چشمانداز جهانی صنایع شیمیایی در سال ۲۰۲۶ بررسی شد
نوآوری؛ کلید حفظ مزیت رقابتی
تنشهای سیاسی در اروپا و خاورمیانه به اختلال زنجیرههای تامین، تعویق سرمایهگذاری و افت قابلتوجه تجارت جهانی منجر شد؛ بهطوریکه واردات مواد شیمیایی آمریکا به کمترین سطح از سال ۲۰۲۰ رسید و صادرات نیز به پایینترین میزان از ۲۰۲۱ سقوط کرد. همزمان با این تحولات، قوانین و مقررات در کشورهای مختلف یکدست نبود و محیط سیاستگذاری پراکندهتر شد. اتحادیه اروپا برخی از برنامههای پایداری خود را بازنگری و تعدیل کرد و در آمریکا نیز مقررات مهمی تغییر یافت یا لغو شد.
این تغییرات از یکسو فشارهای قانونی را کاهش داد، اما از سوی دیگر مدل اقتصادی بسیاری از پروژهها را تحتتاثیر قرار داد و برنامهریزی آنها را دشوارتر کرد. سال ۲۰۲۶ همچنان سالی سخت برای صنعت شیمی باقی میماند؛ مازاد ظرفیت در محصولات پایه پابرجاست و تقاضا به کندی حرکت میکند. خروج پایدار از رکود، به چهار شرط کلیدی ازجمله، بازگشت تقاضا از سمت بازارهای نهایی، همگرایی ظرفیت و مصرف، ثبات و پیشبینیپذیری سیاستها، و ترمیم اعتماد سرمایهگذاری وابسته است.
تحولات سمت عرضه
با نزدیک شدن به سال ۲۰۲۶، به نظر میرسد صنعت به نقطه پایینی چرخه سرمایهگذاری نزدیک شده است. صنعت پتروشیمی در سالهای اخیر شوکهای بزرگی را از سر گذراندهاست. مازاد ظرفیت در مواد شیمیایی پایه، کاهش نرخ بهرهبرداری واحدها و حاشیه سود پایین، موقعیت این صنعت را شکل میدهد. پیشبینی میشود حجم تولید شیمیایی در آمریکا در ۲۰۲۶ حدود ۰.۲درصد کاهش یابد و بازارهای نهایی نیز همچنان کمتحرک بمانند. چشمانداز خروج از رکود، نیازمند برنامهریزی دقیق شرکتها برای مدیریت سود، جریان نقدی و تقاضا، افزایش تابآوری زنجیره، و حرکت بهسوی نوآوری و فناوریهای تحولآفرین است.
اولویت نخست شرکتها در این شرایط، حفاظت از سودآوری و نقدینگی است. حاشیه سود صنعت که از ۲۰۰۰تا ۲۰۲۰بهطور میانگین ۵.۸درصد بود، از ۲۰۲۳ کاهش قابلتوجهی یافت و تا نیمه نخست ۲۰۲۵ نیز پایین ماند. شرکتها از دو سال گذشته برنامههای کاهش هزینه، تعدیل ساختار، تعطیلی واحدهای زیانده و واگذاری داراییها را آغاز کردهاند و انتظار میرود در ۲۰۲۶ این اقدامات هدفمندتر و دادهمحورتر شود. جریان نقدی آزاد که در ۲۰۲۴ اندکی افزایش یافته بود، دوباره در نیمه نخست ۲۰۲۵ افت کرد. با این حال کنترل سرمایهگذاری ثابت که در سال ۲۰۲۴ حدود ۸.۴درصد کاهش یافت، همراه با بهبود بهرهوری عملیاتی و مدیریت سرمایه در گردش، میتواند در سال آینده جریان نقدی را تقویت کند.
همچنین سبد دارایی شرکتها نیز در حال بازنگری است. در حوزه مواد پایه، رقابت شدید و ظرفیتهای جدید در آمریکا، قطر و چین، فشار را بر تولیدکنندگان در اروپا و بخشهایی از آسیا افزایش داده و احتمال تعطیلیهای بیشتر را تقویت میکند. در مقابل، مواد شیمیایی تخصصی به دلیل ماهیت فناوریمحور و رقابت کمتر، سودآوری بالاتری دارند و بسیاری از شرکتها در تلاش برای حرکت به این سمت هستند. بازار ادغام و تملیک بهدلیل عدم قطعیتهای موجود بهشدت سرد شده و تعداد معاملات در نیمه نخست ۲۰۲۵ به پایینترین سطح از پیش از همهگیری رسیده است.
تابآوری زنجیره تامین اکنون یکی از مهمترین دغدغههای شرکتهاست. افزایش تعرفهها، تنشهای تجاری، نااطمینانی سیاستگذاری و نوسانات قیمت انرژی، انعطافپذیری زنجیرهها را ضروری کرده است. شوکهای تعرفهای آمریکا و چین در سال ۲۰۲۵ موجب جهش ناگهانی ثبتسفارشها شد و سپس موجودیهای بالا به افت تقاضا منجر شد؛ روندی که در صورت تغییر تعرفهها دوباره قابل تکرار است. همزمان اختلال در مسیرهای حملونقل مانند دریای سرخ، رقابتپذیری مناطق مختلف را متاثر کرده و پیشبینیها نشان میدهد جابهجاییهای زنجیره تامین در ۲۰۲۶ نیز ادامه خواهد داشت. تفاوت فزاینده قیمت گاز طبیعی در اروپا و قیمت اتان در آمریکا نیز نقشه هزینه تولید را تغییر داده و تاثیری مستقیم بر تصمیمات مکانی سرمایهگذاری گذاشته است.
تحولات سمت تقاضا
در سمت تقاضا، ضعف اعتماد مصرفکننده و تداوم نرخهای بهره بالا، موجب شده بازارهای مهمی چون بستهبندی، مراقبت شخصی، غذا، خودرو و ساختوساز، روندی کند و پرفراز و نشیب داشته باشند. شاخص مدیران خرید تولیدی آمریکا، برای بیش از دو سال حول مرز انقباض نوسان کرده و نشاندهنده کمبود اطمینان در بخش صنعت است. مخارج مصرفی در ۲۰۲۶ تنها اندکی رشد خواهد کرد و تغییر رفتار مصرفکننده به سمت کالای مقرونبهصرفهتر ادامه پیدا میکند. بازار خودروهای برقی با کاهش مشوقهای دولتی، فشار تازهای بر تولیدکنندگان مواد شیمیایی مرتبط وارد خواهد کرد. با این حال، صنعت نیمهرساناها نقطه روشن تقاضاست. رشد دو رقمی بازار تراشهها و گسترش تولید داخلی در آمریکا و اروپا، تقاضای مواد شیمیایی پیچیده را افزایش میدهد و میتواند بخشی از ضعف سایر بخشها را جبران کند.
در چنین فضایی، نوآوری یکی از اصلیترین راههای حفظ مزیت رقابتی است. دورههای رکودی همیشه فرصتی برای تغییر مدلهای عملیاتی و توسعه محصولات جدید بوده است. شرکتها اکنون در چهار حوزه، شامل مدل کسبوکار و توانمندیها، طراحی محصولات تخصصی، بهینهسازی فرآیندها با فناوریهای کممصرف و دیجیتال، و استفاده از داده برای شخصیسازی فروش و بازاریابی، استراتژیهای نوآوری خود را جدیتر دنبال میکنند. هوش مصنوعی نیز از مرحله آزمایشی گذشته و به هسته عملیات بسیاری از شرکتها وارد شده است. بهینهسازی مصرف انرژی، ارتقای ایمنی، بهبود نگهداری پیشبینانه و کوتاهکردن زمان توسعه محصول، مهمترین دستاوردهای آن در صنعت شیمی است و این روند در ۲۰۲۶ شتاب خواهد گرفت.
