متغیرهای اثرگذار بر ماده‏‏‌اولیه شرکت‏‏‌های فولادی و سیمانی بررسی شد

معضل تولید در فرآورده‏‏‌های نسوز

دنیای اقتصاد - عباس بیات : مواد نسوز یا دیرگداز در برابر گرما مقاومند و پوشش کوره‌‌‌های دمای بالا و رآکتورها و سایر واحدهای پردازشی را تشکیل می‌‌‌دهند. ماده نسوز ماده سرامیکی غیرفلزی است که دیرگدازی بالای هزار و ۵۰۰درجه سانتیگراد و در برابر اثر تخریبی، پایداری فیزیکی و شیمیایی دارد. مواد دیرگداز بخش مهمی از زنجیره تامین صنایع فولاد، سیمان، نفت گاز و پتروشیمی هستند. با توجه به رشد تولید صنایع فولادی و سیمان که مهم‌‌‌ترین صنایع مصرفی مواد نسوز هستند، می‌‌‌توان گفت چشم‌‌‌انداز رشد صنعت نسوز مثبت است. نسوزها از لحاظ فرم به دو نوع شکل‌‌‌دار (آجر) و بدون شکل (جرم) تقسیم می‌‌‌شوند که کاربرد آنها براساس محل مورد استفاده می‌‌‌تواند متغیر باشد. برخی برای دمای هزار و ۳۵۰ تا هزار و ۸۰۰درجه (محیط‌‌‌های غیرقلیایی) ساخته شده‌اند و برخی دیگر نیز برای بازه هزار و ۸۰۰ تا ۲هزار درجه (دیواره کوره‌‌‌های فولاد و سیمان) مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرند.

کاربرد عمده مواد نسوز در صنعت فولاد

صنعت موادنسوز از دیرباز در جهان وجود داشته است؛ اما به شکل امروزی اولین بار شرکت دیدیر آلمان در سال ۱۸۲۴میلادی ساخت مواد دیرگداز را آغاز کرد. اندازه بازار جهانی صنعت نسوز در سال ۲۰۲۲ به ۳۳میلیارد دلار رسید که پیش‌‌‌بینی می‌‌‌شود در سال ۲۰۲۹ به بیش از ۴۴میلیارد دلار برسد که از نرخ رشد مرکب سالانه ۵/ ۴درصد حکایت دارد. طبق گزارش انجمن جهانی نسوز، هزینه محصولات نسوز کمتر از ۳درصد و اغلب حتی کمتر از یک‌درصد محصولات تولیدی است. با این حال، کاربرد و طراحی بهینه محصولات دیرگداز می‌‌‌تواند تا ۲۰درصد هزینه‌‌‌های عملیاتی صنایع نهایی را کاهش دهد. علاوه بر این تولید غیرسمی است و بیش از ۹۰درصد مواد نسوز، بازیافت یا استفاده مجدد می‌‌‌شوند.

صنعت فولاد با حدود ۶۰درصد سهم در سال ۲۰۲۱ مهم‌‌‌ترین مصرف‌‌‌کننده مواد نسوز در جهان است؛ به همین دلیل تولید و مصرف فولاد مهم‌‌‌ترین متغیر اثرگذار بر صنعت نسوز است. تولید و مصرف فولاد در یک‌قرن گذشته از تولید نزدیک به ۲۸میلیون تن در سال ۱۹۰۰میلادی به ۱۹۵۱میلیون تن در ۲۰۲۱ رسیده و ‌جز در بحران‌‌‌های کوتاه‌مدت جهانی رشد صعودی خود را حفظ کرده است. روند جهانی صنعت نسوز به سمت تولید نسوزهای خاص پیش ‌‌‌رفته است، در حالی که در ایران بیشتر شرکت‌‌‌ها نسوزهای شکل‌‌‌دار و معمولی تولید می‌‌‌کنند.

صنعت 50ساله بورس

صنعت دیرگداز در ایران برای اولین بار در سال 1318 با ورود صنعت سیمان به کشور و کارخانه نسوز امین‌آباد تهران با ظرفیت روزانه 5هزار تن نسوز آغاز به کار کرد. با تاسیس کارخانه ذوب‌‌‌آهن اصفهان که برای کوره‌های ذوب به مقدار زیادی مواد نسوز نیاز داشت، نخستین کارخانه مکانیزه تولید نسوز در ذوب‌آهن اصفهان با ظرفیت اولیه سالانه 40هزار تن آجرم و جرم در سال 1352 راه‌‌‌اندازی شد. هر تن فولاد برای تولید به 10کیلوگرم نسوز نیاز دارد که پژوهش‌‌‌ها نشان می‌‌‌دهد 55درصد تولید دیرگدازها در هشت‌واحد تولید می‌‌‌شود و شرکت‌‌‌های کوچک‌تر به‌‌‌دلیل ظرفیت پایین تولید برای آنها به‌صرفه نخواهد بود. همینطور به‌‌‌دلیل مازاد عرضه‌‌‌ای که در کشور وجود دارد رقابت شدیدی در این صنعت برقرار است که موجب می‌‌‌شود روی نرخ محصولات با یکدیگر رقابت کنند. شش‌شرکت فعال در زمینه تولید فرآورده‌‌‌های نسوز در بازار سرمایه معامله می‌‌‌شوند که مجموع ارزش بازار آنها 8هزار و 536میلیارد تومان است. بیشترین ارزش بازار مربوط به شرکت «کفرا» با ارزشی بالغ بر 2هزار و 700میلیارد تومان و کمترین ارزش بازار مربوط به شرکت «کایزد» با ارزش 840میلیارد تومانی است.

میانگین بازدهی این صنعت در سال 1401 حدود 84درصد بوده که بیشترین بازدهی را شرکت «کتوکا» داشته و در سال 1401 در مجموع 148درصد بازدهی نصیب سهامداران خود کرده است. همینطور کمترین بازدهی مربوط به شرکت «کاذر» بوده که مجموعا 49درصد بازدهی را به ثبت رسانده است. بر این اساس می‌‌‌توان گفت کلیت صنعت عملکرد بسیار مطلوبی در مقایسه با بازدهی 50درصدی کلیت بازار داشته‌‌‌ و این نشان‌‌‌دهنده اقبال سرمایه‌‌‌گذاران به این صنعت بوده است که عمدتا به‌‌‌دلیل رشد فولادی‌ها و سیمانی‌‌‌ها در سال گذشته توانستند سودآوری خوبی را تجربه کنند.

اقبال سرمایه‌‌‌گذاران به صنعت نسوز

بررسی نسبت قیمت به سود هر سهم صنعت نشان می‌‌‌دهد که در حال حاضر میانه آن برای کل صنعت در حدود 28واحد است. در این میان کمترین میزان برای شرکت «کفرا» با 16واحد و بیشترین برای «کایزد» به‌‌‌میزان 52واحد است. با این حال بررسی آتی این نسبت نشان می‌‌‌دهد که تمامی شش‌شرکت فعال صنعت فرآورده نسوز از میانگین تاریخی خود رشد بیشتری را تجربه کرده‌‌‌اند. بیشترین فاصله برای «کایزد» است که بیش از 360درصد از نسبت آتی قیمت به سود فاصله گرفته و کمترین میزان نیز «کاذر» است که فقط 7درصد بیشتر از نسبت آتی قیمت به سود خود رشد کرده است. بنابراین همان‌‌‌طور که در بخش بازدهی گفته شد، کلیت این صنعت نسبت به بازار بازدهی بالایی را نصیب سهامداران خود کرده‌‌‌ و جو مثبت بازار موجب شده است تا فاصله زیادی با نسبت قیمت به سود آینده‌نگر خود بگیرد.

عملکرد خوب «کفرا» به‌‌‌لحاظ سودآوری

اولین متغیری که می‌‌‌توان گفت مهم‌‌‌ترین متغیر برای ارزیابی عملکرد مالی یک شرکت تولیدی است، بررسی روند حاشیه سود آن است. میانگین حاشیه سود ناخالص کل صنعت فرآورده‌‌‌های نسوز در 10سال اخیر 25درصد بوده است. بررسی روند حاشیه سود 10ساله صنعت نشان می‌‌‌دهد که در سال 1395 شرکت‌‌‌های تولیدی محصولات نسوز با ثبت حاشیه سود 13درصدی کمترین میزان را به ارمغان رساندند. اوج حاشیه سود نیز مربوط به سال 1399 بوده که صنعت نسوز توانسته است بر اثر رشد تولید شرکت‌‌‌های فولادی و سیمانی حاشیه سود خود را به 34درصد برساند.

در این بین بررسی شرکت‌‌‌های تولیدی صنعت نشان می‌‌‌دهد که بیشترین میزان حاشیه سود ناخالص برای شرکت «کفرا» با 37درصد و کمترین نیز مربوط به شرکت «کتوکا» با 18درصد است. بررسی روند حاشیه سود خالص صنعت فرآورده‌‌‌های نسوز هم نشان می‌‌‌دهد که به‌طور میانگین در 10سال اخیر 14درصد حاشیه سود به ثبت رسیده که کمترین میزان مربوط به سال 1395 و بیشترین میزان مربوط به سال 1399 است که به‌‌‌ترتیب حاشیه سود خالص منفی یک‌درصد و 22درصد به ثبت رسیده است. بیشترین میزان حاشیه سود خالص صنعت مربوط به شرکت «کفرا» با ثبت عدد 25درصد و کمترین میزان نیز مربوط به «کفپارس» با حاشیه سود خالص 8درصدی است.

کمبود مواد اولیه؛ معضل تولید صنعت

بررسی روند میزان تولید صنعت نسوز نشان می‌‌‌دهد که در دهه اخیر صنعت با افت بالای تولید همراه بوده، به‌‌‌طوری که به‌شکل میانگین هرساله یک‌درصد از تولیدات کاسته شده است. در این بین بیشترین افت مربوط به سال 1398 بوده که تولیدات صنعت نسبت به سال پیشین خود 42درصد افت را تجربه کرده و بیشترین میزان رشد نیز مربوط به سال 1397 با افزایش 42درصدی تولید بوده است. بیشترین سهم تولیدات صنعت مربوط به شرکت «کاذر» است که با تولید 45هزار تن محصول نسوز 55درصد تولید کل صنعت را تشکیل دهد.

عمده دلیل افت تولیدات صنعت در دهه اخیر را می‌‌‌توان مساله مواداولیه دانست. از آنجا که عمده مواداولیه این صنعت از طریق واردات تامین می‌‌‌شود، در سال‌‌‌های اخیر مشکل عدم تامین این مواد به علت تحریم یا افزایش نرخ ارز و در نتیجه گران شدن این مواد، موجب شده است تا شرکت‌‌‌ها با کاهش تولیدات همراه باشند. با این حال در سال 1401 شرکت توانسته است تولیدات خود را به‌‌‌سطح سال 1400 برساند و افت 21درصدی سال قبل خود را جبران کند که این امر می‌‌‌تواند مژده بهبود روند تولیدات صنعت در سال‌‌‌های آتی را به سهامداران بدهد.

60 درصد درآمد «کایزد» از محل صادرات

ارزیابی درآمد صنعت فرآورده‌های نسوز نشان می‌‌‌دهد که به‌طور میانگین در 10سال اخیر هرسال 34درصد رشد فروش را تجربه کرده که در این بین بیشترین میزان رشد مربوط به سال 1397 بوده که صنعت به‌‌‌میزان 81درصد افزایش درآمد را تجربه کرده است. کمترین میزان رشد نیز برای سال 1394 است که افت 7درصدی درآمد صنعت رقم خورده است. در این بین «کفرا» و «کتوکا» به‌ترتیب به‌‌‌میزان 34درصد و 33درصد از درآمد کل صنعت را در سال 1401 و بیشترین سهم درآمد صنعت را تشکیل داده‌‌‌اند.

در مجموع باتوجه به میانگین تورم 40درصدی کشور می‌‌‌توان گفت عملکرد کلی صنعت در این سال‌‌‌ها مطلوب نبوده و عمدتا رشدی کمتر از تورم یا همگام با تورم را تجربه کرده‌‌‌ است. دلیل اصلی این موضوع نرخ‌‌‌گذاری دستوری است که موجب شده است شرکت‌‌‌ها نتوانند نرخ فروش محصولات خود را همگام با افزایش هزینه مواداولیه رشد دهند. درآمد شرکت‌‌‌های صنعت نسوز عمدتا از محل فروش داخل است؛ اما در این بین برخی از آنها از محل صادرات نیز درآمد دارند. بیشترین میزان درآمد صادراتی مربوط به شرکت «کایزد» است که توانسته است در 12ماه 1401، 61درصد از این محل درآمد کسب کند. کمترین مقدار نیز برای «کفرا» است که از محل صادرات درآمدی ندارد و تمامی محصولات خود را در بازار داخل به فروش می‌‌‌رساند.

تعامل خوب «کفرا» با مشتریان خود

یکی از معیارهای مهمی که می‌‌‌تواند موجب رشد سودآوری یک شرکت تولیدی شود، میزان تعامل و چانه‌‌‌زنی آن شرکت برای فروش محصولات خود با نرخ بیشتر نسبت به رقبای خود است. بررسی نرخ فروش محصولی که بیشترین درآمد را برای شرکت‌‌‌های تولیدکننده ماده نسوز داشته، نشان می‌‌‌دهد که «کفرا» در فروردین‌ماه مهم‌‌‌ترین محصول خود را که آجرهای کربن منیزیتی بوده 23درصد بیشتر از میانگین کل سال 1401 به فروش رسانده است. با این حال «کاذر» و «کتوکا» که مهم‌‌‌ترین محصول خود یعنی محصولات نسوز شکل‌دار و قطعات نسوز را 5درصد بیش از میانگین به‌‌‌فروش رسانده‌‌‌اند، کمترین میزان رشد نرخ فروش را در میان هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود داشته‌اند.

وصول مطالبات دیرهنگام در «کایزد»

آخرین نسبتی که برای مقایسه شرکت‌‌‌های فعال صنعت نسوز در نظر گرفته شده، نسبت جریان نقد عملیاتی به فروش است. هرچه این نسبت بیشتر باشد یعنی آن شرکت توانسته است نقدینگی بیشتری را ذخیره سازد. میانگین این نسبت در دوره 9ماهه 1401 برای کل صنعت 16درصد بوده که بیشترین آن مربوط به «کایزد» با 38درصد و کمترین نیز مربوط به «کتوکا» با 8درصد بوده است. در این بین دومین نسبت با اهمیت که گردش نقدینگی سهم را نشان می‌‌‌دهد، دوره وصول مطالبات بوده که هرچه کمتر باشد وضعیت مطلوب‌‌‌تری برای آن سهم را نشان می‌‌‌دهد. میانگین 10فصل اخیر کل صنعت 63روز است که «کفرا» توانسته است دوره وصول مطالبات 42روز را به ثبت برساند و کمترین میزان را در صنعت داشته باشد. همینطور بیشترین میزان برای «کایزد» بوده که دوره وصول مطالبات 84روزه داشته است.