رنجی که مرغداران میبرند
استخوان لای زخم مرغداران
به گفته این عده حلقه‌‌‌های هفت‌گانه زنجیره تولید مرغ، شامل واحد تولید خوراک، واحد پرورش، کشتارگاه، واحد بسته‌‌‌بندی، نیروی انسانی متخصص، عرضه مستقیم و صادرات، حذف واسطه‌‌‌های اضافی و کاهش هزینه‌‌‌ها را موجب می‌شود و به دنبال آن محصول، به قیمت مناسب‌‌‌تری به دست مصرف‌کننده می‌‌‌رسد. در این میان ثبات در عرضه نیز، از پیامد‌‌‌های بسیار مفید وجود زنجیره در تولید مرغ است.
امروزه دنیا شاهد تحول و پیشرفت شگرفی در صنعت طیور بوده و مصرف گوشت طیور و ماکیان با رشد فزاینده‌‌‌ای روبه‌‌‌رو بوده است. در این راستا کشورهای مختلف در جهان با اصلاح ساختار صنعت طیور خود و بهروز کردن تکنولوژی‌‌‌های موجود در این بخش توانسته‌‌‌اند صنعتی کارآ و اثربخش ایجاد کنند و علاوه بر تامین نیاز داخلی، نیاز کشورهای دیگر را نیز تامین کنند. از جمله کشورهای پیشرو در این زمینه می‌توان آمریکا، آفریقای جنوبی، برزیل، تایلند، ترکیه و... را نام برد. با ادامه روند جهانی شدن، بسیاری از خرده‌مالکان در حوزه تولید در شرکت‌های بزرگ ادغام شده‌‌‌اند و این شرکت‌ها با رویکرد یکپارچه با افزایش قدرت چانه‌‌‌زنی، برنامه‌‌‌ریزی تولید و... علاوه بر افزایش درآمد اقتصادی خود، باعث افزایش خرده‌مالکان در صنعت و افزایش امنیت غذایی شده‌‌‌اند. نمودار این گزارش میزان تولید گوشت‌‌‌های مرغی بر پایه داده‌‌‌های FAO است. همان‌طور که مشاهده می‌شود میزان تولید گوشت مرغی در آغاز قرن جدید (سال 2000) در حدود 50 میلیون تن بوده است. این در حالی است که در سال 2020، این رقم به 110 میلیون تن گوشت رسیده است. یعنی در بازه زمانی دو دهه مصرف گوشت مرغی بیش از 100درصد افزایش یافته است. پیش‌بینی‌‌‌ها نشان می‌دهد که تا سال 2050، این رقم به بیش از 200 میلیون تن گوشت مرغی خواهد رسید.
در سال‌های اخیر با توجه به تاکید WFP (برنامه غذایی جهانی) بر استفاده گوشت پرندگان در سبد غذایی گوشتی به عنوان یک منبع پروتئینی نسبتا ارزان، بازار پرورش پرندگان گوشتی، از بازارهای پررونق در سطح جهانی بوده است. در سطوح جهانی، هر کجا صحبت از بازارهای تولیدی پرسود و کسب و کار با تراز مالی بالا می‌شود، استفاده از صنعت و تکنولوژی برای بهبود بهره‌‌‌وری در این بازارها اهمیت بسیار زیادی پیدا خواهد کرد. در سطح جهانی، شرکت‌های بزرگ پرورش طیور با استفاده از دستگاه‌‌‌های جوجه‌‌‌کشی مدرن سعی در رقابت و پیشی گرفتن از یکدیگر برای تصاحب این بازار پرسود دارند. بیراه نیست اگر گفته شود که تفاوت سطح تولید کشورها در تولید گوشت پرندگان، تا حد بسیار زیادی به قدرت صنعتی این کشورها و تولید دستگاه‌‌‌های جوجه‌‌‌کشی پیشرفته صنعتی وابسته است.
بازار جوجه را رها کرده‌‌‌اند!
پرویز فروغی، دبیر کانون مرغداران گوشتی کشور
قریب به 150 میلیون قطعه جوجه‌‌‌ریزی در کشور اتفاق افتاده که منجر به مازاد تولید مرغ گوشتی شده و وضعیت نامطلوبی را برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است.
این مساله سبب شده تا مرغداران هر کیلوگرم مرغ زنده را بین 53 تا 54هزار تومان به فروش برسانند در حالی که قیمت تمام‌شده تولید آن بین 65 تا 66هزار تومان است.
در این میان وزیر جهاد کشاورزی اصرار دارد میزان جوجه‌‌‌ریزی به 160 تا 170 میلیون قطعه افزایش یابد و این سیاست وزارت جهاد کشاورزی به شدت مورد انتقاد است. متاسفانه این موضوعات در حالی مطرح می‌شود که هیچ‌گونه برنامه‌‌‌ریزی برای آن صورت نگرفته است. وزارت جهاد کشاورزی عنوان می‌کند که شرکت پشتیبانی امور دام مرغ مازاد را جمعآوری خواهد کرد در حالی که شواهد امر نشان‌‌‌دهنده ناتوانی شرکت مذکور در این زمینه است.
این در حالی است که در حوزه صادرات نیز اقدام چشمگیری صورت نگرفته و فقط مقدار کمی به کشور عراق مرغ صادر شده است بنابراین در شرایط فعلی نمی‌توان امیدوار بود که بحران کنونی بازار مرغ با صادرات برطرف شود.
در این بین شرکت پشتیبانی امور دام در پاسخ به مرغدارانی که خواستار جمعآوری تولید مازاد خود توسط این شرکت شده‌‌‌اند، اعلام کرده که توان جمعآوری مرغ زنده را ندارد، مرغداران باید مباشری پیدا کنند که مرغ زنده آنان را خریداری و محصول را به صورت کشتار و بسته‌‌‌بندی‌شده در اختیار این شرکت قرار دهد!
بنابراین اگر قرار بر جمعآوری تولید مازاد باشد شرکت پشتیبانی اموردام باید موظف شود مرغ زنده را مستقیما ازدرب مرغداری خریداری کند. مشخص نیست با چنین وضعیتی چرا وزیر جهاد کشاورزی همچنان اصرار بر افزایش تولید دارد و می‌خواهد صنعت مرغداری را نابود کند.
نکته مهم‌تر این است که در چنین شرایطی و با وجود مازاد تولید فراوان به برخی شرکت‌ها حواله‌‌‌های سنگین واردات مرغ داده شده و واقعا مشخص نیست که این واردات علنی به چه قصدی صورت می‌گیرد؟
با تمام موارد ذکر‌شده ارائه مجوز برای ایجاد مگافارم‌‌‌هایی که تولید میلیونی دارند بسیار اشتباه است و بدون تردید نتیجه این سیاست نابودی مرغداری‌‌‌های مستقل و در نهایت صنعت مرغداری است و دولت باید در این سیاست تجدیدنظر کند.
و نباید فراموش شود مرغ‌‌‌هایی که در حال حاضر تولیدکنندگان ناچارند آنها را با قیمت 53 تا 54هزار تومان در هر کیلوگرم عرضه کنند، همان مرغ‌‌‌هایی هستند که جوجه یک‌روزه آنها را با 32 تا 33هزار تومان خریداری کرده‌‌‌اند. جوجه‌‌‌هایی که نرخ مصوب آنها 19 تا 20هزار تومان بوده است.
حال سوال اینجاست که چرا دولت با تولیدکنندگان و عرضه‌‌‌کنندگان جوجه یک‌روزه مقابله نمی‌‌‌کند و نظارتی بر وضع بازار جوجه ندارد؟ چطور ممکن است قیمت جوجه که نهاده اولیه تولید است حدود 13هزار تومان بالاتر از نرخ مصوب آن باشد و اتفاقی هم نیفتد.
خواب سرمایه در صنعت مرغداری
عطاء‌‌‌الله حسن‌‌‌زاده، مدیرعامل اتحادیه مرغداران مازندران
خواب سرمایه در صنعت مرغداری از یکسو و مشکلات فرآوری حوزه تولید سبب شده طی سال‌های اخیر این صنعت در مازندران حال خوشی نداشته باشد و در حال حاضر ۲۰درصد خواب سرمایه در صنعت مرغداری وجود دارد و باید شرایط به گونه‌‌‌ای باشد که بازار تولیدکننده دچار چالش نشود و راهکار این است که نسبت به واریز هزینه مرغ‌‌‌های خریداری شده از سوی دولت اقدام شود. بنابراین امنیت نهاده‌‌‌ها مهم است و بدون تردید ناامنی بازار تولید را تهدید می‌کند و برای بهبود وضعیت باید ثبات ایجاد شود.در این میان کمبود و نایابی نهاده، سامانه‌‌‌سازی و سامانه‌بازی چندگانه، چندگانه بودن ارز، قیمت دستوری، نگاه بخشی تبعیض‌آمیز و تشدید دخالت در توزیع و فروش، بخشی از مشکلات صنعت مرغداری است.
تولید مرغ سایز راهکاری برای رونق صادرات
مهدی یوسف‌خانی رئیس اتحادیه پرنده و ماهی
در سال‌های اخیر بازار صادرات را به‌‌‌دلیل کمبود تولید از دست داده‌ایم، در حالی که اگر روند افزایش جوجه‌ریزی‌‌‌ها مستمر و تولید مرغ سایز در دستور کار قرار بگیرد، این موضوع در افزایش ارزآوری و تعادل بازار اثر می‌‌‌گذارد.
در این میان تولید مرغ سایز یکی از راهکارهای رونق صادرات است و به‌‌‌رغم آنکه وزن مرغ زنده سایز و استاندارد 2400 گرم است، اما به سبب ضعف در فرهنگ‌سازی وزارت جهاد و سازمان دامپزشکی، تمایل بازار به مرغ سنگین است.
وقتی تامین نهاده‌‌‌ها طی دو تا سه سال اخیر دچار مشکل شد و از طرفی جوجه یک‌روزه کافی برای تولید مرغ سایز نداشتیم، این موضوع اجرا نشد.
اگر وزارت جهاد میزان جوجه‌‌‌ریزی و تامین نهاده به نحو فعلی را ادامه دهد، مشکلی در تولید مرغ سایز نخواهیم داشت و از طرفی با تبلیغات باید مزایای تولید مرغ سایز در مقایسه با مرغ درست اطلاع‌‌‌رسانی شود چرا که کیفیت مرغ سایز زنده 2400 و حتی در برخی کشورها ۲ کیلوگرم و حداکثر وزن کشتار یک و نیم کیلوگرم تا یک کیلو و 800گرم است.
در این بین برخی از فعالان ذی‌‌‌صلاح این حوزه پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت ارائه کردند. این عده معتقد هستند اولین اقدام احصای آمار دقیق و افزایش اعتبار آماری پارامترهای موثر در طول زنجیره عرضه است. با توجه به تعدد مشکلات و نبود آمار دقیق و شفاف، پیشنهاد می‌شود در مرحله اول، آمار دقیق جوجه‌‌‌ریزی، تخصیص سهمیه خوراک و... به طور جدی احصا شود. در این زمینه لازم است به تدریج، فعالیت‌‌‌های موثر یک واحد به ترتیب اهمیت، به آمار تبدیل شود تا قابلیت مقایسه و راستیآزمایی داده‌‌‌ها وجود داشته باشد. به عنوان مثال خرید و تحویل واکسن در قالب صدور حواله دامپزشکی یا کنترل توام جوجه‌‌‌ریزی و مرغ تحویلی به کشتارگاه، می‌تواند برای رصد میزان جوجه‌‌‌ریزی استفاده شود. با توجه به ایرادهای فعلی در نظام آماری، برخی از گزارش‌‌‌های آماری اعتبار کافی ندارند. لازمه حرکت برنامه‌ریزی‌شده و حرفه‌‌‌ای، اخذ داده از چند منبع و دستیابی به آمارهایی با حداقل خطاست. بنابراین باید مشخص شود که چه نوع اطلاعاتی با چه شیوه‌‌‌ای جمعآوری، به چه صورتی تطبیق و به چه نحو تحلیل شود. به عنوان مثال اخذ آمار کشتار پایان دوره واحدهای گوشتی (تعداد و وزن) و تطبیق آن با یک نسخه از صورت‌حساب کشتارگاه می‌تواند به راستیآزمایی این آمار بینجامد. همچنین رصد دقیق آمار ورودی (مثلا جوجه‌‌‌ریزی) با خروجی (تخم‌‌‌مرغ، بارگیری مرغ زنده، مقایسه مرغ زنده با آمار توزیع مرغ و…) در سامانه سماصط و اعلام مغایرت توسط سیستم به صورت خودکار، می‌تواند احتمال بروز تخلف را به حداقل برساند. هرچند اقدام‌‌‌هایی در راستای مکانیزه کردن فرآیند انجام شده است، ولی مهم‌تر از طراحی، نظارت بر اجرای دقیق فرآیند است.
دومین موضوع رفع انحصار در واردات نهاده‌‌‌های دامی است به همین منظور در مبحث واردات نیز باید اقدام‌‌‌های لازم به منظور جلوگیری از رانت و انحصار انجام شود؛ به نحوی که انحصار ورود خوراک دام از دست چند فرد و شرکت خاص خارج شود و تنوع‌بخشی به واردکنندگان باید در دستور کار قرار گیرد. البته در تنوع‌بخشی به واردکنندگان، صلاحیت و سابقه افراد نیز باید ارزیابی شود و افراد، هم از نظر دانش تجارت دارای سابقه و تجربه کافی باشند و هم شناخت خوبی از نهاده‌‌‌ها، ارقام مختلف آنها، شرایط نگهداری و انبارداری و کیفیت و مسائل مربوط به آن داشته باشند. نظارت جدی گمرک و بازار بر کیفیت نهاده‌‌‌ها نیز باید اعمال شده و با موارد تخلف برخورد جدی انجام شود.
تنوع‌بخشی در اقلام خوراکی
از نگاه این عده تنوع‌بخشی در اقلام خوراکی می‌تواند پیشنهاد دیگر برای حل چالش‌‌‌های تولید مرغ باشد.
به شکل سنتی، باوری برای آنها ایجاد شده مبنی بر اینکه فقط استفاده از ذرت و سویا می‌تواند برای آنها صرفه اقتصادی داشته باشد. در صورتی که در قسمت تامین پروتئین جیره می‌توان از سایر کنجاله‌‌‌ها مانند کنجاله کانولا و آفتابگردان و در بخش تامین انرژی می‌توان از جو یا حتی گندم به عنوان جایگزین بخشی از ذرت جیره استفاده کرد؛ بدون اینکه مشکلی برای مرغ ایجاد شود یا راندمان تولید تحت‌تاثیر معناداری قرار گیرد. در صورت تنوع‌بخشی در تامین نهاده‌‌‌ها، بر اساس نرخ ارز آزاد و بر مبنای واحد ارزش تغذیه‌‌‌ای نهاده در بازار جهانی، این نهاده‌‌‌ها با قیمتی به مراتب پایین‌‌‌تر از سویا و ذرت در داخل تامین می‌شود.
با انحصاری کردن تخصیص ارز به دو یا سه قلم، عملا رقابت حتی در واردات نوع خوراک از بین رفته و این یکی دیگر از دلایل بالاتر تمام شدن قیمت نهاده‌‌‌ها در داخل، با وجود کیفیت نامناسب است.
اما این عده تنوع‌بخشی به مبادی وارداتی را راهکار دیگری برای حل چالش‌‌‌های صنعت مرغداری می‌‌‌دانند و معتقد هستند در حال حاضر بخش عمده‌‌‌ای از نهاده‌‌‌های دامی مورد استفاده در صنعت طیور از کشورهای برزیل، آرژانتین و آمریکا وارد می‌شود. این درحالی است که با توجه به نقش این محصولات در امنیت غذایی کشور، لازم است مبادی وارداتی آنها بر اساس معیارهایی همچون داشتن روابط سیاسی مناسب، بعد مسافت و داشتن روابط تجاری دو‌سویه تغییر یابد؛ کما اینکه ظرفیت بالفعل و بالقوه تولید این محصولات در کشورهای همسایه، منطقه و همسو وجود دارد. علاوه بر این اکنون به دلیل نبود برنامه بلندمدت برای تامین محصولات اساسی کشاورزی از طریق واردات، امکان انعقاد قرارداد بلندمدت با تولیدکنندگان اصلی وجود ندارد و عمده این محصولات به واسطه شرکت‌های واسطه اروپایی خریداری می‌شود. این موضوع علاوه بر افزایش هزینه‌‌‌های واردات، اثرگذاری آنها را در روند تامین محصولات اساسی کشاورزی ایران افزایش داده است؛ بنابراین لازم است کشورهای واسط که سهم قابل‌توجهی در واردات محصولات اساسی کشاورزی ایران دارند نیز حذف و واردات به صورت مستقیم و در قالب توافق‌‌‌های تجاری بلندمدت ساماندهی شود.
علاوه بر این، برای ساماندهی مبادی وارداتی محصولات اساسی کشاورزی، لازم است ملاحظات اجرایی دیگری، از جمله توجه ویژه به خودکفایی و برنامه‌‌‌ریزی بلندمدت برای نیازهای وارداتی، استفاده از ظرفیت‌‌‌های بسته‌‌‌های تجاری پیشنهادی و توافق‌‌‌های پولی و بانکی پشتیبان تجارت و استفاده از واردات به عنوان اهرمی برای صادرات تولیدات داخلی، مدنظر قرار گیرند. این فعالان ذی‌‌‌صلاح افزایش شفافیت و نظارت‌‌‌پذیری سامانه‌‌‌ها را بعد دیگر گذر از چالش‌‌‌ها می‌‌‌دانند و در این خصوص مکرر اعلام می‌کنند لینک شدن و ارتباط سامانه بازارگاه با سامانه‌‌‌های سماصط، پنجره واحد تجارت فرا‌مرزی، سامانه جامع انبارها و سیستم مدیریت شرکت‌های حمل‌ونقلی و کمیسیون‌‌‌ها و دسترسی نهادهای نظارتی به این سامانه‌‌‌ها، امکان راستیآزمایی اطلاعات را افزایش داده و به دلیل اینکه اطلاعات از چند مرکز و نهاد دریافت می‌شود، امکان تخلف به حداقل می‌‌‌رسد. همچنین سهمیه تخصیص‌یافته به مرغداران مختلف و میزان خرید واقعی خوراک توسط آنها باید به صورت شفاف و عمومی اعلام شود تا زمینه نظارت همگانی فراهم شود.
و اما این عده خواستار رفع ایرادهای سامانه بازارگاه در راستای حداکثرسازی فرآیندهای سیستمی هستند به هر روی ارتقای سامانه بازارگاه به یک سایت جامع اطلاعات برای شفاف‌‌‌سازی کل فرآیندها باید در دستور کار قرار گیرد؛ به نحوی که سامانه مذکور علاوه بر بهروز بودن آمار و شرایط تولید در کشور برای برنامه‌‌‌ریزی و تصمیم‌گیری کلان و دقیق، شفافیت را به حداکثر رسانده و از رانت‌‌‌های موجود در زنجیره تولید و عرضه جلوگیری کرده و تخلفات را به حداقل برساند. در قدم اول برای تحقق این هدف باید همه نهادها، اتحادیه‌‌‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های دخیل در امر تولید عضو این سایت بوده و استعلامات لازم را پاسخ داده و تمام فعالیت‌‌‌های خود را در سامانه بارگذاری کنند. از جمله اینکه شرکت جوجه یک‌روزه تعداد فروش روزانه و اشخاص خریدار و نشانی مرغداری خرید‌کننده را وارد سایت کند. از طرف دیگر مرغدار نیز باید تعداد جوجه خریداری‌شده، نام شرکت جوجه یک‌روزه و تاریخ خریداری را در سایت بارگذاری کرده و به همین ترتیب سازمان دامپزشکی تعداد واکسن سهمیه‌‌‌ای تحویلی به مرغدار با مشخصات کامل مرغدار (تعداد، نوع، تاریخ و...) را در همان سایت مرجع وارد کند. به همین ترتیب همه نهادهای متولی تولید، باید تمام اطلاعات مربوطه را تا آخرین روز دوره (کشتار مرغ‌‌‌ها) در سایت مورد نظر بارگذاری کنند.
حتی کشتارگاه‌‌‌ها باید موظف شوند تعداد مرغ کشتار شده از هر مرغداری و مشخصات آنها و چگونگی تزریق آنها به شبکه توزیع را ارائه دهند و میزان فروش به مصرف‌کنندگان در شبکه توزیع یا میزان ذخیره‌‌‌سازی در انبارها ثبت شود. وقتی این کار در یک سایت جامع انجام گیرد امکان راستیآزمایی به راحتی فراهم می‌شود و سیستم می‌تواند به راحتی هر گونه مغایرت در اطلاعات وارد شده را شناسایی کرده و در اختیار سازمان‌های نظارتی قرار دهد. این عده همچنین خواستار نظارت مستمر و کارآمد بر همه اجزای زنجیره ارزش هستند. با توجه به مسائل زنجیره توزیع و نارضایتی‌‌‌های فراوان و ضرورت تصمیم‌گیری و بهبود فوری امر، پیشنهاد می‌شود کمیته تخصصی، مستقل از معاونت امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی، با هدف نظارت میدانی و مستمر بر اجزای مختلف زنجیره تشکیل شود تا ثبات نسبی در این حوزه حیاتی شکل گیرد. تشکیل این کمیته باید با رعایت اصل استقلال اجرا از نظارت و با حداکثر استفاده از ظرفیت‌‌‌های موجود به‌خصوص نظارت مردمی و دانشگاه‌‌‌ها انجام شود. این کمیته باید از همه اختیارات لازم در زمینه نظارت از جمله دسترسی به همه اسناد در همه زمان‌‌‌ها و مکان‌‌‌ها و امکان بازرسی در طول زنجیره برخوردار باشد. به موازات این امر باید ضمانت‌‌‌های اجرایی مناسب و بازدارنده‌‌‌ای برای متخلفان توسط مراجع ذی‌‌‌صلاح در نظر گرفته شود.
و در نهایت معتقد هستند رفع موانع تجاری و ایجاد انگیزه برای بازرگانان صاحب صلاحیت می‌تواند راهگشای چالش‌‌‌های تولیدکنندگان این صنعت سخت باشد. با توجه به مدت زمان قابل‌توجه ترخیص کالا از گمرک، تسهیل شرایط ترخیص می‌تواند در تامین به موقع نیاز مرغداران موثر باشد. از طرفی برای تسریع در تامین و تخصیص ارز مناسب و رفع سریع مشکل ارز نامناسب، باید بین بانک مرکزی، واردکنندگان نهاده‌‌‌های دام و طیور و وزارتخانه‌‌‌های جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت سازوکار هماهنگی شکل گیرد. همچنین آن دسته از صادرکنندگان محصولات کشاورزی که صاحب صلاحیت و خوشنام هستند، باید در صورت واردات خوراک دام و طیور استاندارد طبق موازین اعلامی وزارت جهاد کشاورزی از تعهدسپاری ارزی معاف شوند.
