بررسی روندهایی که صنعت پوشش ریسک را در آینده متاثر خواهندکرد(بخش نخست)
بیم و امیدهای صنعت بیمه
در یک تقسیم‌بندی می‌توان بیمه‌ها را از نظر رشته به دو نوع کلی عمر و غیرعمر تقسیم کرد. نوع اول در ایران یک بازار تازه محسوب می‌شود و از این نظر پتانسیل بالایی در آینده دارد. بیمه غیرعمر هم به دلیل چشم‌اندازی که از بازار وسایل نقلیه موتوری وجود دارد، همچنان امیدوار‌کننده خواهد بود. با این حال این دو نوع بیمه با اختلاف‌هایی طی یک سال گذشته با مشکلات یکسانی دست به گریبان بوده‌اند.
چشم‌انداز بیمه غیرعمر
بخش بیمه عمر در ایران به تدریج در حال رشد و توسعه محسوب می‌شود. این بخش پتانسیل‌هایی دارد که می‌تواند با پایان یافتن انزوای بین‌المللی و بهبود اوضاع اقتصادی کشور رشد قابل ملاحظه‌ای را تجربه کند.
اولین پتانسیل این صنعت زمانی شکل گرفت که طرحی از سوی مجلس برای رشد این بیمه تدوین و تصویب شد. در ژانویه 2020 مجلس شورای اسلامی طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن خرید بیمه عمر، بیمه محصولات کشاورزی و بیمه درمان تکمیلی از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف شد. این در حالی است که تا پیش از این خرید بیمه‌های مذکور مشمول پرداخت 9 درصد مالیات ارزش افزوده می‌شد. انتظار می‌رود با تصویب این طرح استقبال مشتریان از بیمه‌های مذکور افزایش یابد.
با این حال نرخ تورم در ایران بالا و نرخ ارز در کشور مرتبا در نوسان است. این مسائل بر رشد واقعی بخش بیمه عمر تاثیر منفی خواهد گذاشت. از سوی دیگر بالا بودن نرخ بیکاری به این معناست که خرید بیمه‌نامه عمر و پس‌انداز به افراد شهر‌نشین و متمکن محدود خواهد شد.
طبق بررسی‌ها بیمه عمر تنها 3/ 0 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد. از این رو می‌توان ادعا کرد که این بخش حتی در مقایسه با استانداردهای ساده منطقه خاورمیانه همچنان توسعه نیافته باقی مانده است. به طور کل محدودیت‌هایی که از رشد و توسعه بخش بیمه عمر در ایران جلوگیری به عمل می‌آورند عبارتند‌از: ناتوانی مالی خانواده‌ها در خرید بیمه‌نامه عمر، عدم دسترسی شرکت‌های بیمه به سرمایه و آخرین دانش روز در این عرصه(به دلیل تحریم‌ها)، ناآگاهی درخصوص مزایای خرید بیمه‌نامه عمر و نرخ بالای تورم ساختاری. با این وجود، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که طی سال‌های پیش رو تا سال 2024، از شدت تورم کاسته خواهد شد و این احتمال وجود دارد که بازار ایران در نگاه شرکت‌های خارجی جذاب به نظر رسد.
در حال حاضر مشکل اصلی برای ورود شرکت‌های خارجی به بازار بیمه ایران دیدگاه آمریکا درخصوص توافق‌نامه هسته‌ای است. بر این اساس انتظار می‌رود در سال 2020 تولید ناخالص داخلی واقعی ایران باز هم کاهش پیدا کند. به این ترتیب اقتصاد ایران برای سومین سال متوالی در وضعیت رکود به سر خواهد برد.
علت اصلی نرخ بالای تورم در ایران عرضه مکرر پول بیشتر توسط دولت است که با هدف تامین کسری بودجه صورت گرفته است. تورم بالا و مزمن یک عامل بازدارنده بزرگ است که افراد را از پس انداز و خرید بیمه‌نامه عمر ناامید می‌کند، زیرا با وجود تورم مشخص نیست که ارزش واقعی خسارت بیمه عمر در آینده چقدر خواهد بود.
سهم کوچک‌تر از تولید ناخالص داخلی و نرخ نفوذ پایین نشان می‌دهد بخش بیمه عمر از پتانسیل رشد بالایی در بلندمدت برخوردار است، اما این پتانسیل تنها زمانی بروز خواهد کرد که تحریم‌ها به طور کامل برداشته شوند و نرخ برابری ارز و نرخ تورم شروع به ثابت شدن کند. یکی دیگر از چالش‌هایی که پیش روی بخش بیمه قرار دارد عدم آگاهی مردم درخصوص خدمات بیمه‌ای و موانع فرهنگی برای ثبت‌نام بیمه عمر است.
در یک جمع‌بندی می‌توان عنوان کرد، بخش بیمه عمر در ایران یک بخش به شدت توسعه نیافته است، اما طی 10 سال گذشته(2011 تا 2020) ارزش خسارت و بازپرداخت‌ها در این بخش به طور چشمگیری تغییر کرده است. این موضوع تا حدودی ناشی از نوسانات نامنظمی است که در روند رشد بخش بیمه عمر رخ داده است. با توسعه بازار مصرف‌کنندگان به نحوی از حقوق خود به عنوان دارنده بیمه عمر آگاه می‌شوند.
پیش‌بینی‌های حق بیمه غیر عمر
آنچه بخش بیمه غیر عمر را سر پا و پویا نگه داشته در وهله اول بیمه وسایل نقلیه موتوری است که خرید آن در ایران اجباری است و در وهله دوم بیمه سلامت است که در چند سال اخیر رشد خوبی را تجربه کرده است. به طور کلی کارشناسان معتقدند بخش بیمه غیر عمر چشم‌انداز نسبتا کم‌فروغی را شاهد خواهد بود، زیرا اقتصاد ایران بیمار و زمین‌گیر شده است. بنابراین به نظر می‌رسد در سال‌های آینده رشد واقعی بخش بیمه غیر عمر همچنان کوچک خواهد ماند، زیرا نوسان در نرخ ارز باعث خواهد شد نرخ‌های رشد شکل طبیعی و واقعی خود را از دست بدهند. علاوه بر این به دلیل بالا بودن نرخ تورم و بیکاری و کاهش سرمایه‌گذاری دولت به دلیل کاهش قیمت نفت صنعت بیمه با مشکلات بزرگی مواجه خواهد شد. بیمه غیر عمر نیز در ایران هنوز توسعه نیافته محسوب می‌شود؛ در ایران نرخ تورم بالاست و از سوی دیگر دسترسی به وام‌های اعتباری محدود است، این وضعیت بر سرمایه‌گذاری و مصرف داخلی تاثیر منفی خواهد گذاشت، زیرا حجم سرمایه‌گذاری داخلی کاهش می‌یابد و قدرت خرید خانوارها و کسب‌وکارها پایین می‌آید. از سوی دیگر خروج آمریکا از توافق‌نامه هسته‌ای باعث به وجود آمدن تنش‌های ژئوپلیتیک شد. این تنش‌ها به نوبه خود باعث شد رغبت سرمایه‌گذاران و اطمینان مصرف‌کنندگان بیش از پیش کاهش یابد. این وضعیت برای رشد بخش بیمه غیر عمر نامطلوب خواهد بود. باید یادآوری کرد، نرخ‌های رشدی که بر حسب ریال محاسبه می‌شوند نمی‌توانند وضعیت واقعی صنعت بیمه ایران را به درستی نمایش دهند، زیرا نرخ تورم در ایران بالاست و این مساله باعث می‌شود نرخ‌های رشد ریالی شکل طبیعی خود را از دست بدهند. در بخش بیمه غیر عمر دو زیر بخش بزرگ وجود دارد که سهم قابل ملاحظه‌ای از بازار بیمه غیر عمر را به خود اختصاص می‌دهند. این دو بخش عبارتند از: بیمه وسایل نقلیه موتوری و بیمه سلامت. دلایل محکمی وجود دارد که این دو بخش پتانسیل ثبت یک رشد واقعی قدرتمند را دارند با این حال محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد.
عامل اصلی رشد در زیر بخش‌های گوناگون بیمه غیرعمر بر حسب ریال، نرخ تورم ساختاری است. این تورم همان‌طور که گفته شد، در اثر عرضه مکرر پول توسط دولت ایجاد شده است که هدف از آن رفع کسری بودجه است. بنابراین بررسی نرخ‌های رشد محاسبه شده در بخش بیمه غیر عمر بر حسب دلار چشم‌انداز بهتری از وضعیت این بازار پیش رو قرار می‌دهد. بخش‌هایی از زیر بخش‌های بیمه غیر عمر که تا به امروز کمتر شناخته شده بودند و سهم آنها از بازار بیمه غیر عمر چندان بزرگ نبود هم اکنون در حال رشد و توسعه است. انتظار می‌رود این زیر بخش‌ها به همراه زیربخش بزرگ بیمه سلامت رشد قابل قبولی را تجربه کنند. بقیه زیربخش‌های بیمه غیر عمر در مسیر رشد و توسعه به مشکل برخواهند خورد، زیرا در سایه مشکلاتی نظیر تحریم‌ها رکود اقتصادی، تورم دو رقمی و تنش‌های ژئوپلیتیک با آمریکا، اشخاص حقیقی و صاحبان کسب‌وکارها تلاش خواهند کرد مخارج غیرضروری خود را کاهش دهند.
اطلاعات منتشر شده از سوی بیمه مرکزی ایران نشان می‌دهد که در بازه زمانی مارس 2019 تا مارس 2020 شرکت‌های بیمه تلاش کرده‌اند با فروش بیمه‌های کمتر شناخته شده نظیر بیمه آتش‌سوزی، بیمه مسوولیت عمومی و بیمه نفت و انرژی درآمد خود را از محل حق بیمه‌ها افزایش دهند. انتظار می‌رود این روند درآینده نیز ادامه پیدا کند و رشد و این نوع بیمه‌ها استمرار یابد. با این حال بیمه وسایل نقلیه موتوری بزرگ‌ترین زیربخش صنعت بیمه در ایران باقی خواهد ماند و به دلیل توسعه ناوگان خودروی ایران که از افزایش حجم وسایل نقلیه در کشور ناشی می‌شود، این بازار نیز رونق خواهد گرفت. روندهای جمعیتی نیز موجب افزایش بیماری‌ها و در نتیجه بالا رفتن هزینه‌های بهداشت و درمان خواهد شد که این مساله به رونق بازار بیمه سلامت در کشور منجر خواهد شد.
