وضعیت داخلی و جهانی صنعت قندوشکر بررسی شد
جایگاه قندی‌‌‌ها در بازار سهام
برزیل، هند و تایلند با توجه منابع در دسترس و تولید شکر، بزرگ‌ترین صادرکننده این محصول نیز هستند. در مقابل چین با توجه به گستردگی جمعیت؛ بزرگ‌ترین وارد‌کننده شکر در جهان است. آمریکا نیز بعد از چین در مقاوم دوم واردات شکر قرار دارد. همان‌طور که اشاره شد در دنیا، شکر از دو ماده اصلی نیشکر یا چغندرقند تولید می‌شود که بحران آب در سراسر جهان یک تهدید بزرگ برای این مزارع محسوب می‌شود. عوامل مختلفی بر قیمت جهانی شکر تاثیر دارد که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:
شرایط جوی و وضعیت کشاورزی: تغییرات جوی و بارش باران تاثیر مهمی در میزان تولید نیشکر و چغندر به عنوان مواد اولیه صنعت دارد. این دو محصول به آب و هوای دور از سرما و باران کافی نیاز دارند. وضعیت مزارع برزیل به عنوان مهم‌ترین بازیگر صنعت نیز در روند قیمتی تاثیر دارد.
قیمت اتانول: محصولات جانبی خط تولید شکر (از جمله ملاس) برای تولید الکل استفاده می‌شود و در پی افزایش تقاضای اتانول به منظور تولید الکل، شاهد افزایش قیمت شکر بوده‌ایم.
وضعیت بهداشت و سلامت جهانی: با گسترش دانش و اهمیت جوامع به سلامتی مردم و هشدارهای پیشگیرانه نسبت به بیماری‌هایی مثل دیابت و چاقی مفرط؛ به نظر میرسد در بلندمدت و با تغییر رژیم غذایی و سبد مصرفی خانوار، تقاضای مصرفی شکر تا حدودی با چالش‌های مهمی روبه‌رو شود.
وضعیت صنعت قندوشکر در ایران
در ایران نیز همچون سایر نقاط جهان شکر از چغندرقند و نیشکر تولید می‌شود. ترکیب شکر تولیدی کشور از منبع چغندر و نیشکر عمدتا متفاوت است. گاهی وزن چغندر در تولید بیشتر است و گاهی وزن نیشکر. این موضوع به سیاست‌‌‌های وزارت جهاد کشاورزی در خصوص قیمت تضمینی چغندر و ارائه مشوق به چغندرکاران بازمی‌گردد. ایران به طور متوسط با تولید سالانه بین یک تا 4/ 1میلیون تن شکر، در منطقه و در میان همسایگان بعد از مصر و ترکیه و پاکستان قرار دارد. سایر کشورهای حاضر در منطقه یا همسایه با ایران نیز عمدتا وارد‌کننده این محصول هستند.
ظرفیت تولید و اشتغال صنعت در کشور
تا پایان سال 1398 در مجموع ۳۸ واحد فعال تولیدکننده شکر با ظرفیت یک میلیون و ۸۰۷ هزار تن در کشور فعال بودند و مجموع اشتغال ایجاد شده از طریق بنگاه‌‌‌های تولیدکننده شکر نیز برابر با ۲۴ هزار و ۵۴۵ نفر است. خوزستان با حدود یک میلیون تن ظرفیت تولید و اختصاص 42 درصد از تولید شکر، بزرگ‌ترین تامین‌کننده این محصول در کشور است. بر اساس ارزیابی‌‌‌های صورت‌‌‌گرفته معاونت طرح و برنامه وزارت صمت، در سال 1398 تعداد ۲۷ طرح نیمهتمام تولید شکر در ۱۰ استان وجود داشت که ظرفیت اسمی این واحدها برابر با یک میلیون و ۲۶۷ هزار تن بود. با توجه به ارزیابی‌‌‌های صورت‌‌‌گرفته طرحهای مذکور در حالی نیمهتمام رها شدهاند که در صورت تکمیل این تعداد واحد نیمهتمام علاوه بر کاهش نیاز به واردات شکر، شاهد ایجاد ۷هزار و ۴۶۳ نفر شغل در کشور خواهیم بود. 24 طرح از این طرح‌ها پیشرفت فیزیکی کمتر از 30 درصد دارند. یکی از نکات مهم در عدم‌تمایل سرمایه‌گذاران برای تکمیل طرحهای نیمهتمام و ورود به صنعت مشخص نبودن سیاست دولت در خصوص قیمتگذاری و واردات است.
ترکیب تولید و مصرف شکر در کشور
از آنجا که به طور متوسط مصرف شکر در کشور حدودا 2/ 2میلیون تن است، در سال‌های گذشته با توجه به سیاست دولت وضعیت تامین و عرضه شکر متفاوت بوده است. تقریبا نیمی از مصرف شکر از محل واردات و نیم دیگر از محل تولید در داخل تامین می‌شود. البته بحث واردات و افزایش یا کاهش آن در سال‌های مختلف به سیاست‌‌‌های دولت و وزارت جهاد کشاورزی مرتبط است؛ برای مثال طی سال‌های 1393 تا 1397، سهم واردات شکر در تامین میزان شکر مصرفی بسیار کمتر از سال‌های دیگر بوده است. به نظر میرسد با مرتفع شدن بحث قیمتگذاری شکر و توجه ویژه به این محصول، می‌توان عمده شکر مصرفی را در داخل تامین کرد.
وضعیت شرکت‌های قندی در بازار سهام
19 شرکت فعال در صنعت قند و شکر در بورس و فرابورس پذیرفته شدهاند که در حال حاضر سهام 16 شرکت معامله می‌شود. 5 شرکت قند چهارمحال، قند ثابت خراسان، قند اصفهان، قند پیرانشهر و قند هکمتان بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعت از لحاظ ارزش بازار هستند که بیش از نیمی از ارزش بازار صنعت را در اختیار دارند.
خلاصه‌‌‌ای از وضعیت تولید و فروش قندی‌‌‌ها
محصولات: شرکت‌های قند و شکر، در مجموع پس از دریافت چغندر و استحصال، شکر سفید را به عنوان محصول نهایی به فروش می‌رسانند. در کنار این محصول، انواع تفاله تر و خشک که در خط تولید ایجاد می‌شود نیز به عنوان خوراک دام به فروش میرسد. علاوه بر این، ماده ارزشمند دیگری تحت عنوان ملاس که در صنعت الکل‌سازی مصرف می‌شود، به عنوان محصول به فروش میرسد. نکته مهمی که باید به آن توجه کرد عملکرد کارخانه در فصول مختلف سال است. کارخانه‌‌‌های تولید شکر در کشور، عمدتا با برداشت چغندر، در یک دوره با سه شیفت کاری اقدام به فعالیت می‌کنند؛ چرا که مدت زمان برداشت چغندر تا استحصال شکر نباید طولانی باشد. این موضوع در عیار شکر دریافتی تاثیر مهمی دارد. از آنجا که چغندر در دو فصل کاشت می‌شود، هر کارخانه با توجه به سیاست‌‌‌های خود و قدرت چانه‌زنی با چغندرکاران، موفق به خرید چغندر و استحصال شکر خواهد شد. در سایر ما‌‌‌ه‌‌‌های سال، کارخانه‌ها شکر خام وارداتی را که خریداری کرده‌اند، تصفیه می‌کنند. علاوه بر این، این کارخانه‌ها، ممکن است به طور کارمزدی شکر خام سایر رقبا یا شکر خام وارداتی توسط شرکت بازرگانی دولتی را تصفیه کنند.
قیمتگذاری: قیمت چغندر در کشور توسط دولت به عنوان قیمت تضمینی تعیین می‌شود تا چغندرکاران از فروش محصول خود مطمئن باشند. کارخانه‌‌‌های فعال در صنعت، عمدتا به منظور تداوم تولید و در نهایت کسب بازدهی، ضمن ارائه مشوق‌‌‌هایی مثل تامین هزینه حمل، تامین بذر و... چغندر را با قیمت بالاتر از قیمت مصوب تامین می‌کنند که این موضوع در حاشیه سود شرکت‌ها تاثیر دارد. قیمت شکر نیز توسط دولت تعیین می‌شود. قیمت فروش محصولات جانبی توسط کارخانه و با مکانیزم بازار تعیین می‌شود که عمدتا درصد معینی از نرخ شکر است. تولید و تصفیه کارمزدی شکر نیز برای شرکت کارمزد معینی دارد که آن نیز عمدتا درصدی از قیمت شکر است.
