«دنیای‌اقتصاد» عملکرد قطب پتروشیمی در شرق کشور را بررسی کرد
سیر صعودی هزینه‌های تمام‌شده در خراسان
صنعت پتروشیمی در ایران از جهت غنای منابع نفت و گاز در دهه‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. در مناطق جنوبی کشور، علاوه بر منابع عظیم گازی، دسترسی به راه‌های آبی آزاد، یکی دیگر از علل پیشرفت این صنعت در کشور بوده است. روند این توسعه در مناطق مرزی شرقی و غربی کشور نیز قابل اهمیت است. عملکرد پتروشیمی خراسان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تولید محصولات شیمیایی در شمال و شمال‌شرق کشور در گزارش پیش‌رو مورد بررسی قرارگرفته است.
معرفی شرکت
مجتمع پتروشیمی خراسان، بزرگ‌ترین مرکز تولید محصولات شیمیایی در شمال و شمال‌شرق کشور است. این شرکت در سال 1369 به صورت شرکت سهامى خاص تاسیس و در سال 1386 به شرکت سهامی عام تبدیل شد. اوره و آمونیاک به‌عنوان مهم‌ترین محصولات تولیدشده در این پتروشیمی، کاربردهای متعددی دارند که در ادامه شرح داده خواهد شد.
از نکات قابل‌توجه در این شرکت، سهولت دسترسی به قطب‌های اصلی کشاورزی شمال و شمال‌شرق کشور، تامین بخش عمده کود شیمیایی مصرفی استان‌های شمالی (گلستان، مازندران و گیلان)، استان‌های خراسان (رضوی، جنوبی و شمالی) و استان های سمنان و سیستان و بلوچستان، مجاورت با کشورهای آسیای میانه و سهولت دسترسی به خوراک (واقع‌بودن در مسیر خط لوله گاز سراسری) است.
در حال حاضر، شرکت پتروشیمی خراسان جزو واحدهای فرعی شرکت سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین (تاپیکو) است. واحد تجاری نهایی گروه، شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا) است.
صنعت پتروشیمی در ایران
ایجاد صنعت پتروشیمی در کشور به دهه 1330 شمسی برمی‌گردد. در سال 1337 طرح احداث کارخانه کود شیمیایی مرودشت فارس (پتروشیمی شیراز) به اجرا گذاشته شد. اولین مجتمع پتروشیمی کشور تحت عنوان پتروشیمی شیراز در سال 1343 برای تولید کود شیمیایی به بهره‌برداری رسید.
این مسیر ابتدا با ایجاد مجتمع‌های پتروشیمی رازی، آبادان، کربن اهواز (ایران)، خارک، فارابی، بندرامام و طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز آغاز شد. در طول دوران جنگ به دلیل نزدیکی مناطق پتروشیمی به منطقه آتش‌باران، فعالیت این صنعت مختل شد. در سال‌های ابتدایی پس از جنگ تا قبل از شروع تحریم و محدودیت‌های بین‌المللی، صنعت پتروشیمی رشد قابل‌توجهی را تجربه کرد. در حال حاضر، بیش از 50مجتمع پتروشیمی در کشور در حال تولید محصولات پتروشیمیایی به ظرفیت اسمی 56میلیون تن در سال هستند. صنعت پتروشیمی به‌عنوان یکی از بخش‌های اصلی صنعت کشور مزیت‌های نسبی زیادی در مقایسه با سایر کشورها دارد. این صنعت طلایه‌دار ایجاد ارزش‌افزوده از منابع نفت و گاز و صادرات غیرنفتی کشور است.
معرفی محصولات تولیدی
اوره و آمونیاک از تولیدات سودآور و ارزآور پتروشیمی‌ها به شمار می‌روند. محصولات تولیدی مجتمع پتروشیمی خراسان، شامل آمونیاک، اوره، پودر ملامین، فرمالدئید کریستال ملامین و ازت هستند. این محصولات بخشی از نیاز کشاورزی و صنایع در بازارهای داخل و خارج از کشور را تامین می‌کنند. میزان اوره تولیدی این شرکت در سال گذشته 568هزار تن و میزان آمونیاک تولیدی 332هزار تن بوده است. این شرکت بیش از 8درصد نیاز داخلی اوره کشور را تامین می‌کند. از جمله کاربردهای مهم محصولات مجتمع پتروشیمی خراسان در صنعت می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- کشاورزی: بخش عمده تولیدات اوره در دنیا به عنوان کودهای شیمیایی حاوی نیتروژن استفاده می‌شوند. با افزایش جمعیت و تنوع غذایی، برخی کشورها برای حفظ توان خاک برای تولیدات بیشتر، دائم میزان مصرف کودها را افزایش می‌دهند. با افزایش قیمت نفت، هزینه تولید اوره نیز افزایش یافت. در ایران بخشی از نیاز کشاورزان از طریق جهاد کشاورزی به طور یارانه‌ای تامین می‌شود.
- صنایع شیمیایی: اوره به‌عنوان ماده اولیه در تولید بسیاری از ترکیبات شیمیایی همچون پلاستیک، چسب و نیترات اوره به عنوان ماده منفجره، سیانات پتاسیم مصرفی در صنعت خوراکی و... کاربرد دارد.
- خودرو: اوره در صنعت خودروسازی نیز به‌منظور کاهش آلاینده‌ها که در گازهای حاصل از احتراق موجود هستند، کاربرد دارد.
عوامل موثر بر تقاضای کود
با تغییر الگوی مصرف مواد غذایی، میزان کاشت محصولات گیاهی افزایش یافته و مواردی همچون کوددهی برای تولید بهتر محصولات روندی صعودی خواهد داشت. برخی کشورها همچون چین، روسیه، هند و آمریکا از مهم‌ترین تولیدکنندگان این محصول هستند. از جمله عوامل اثرگذار بر قیمت جهانی این محصول در ماه‌های اخیر، درگیری یکی از کشورهای بزرگ تولیدکننده اوره در جنگ با اوکراین بوده است. کاهش عرضه هر محصولی در صورت وجود تقاضا به افزایش قیمت منجر خواهد شد. از نکات مهم دیگر اثرگذار، میزان تغییرات در مواد اولیه مصرفی این صنعت است. افزایش قیمت نفت در ماه‌های اخیر موجب افزایش چشمگیر قیمت اوره شد.
تولید و فروش
میزان تولید خراسان در سال گذشته 921هزار تن بوده که نسبت به سال‌های 98 و 99 افزایش داشته؛ اما هنوز به سقف تولید خود در سال 1397 نرسیده است. میزان فروش نیز 502هزار تن از مجموع محصولات بوده است. طبق اظهارات بیان‌شده در گزارش تفسیری، مدیریت بخشی از کاهش تولیدات مربوط به اولویت‌دهی گازرسانی به مناطق مسکونی نسبت به تولیدات صنعتی بوده است و دوران همه‌گیری ویروس کرونا را فرصتی برای انجام تعمیرات اساسی شرکت دانسته‌اند. تولید و فروش ترسیم‌شده این شرکت در تصویر زیر قابل مشاهده است.بیشترین نرخ فروش پتروشیمی خراسان مربوط به سال 1400 بوده است. این تغییرات با بررسی بیشتر قیمت‌های جهانی اوره قابل توجیه است. با کاهش اندکی در مبلغ مواد اولیه مصرفی، این صنعت کاهش قیمت منطقی خواهد داشت در قیمت بخشی از محصولات این شرکت صادر می‌شود که نرخ فروش محصولات تابعی از نرخ جهانی است. در سال مالی منتهی به اسفند 1400 مقدار فروش اوره داخلی 199هزار تن بوده است که میزان فروش صادراتی این محصول بالغ بر 227 هزارتن بوده است.درصد قابل‌توجهی از محصولات این شرکت صادر می‌شوند.
بررسی تغییرات در سودسازی/ ثبات حاشیه سود
میزان سود ناخالص خراسان طی چند سال اخیر روند صعودی داشته است. سود ناخالص کسب‌شده در سال گذشته بیش از 3هزار میلیارد تومان بوده است؛ به این معنی که حاشیه سود ناخالص این شرکت بیش از 60درصد تثبیت شده است. بخش مهمی از افزایش سود مربوط به میانگین قیمت‌های جهانی این محصول و میزان عرضه و تقاضای داخلی آن است. با در نظر گرفتن مفروضاتی همچون تثبیت نرخ دلار نزدیک به 30هزارتومان و ثبات قیمت جهانی اوره میزان سود هر سهم در سال 1401 بیش از 2هزارتومان برآورد می‌شود.
بهای تمام‌شده
در سال 1399 به ترتیب موادمستقیم، دستمزد مستقیم و سربار ساخت، 26درصد، 6درصد و 64درصد از ترکیب‌های تمام‌شده شرکت پتروشیمی خراسان بوده است. میزان سربار در سال 1400 به بیش از 70درصد از ترکیب بهای تمام‌شده افزایش پیدا کرده؛ میزان حقوق و دستمزد ثابت بوده و تغییر این نسبت در مواد اولیه افزایش 4درصدی بوده است. در بررسی پنج‌سال اخیر این شرکت، افزایش مبلغ درآمدهای عملیاتی صعودی بوده، به طوری که مبلغ درآمدهای عملیاتی سال 1399 از 2هزار میلیارد تومان به بیش از 5هزار میلیارد در سال 1400 رسیده است. همسو با افزایش در تولید محصولات، میزان بهای تمام‌شده نیز رشد خواهد داشت. مواد اولیه، میزان پرداخت حقوق و دستمزد و سربار در سال گذشته افزایشی بوده است.
بررسی عملکرد ماهانه خراسان از ابتدای سال
در بررسی تولید و فروش ماهانه پتروشیمی خراسان از ابتدای سال‌جاری، میزان تولید در محدوده 119 تا 120هزار تن باثبات بوده است. میزان فروش محصولات این شرکت در دوماه ابتدایی امسال نسبت به سال گذشته کمتر بوده؛ اما در خردادماه بیش از 180هزار تن فروش را به ثبت رسانده است. تغییرات مبلغ فروش نیز امسال به طور متوالی افزایش یافته، به‌طوری‌که محصول آمونیاک داخلی از مبلغ 13میلیون و 300هزارتومان در هر تن به 16میلیون و 400هزارتومان در تیرماه رسیده است. با وجود کاهش تشنج‌های بین‌المللی و کاهش قیمت نفت به نظر می‌آید نرخ فروش محصولات در گزارش‌های بعد کاهش داشته باشد.
قابل ذکر است که علاوه بر افزایش فروش ماهانه، افزایش نرخ‌ها سبب شده است مبلغ فروش چهارماه اول امسال نزدیک به دوبرابر چهارماه سال 1400 باشد. مبلغ فروش مذکور از یک‌هزار و 100میلیارد تومان به 2هزار و 800میلیارد تومان رسیده است.
