«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
صنعت کاشی و ریسک‌های آن
در سال‌های اخیر، رکود در اجرای پروژه‌های عمرانی و ساختمانی، صنعت کاشی و سرامیک را نیز با محدودیت‌های فراوانی مواجه کرده، به‌طوری‌که ظرفیت‌های بازار نه‌تنها توسعه نیافته، بلکه محدودیت‌های تازه‌ای نیز بر آن تحمیل شده است. این محدودیت‌ها با پیدایش رقبای جدید و افزایش توان تولید کاشی مازاد بر مصرف در کشور مضاعف شده است. تحت این شرایط، توازن عرضه و تقاضای کاشی در میان‌مدت به سمت عدم‌تعادل بیشتر حرکت کرده است. طبق آمارهای انجمن صنفی کاشی و سرامیک ایران، در سال 1399 کل تولید کاشی و سرامیک کشور 449میلیون مترمربع بوده که از این رقم کمتر از نصف آن (220میلیون مترمکعب) در داخل به فروش رفته است. شرکت‌ها برای فروش مازاد این تولید، در این سال 179میلیون مترمربع به بازارهای خارجی صادر کردند. این میزان صادرات بیشترین رقم فروش خارجی کاشی و سرامیک طی دهه گذشته ایران بود؛ اما با این حال حدود 50میلیون مترمربع از آن در انبارهای شرکت‌ها روی دست تولیدکننده‌‌‌ها باقی ماند.
در این زمینه برای تولیدکننده‌‌‌های کاشی و سرامیک سال‌های 90 تا 92 بهترین سال‌ها بوده که طی آن کمترین مشکل را در فروش تجربه کردند. این موضوع بیشتر به دلیل حجم بالای تقاضای داخلی رخ داد. بر اساس آمارها بیشترین مصرف کاشی و سرامیک در سال‌های 90 و 91 بود که طی آن 375میلیون مترمربع در بازار داخلی به فروش رفت. بر همین مبنا بیشترین تولید کاشی هم طی این سال‌ها صورت گرفت و شرکت‌های داخلی در این دو سال به ترتیب حدود 450میلیون و 500میلیون مترمربع محصول تولید کردند. پس از این تاریخ که بیشترین تولید و مصرف داخلی را در زمینه این محصول داشتیم، به‌تدریج طی این سال‌ها با کاهش روبه‌رو بوده‌‌‌ایم. کمترین میزان تولید و مصرف داخلی در سال 94 اتفاق افتاد که به ترتیب 300میلیون و 200میلیون مترمربع بوده است. بعد از آن، این رقم‌‌‌ها تا حدودی بهبود یافته، اما هنوز با رقم سال‌های 90 و بیش از آن با ظرفیت تولیدی کشور فاصله دارد که در حال حاضر بیش از 700میلیون مترمکعب است.
در سند راهبرد توسعه صنعتی کشور در افق 1404 که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت نهایی شد، قرار شد ایران در این صنعت با ظرفیت تولید سالانه 700میلیون مترمربع و 2میلیارد دلار صادرات جایگاه چهارم جهان را کسب کند. به همین منظور در برنامه یادشده هشت‌هدف کلی درنظر گرفته شد که افزایش سهم صادرات کشور در بازارهای جهانی، استخراج معادن و تولید محصولات کاشی و سرامیکی در مقیاس اقتصادی را می‌توان از جمله آنها دانست. باید یادآور شد که مسوولان صنعتی در طرح این برنامه، صنعت کاشی و سرامیک را جزو بخش‌های استراتژیک درنظر گرفته بودند.
طبق این برنامه «خودرو»، «فولاد»، «نساجی و پوشاک»، «سیمان»، «تایر و تیوب»، «لوازم خانگی» و «کاشی و سرامیک» هفت صنعت انتخابی استراتژیک هستند که گفته شده بیشترین نقش را در شاخص‌های منتخب از جمله سهم ارزش‌افزوده، اشتغال‌زایی، صادرات، سهم از بازار، مزیت نسبی و زنجیره تامین (به عنوان مواد اولیه یا کالاهای نهایی) و سطح دانش و فناوری دارند.
شرکت‌های بورسی
حدود 16شرکت بازار سرمایه کشور، در حوزه صنعت تولید کاشی و سرامیک فعالیت می‌کنند. البته برخی از این شرکت‌ها در بازار پایه نارنجی و قرمز (لغو پذیرش) فرابورس قرار دارند و در حال حاضر 6شرکت در بورس معامله می‌‌‌شوند. ارزش روز این شرکت‌ها 5/ 7هزار میلیارد تومان و میانگین نسبت قیمت بر سود آنها 03/ 11 است. در جدول گزارش، سهم هر یک از شرکت‌های مهم این صنعت از تولید کل کشور آورده شده است.
ریسک‌ها
رکود ساخت‌وساز، چالش‌های موجود در صادرات، محدودیت تامین ارز موردنیاز، تامین مواد اولیه، افزایش شدید نرخ ارز، عدم‌انطباق بازار مصرف داخلی با ظرفیت تولیدی موجود در کشور و رقابت تولیدکنندگان از طریق عدم‌افزایش نرخ فروش و بعضا کاهش آن و افزایش دوره وصول مطالبات اثر مهمی بر صنعت کاشی و سرامیک داشته است و به دلیل شرایط مذکور بسیاری از واحدهای صنعتی این صنعت اقدام به توقف واحدهای تولید یا استفاده بخشی از ظرفیت تولیدی کرده‌اند. رکود حاکم بر صنعت ساخت‌وساز از عوامل عدم‌رونق اقتصادی در بازار صنعت کاشی و سرامیک شده است . از سوی دیگر، افزایش جهانی قیمت سلیکات و برخی از مواد اولیه و نرخ ارز بدون توجه به سایر شاخص‌های اقتصادی، به افزایش قیمت تمام‌شده محصولات شرکت‌ها منجر می‌شود و نتیجه عملیات و روند فعالیت آنها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
با در نظر گرفتن اینکه صنعت کاشی و سرامیک جزو صنایع پرمصرف انرژی است و با توجه به افزایش بهای حامل‌های انرژی، این موضوع نهایتا باعث افزایش قیمت تمام‌شده محصولات خواهد شد که این موضوع در تولید و فروش محصولات شرکت موثر خواهد بود. به‌علاوه اینکه مشکلات موجود در خصوص تامین ارز موردنیاز و تامین مواد اولیه مستقیما بر نتیجه عملیات شرکت‌ها اثرگذار خواهد بود. این ریسکی است که بیشتر مورد توجه عوامل بین‌المللی و سیاسی قرار دارد. به طور کلی عوامل بین‌المللی و قوانین دولتی نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش تقاضا و به تبع آن کاهش سهم شرکت از بازارهای هدف دارند. با توجه به تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها ریسک فروش در بازارهای صادراتی به عنوان تهدید شناسایی شده است. همچنین با توجه به قیمت فروش در داخل کشور و نرخ برابری ارز، الزام به برگشت ارز حاصل از صادرات با قیمت پایه صادراتی گمرکی موجود و تاثیرات مخرب و حاد ویروس کرونا در سطح ملی و جهانی موجب اختلال در روند فروش داخلی و صادراتی صنعت کاشی و سرامیک کشور شده است . باید اشاره کرد که به دلیل ایجاد رقبای بالفعل (کالای هندی) جدید در بازارهای صادراتی، احتمال از دست دادن بخشی از سهم بازارهای داخلی به دلیل عدم‌امکان صادرات از سوی سایر شرکت‌ها و عرضه محصولات در بازار داخلی و خارجی یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های این صنعت شناخته می‌شود.
