های غلط، به‌کارگیری افراد غیرمتخصص و غیرکارشناس بخش خصوصی دارای مجوز رسمی را به آنجا رسانده که توان ارائه خدمات جذب میهمانان و توان رقابت با دیگر اقامتگاه‌ها به‌ویژه غیررسمی را ندارند و همین دلیلی برای پایین‌تر بودن هزینه این اقامتگاه‌ها نسبت به هتل‌ها است و با توجه به شرایط اقتصادی کنونی، مردم عمدتا به سمت مراکز ارزان‌تر می‌روند.
دلیل دوم رکود صنعت هتل‌داری را در ایران که می‌توان آن را مهم‌ترین دلیل تعطیلی هتل‌ها دانست، باید در وجود و حضور گسترده مراکز اقامتی دولتی در کنار بخش خصوصی بررسی کرد. مراکز دولتی چندان تحت تاثیر ضررها و خسارات قرار نمی‌گیرند. از این رو سودآور بودن هتل‌ها هم اهمیت چندانی ندارد؛ زیرا مراکز دولتی بسیاری از پرداخت‌ها و هزینه‌هایی که بر بخش خصوصی تحمیل می‌شود همچون سرمایه‌های اولیه و هزینه استهلاک را ندارند. در واقع سرمایه‌ها از یک ارگان دولتی در آن مرکز به‌کار گرفته شده است و نحوه به‌کارگیری آن اهمیت چندانی ندارد. هزینه پرسنل مراکز دولتی نیز نصف هزینه بخش خصوصی است؛ زیرا این مراکز از نیروهای خود برای کار در اقامتگاه‌ها استفاده می‌کنند. بنابراین با توجه به این شرایط نابرابر بخش خصوصی چگونه توان رقابت با این مراکز دولتی را دارد؟
در حال حاضر این امر بزرگ‌ترین چالش جامعه هتل‌داران است که با آن مواجه است. مراکز دولتی هتل‌سازی کرده و اکنون در حال هتل‌داری است و این در شهری همچون مشهد به وفور دیده می‌شود. در مشهد که در مجموع، ۲۴۰ هتل داشت، در حال حاضر، تنها ۱۳۰ هتل باز هستند. اما باز بودن به‌معنای کار کردن بنگاه اقتصادی نیست و همه با ضررهای سهمگینی مواجه هستند و تنها راه نجات خود را پایان کرونا می‌دانند. نیمی از هتل‌ها رسما تعطیل هستند و عمده دلیل آنها وجود مراکز اقامتی دولتی و مراکز غیررسمی است؛ زیرا تنها با اجاره یک ساختمان چند طبقه می‌توان بدون مجوز و پرداخت مالیات و نظارت به فعالیت پرداخت و نیازی به پرداخت هزینه کامل به پرسنل و رعایت حقوق آنها نیست؛ زیرا نیازی به جوابگویی به نهاد خاصی نیست. بنابراین تا زمانی که متولیان گردشگری به‌صورت ریشه‌ای به خارج کردن مراکز اقامتی دولتی از حالت گردشگری و بستن مراکز غیررسمی اقدام نکنند، صنعت هتل‌داری کشور از بحران کنونی نجات نخواهد یافت و در حال حاضر رسانه‌ها مهم‌ترین تاثیر و وظیفه را برای ریشه یابی مشکلات و اطلاع‌رسانی به متولیان گردشگری دارند.
چالش سوم از نگاه سزاوار، مشکلات زیرساختی و ریشه‌ای در امر هتل‌داری است که مانع از ورود سرمایه‌ها در این صنعت می‌شود و این امر منجر به فرار سرمایه‌ها از کشور می‌شود و همان‌گونه که مشاهده می‌کنیم طی چند سال اخیر به‌ویژه پس از تعطیلی هتل‌ها ناشی از کرونا، سرمایه‌ها به‌سمت کشورهای دیگر به‌ویژه کشورهای نزدیک همچون ترکیه رفته است.
سرمایه‌ها از ایران به سمت ترکیه انتقال می‌یابد و در نتیجه ترکیه روند رو به رشد روزافزون خود در بخش گردشگری را ادامه می‌دهد و تبدیل به یکی از قدرتمندترین قطب‌های هتل‌داری و گردشگری جهان شده است؛ زیرا برخلاف آنچه ما عمل کردیم، اقدام کرده است. متولیان گردشگری باید توجه خود را معطوف به زیرساخت‌ها، سیاستگذاری‌های درست و به‌کارگیری افراد متخصص کنند و به بررسی ضعف‌ها و آسیب‌ها و روند اجرایی طرح‌ها بپردازند تا صنعت هتل‌داری را از این وضعیت بحرانی بی‌سابقه نجات دهند.
