سود خالص یک گروه از صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۲ نزولی شد
متانولی‌ها زیر ذره‌بین
زنجیره تولید متانول
متانول از گاز سنتز که خود از منابع مختلفی مانند گاز طبیعی (متان)، زغال‌سنگ و سوخت‌‌‌های مایع تشکیل شده است، تولید می‌شود. امروزه با توجه به ارزان و دردسترس بودن گاز طبیعی، عموما از آن برای تولید گاز سنتز استفاده می‌شود، اما استفاده از زغال‌سنگ نیز در حال افزایش است. تولید محصول متانول از گاز طبیعی شامل مراحل گوگردزدایی از گاز طبیعی، تولید گاز سنتز، فشرده‌‌‌سازی گاز سنتز، سنتز و تقطیر است. در تولید گاز سنتز تکنولوژی‌‌‌های ریفورمینگ متفاوتی شامل ریفورمینگ یک‌مرحله‌‌‌ای، ریفورمینگ دومرحله‌‌‌ای و روش ریفورمینگ اتوترمال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ریفورمینگ تک‌مرحله‌‌‌ای، تولید گاز سنتز با استفاده از ریفورمینگ بخار لوله‌‌‌ای بدون استفاده از اکسیژن انجام می‌شود. گاز سنتز تولیدی در این روش دارای حدود 40درصد گاز هیدروژن است که جهت استفاده در ریفورمر بازگردانده می‌شود. افزودن گاز دی‌اکسید کربن در این مرحله علاوه بر بهینه‌‌‌سازی فرآیند، موجب مصرف آن می‌شود که خود آلودگی هوا را کاهش می‌دهد. لازم به ذکر است که در سال 2004 یک واحد به این روش با ظرفیت 3030 MTPDدر ایران تاسیس شد. از طرفی در ریفورمینگ دومرحله‌‌‌ای از دو ریفورمینگ بخار (ریفورمینگ اولیه) و ریفورمینگ آدیاباتیک سوخت اکسیژن (ریفورمینگ ثانویه) استفاده می‌شود.
در نهایت، روش ریفورمینگ اتوترمال دارای یک مشعل، محفظه احتراق و یک بستر کاتالیستی است که در درون یک سلول تحت فشار و مقاوم در برابر گرما قرار می‌‌‌گیرند. در این روش، گاز طبیعی و اکسیژن به محفظه احتراق وارد شده و از سوختن متان توسط اکسیژن، مونواکسید کربن حاصل می‌شود.
در ادامه بستر کاتالیستی موجب واکنش متان، مونواکسید کربن و آب شده و در نهایت CO و CO2 تولید می‌شود. در حال حاضر تنها شرکت پتروشیمی زاگرس از این روش بهره می‌گیرد و سایر شرکت‌های فعال در این صنعت فاقد این روش در چرخه خود هستند. قابل‌توجه است که انتخاب نوع تکنولوژی تولید گاز سنتز به مقیاس عملیات بستگی دارد؛ برای ظرفیت‌‌‌های زیر 1500تن در روز از روش ریفورمینگ بخار، برای ظرفیت‌‌‌های بین 2500 تا 6هزار تن در روز از فرآیند ریفورمینگ ترکیبی و برای ظرفیت‌‌‌های بالای 6هزار تن از روش TRA استفاده می‌شود.
شرکت‌های فعال در صنعت متانول ایران
در حال حاضر 10مجتمع پتروشیمی در کشور متانول تولید می‌کنند که در میان آنها چهار شرکت در سازمان بورس اوراق بهادار پذیرفته شده‌اند. مجموع ظرفیت اسمی متانول در این شرکت‌ها 15هزار و 604هزار تن در سال است. در میان شرکت‌های فعال در حوزه تولید متانول، سهام «زاگرس»، «شفن»، «شخارک» و «شیراز» بورسی هستند. طبق گزارش نشریه Argus شرکت پتروشیمی زاگرس در سه‌ماه ابتدای سال 2024، حدود 2درصد از ظرفیت تولید اسمی متانول جهان، حدود 6درصد از تجارت جهانی متانول و همچنین حدود 2درصد از تولید واقعی جهانی متانول را دارا بوده است.
شرکت پتروشیمی زاگرس جزو پنج شرکت بزرگ تولیدکننده متانول جهان است و در بین شرکت‌های فعال در این صنعت در ایران در رده اول قرار دارد. بازار صادراتی این شرکت در طول سه‌ماه ابتدای سال مالی 1403، کشور چین بود. در دوره مالی مذکور، ظرفیت تولید متانول در ایران 15هزار و 620تن بود که سهم «زاگرس» از ظرفیت تولید در ایران حدود 21درصد بود. شرکت پتروشیمی فن‌آوران با فروش 245هزار و 878تن در سال مالی 1402، رتبه اول عرضه متانول در بین تولیدکنندگان داخلی متانول کشور را داشته است. همچنین مجموع فروش شرکت‌های ایرانی در سال مالی 1402 برابر با 9میلیون و 941هزار تن بوده که پتروشیمی فن‌آوران با فروش 58هزار و 549میلیارد ریالی رتبه هفتم را در مبلغ کل فروش در بین تولیدکنندگان متانول کشور داشته است.
بهترین عملکرد میان متانولی‌ها در مقایسه با سال مالی 1401 متعلق به «شخارک» است. این شرکت دارای بیشترین افزایش مبلغ فروش و کمترین کاهش سود خالص در مقایسه با سایرین است. سود خالص همه متانول‌‌‌سازان در سال 1402 با کاهش جدی مواجه شده است، به طوری که «شفن» 73درصد، «زاگرس» 50درصد و «شخارک» 20درصد کاهش سود ریالی را تجربه کردند. با توجه به اینکه تنها محصول «زاگرس» متانول است و 95درصد از آن را نیز صادر می‌کند، در صورت بهبود نرخ‌های جهانی، این شرکت در مقایسه با سایر شرکت‌ها سود بیشتری خواهد داشت و در مقابل، به دلیل حساسیت بیشتر نسبت به تغییرات قیمت دلار، در کل نوسان آن در مقابل تغییرات بنیادی شدیدتر است. «شفن» در کنار محصول متانول، اسید استیک نیز تولید می‌کند. بیشترین فروش داخلی این محصول متعلق به «شفن» است که حدود 35درصد از مبلغ فروش است.
مهم‌ترین تفاوت «شخارک» با سایر شرکت‌ها، استفاده از گاز ترش در فرآیند تولید خود است که به تولید محصولات فرعی منجر می‌شود. با توجه به اینکه نرخ خوراک آن گران‌‌‌تر است، به تولید محصولاتی با نرخ بالاتر از متانول مانند بوتان، پروپان و پنتان منجر می‌شود. برای مثال در سال مالی 1402 به طور میانگین این محصولات 90درصد بالاتر از متانول به فروش رسیده‌‌‌اند و یکی از دلایل اصلی عملکرد بهتر «شخارک» در مقایسه با بقیه نمادها بوده است. لازم به ذکر است که حاشیه سود خالص «شخارک» در سال‌های گذشته بالاتر از «شفن» بوده و «زاگرس» پایین‌‌‌ترین حاشیه سود را داشته است. یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌‌‌های متانول‌‌‌سازان نبود چشم‌‌‌انداز روشن از نرخ خوراک و وضعیت نرخ‌‌‌گذاری آن است. بحث‌‌‌های متعددی درخصوص نحوه قیمت‌گذاری خوراک به‌‌‌ویژه برای متانول‌‌‌سازان وجود دارد. در طرف دیگر ادعا بر منافع صادراتی پایین متانول است و اینکه استفاده از یارانه انرژی در این صنعت به‌صرفه نیست.
در مجموع این صنعت با دارابودن سهم صادراتی مناسب میان صنایع دیگر و ارزآوری کاملا مداوم می‌‌‌تواند از سپرهای دفاعی کشور در زمان تحریم باشد. دقت کنید که سود و زیان در سهم‌‌‌های این صنعت تابع دو موضوع اصلی است: اول نرخ جهانی متانول و دوم نرخ خوراک که این دو عامل می‌‌‌توانند سود و زیان این شرکت‌ها را دستخوش تغییرات زیادی کنند.
