عملکرد یک گروه در ایران و جهان بررسی شد (بخش نخست)

هزارتوی صنعت بیمه

علی اسکینی- ندا صالحی کارشناسان بازار سرمایه امروزه صنعت بیمه از عوامل مهم توسعه و پیشرفت‌ کشورها محسوب می‌شود و توسعه این شاخص نشان از بهبود وضع اقتصادی و ترقی سطح زندگی افراد یک جامعه دارد. ماهیت بیمه، مشارکت در خسارت و جایگزین‌کردن اطمینان به‌جای عدم‌اطمینان است، بنابراین بیمه به عنوان یک روش مقابله با خطر، پاسخی به شرایط نامطمئن و پرمخاطره است. در ایران اولین شرکت بیمه با نام بیمه ایران در سال ۱۳۱۴ تاسیس شد و پیرو آن سایر شرکت‌ها پا به این صنعت گذاشتند.

نقش صنعت بیمه در بازارهای مالی به سه صورت ظاهر می‌شود، ابتدا تاثیری که این صنعت می‌تواند بر سایر بازارهای مالی اعمال کند که معمولا به‌صورت یک پشتیبان برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری به‌کار می‌رود، دومین نقش آن جمع‌آوری و تجهیز منابع مالی با استفاده از عملیات بیمه‌گر است که جهت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم ‌یا مستقیم به‌کار می‌رود و در نهایت سرمایه‌گذاری مستقیم صنعت بیمه در فعالیت‌های اقتصادی کشور، مهم‌ترین نقش آن محسوب می‌شود. شرکت‌های بیمه وجوه بیمه‌گذاران را که به‌صورت ذخایر فنی در اختیار دارند به‌عنوان دارایی سودآور به کار می‌گیرند و در فعالیت‌های مناسب اقتصادی سرمایه‌گذاری می‌کنند.

نگاهی به بازارهای جهانی

در دوره همه‌گیری کووید-19 خسارت‌های فراگیر به شدت بیمه‌گران را در جهان تحت‌تاثیر قرار داد، به‌ویژه شرکت‌های بیمه‌ای که به جبران غرامت کارگران می‌پرداختند. در کل صنعت بیمه S&P از سپتامبر ۲۰۲۰، ۲۵‌درصد از شاخص S&P500 عقب مانده است که عمدتا به‌خاطر خسارت 8/ 6میلیارد دلاری آمریکا مربوط به کووید-19 است.  در سال ۲۰۲۱ طبق آخرین گزارش‌ها حق بیمه تولیدی در جهان ۶۳۰۰ میلیارد دلار برآورد شده که پیش‌بینی می‌شود ۲۸۰۰ میلیارد دلار آن متعلق به بیمه زندگی باشد. منظور از مبالغ حق‌بیمه، بیمه‌نامه‌هایی است که طی دوره گزارش توسط موسسات بیمه صادر شده‌اند.  این مبالغ در بیمه‌های غیرزندگی بر مبنای حق بیمه صادره و در بیمه‌های زندگی بر مبنای حق بیمه‌های وصولی (دریافتی) لحاظ می‌شود. روند تغییرات حق بیمه تولیدی در نمودار شماره یک قابل‌ملاحظه است.  بزرگ‌ترین تولیدکننده حق‌بیمه در دنیا در رتبه اول آمریکا و در رتبه دوم چین است. طبق آخرین آمار منتشر شده در سال ۲۰۲۰ آمریکا تولید ۲۳۰۰ میلیارد دلاری و چین تولید ۱۵۰۰ میلیارد دلاری داشتند و پیش‌بینی‌ها حاکی از این امر است که تا سال ۲۰۳۰ آمریکا رشد ۵۶ درصدی و چین رشد ۲۲ درصدی داشته باشد و حق بیمه تولیدی این دو کشور به ترتیب به ۳۷۰۰ و ۱۸۰۰ میلیارد دلار برسد.

صنعت بیمه در کشور

از سال ۱۳۱۴ و تاسیس شرکت بیمه ایران تا اوایل دهه 70 دولت بازیگر اصلی این صنعت بود و در سال ۱۳۲۹ نخستین شرکت بیمه خصوصی به نام «بیمه شرق» در ایران تاسیس شد و تا سال ۱۳۴۳ به‌تدریج چند شرکت بیمه خصوصی دیگر به نام‌های آریا، پارس، ملی، آسیا، البرز، امید، ساختمان و کار تاسیس شدند و به فعالیت پرداختند. در اوایل دهه 70 فعالیت شرکت‌های خصوصی بیمه افزایش یافت و در اواخر دهه 80 بخش خصوصی از بخش دولتی پیشی گرفت و باعث شکست انحصار کامل در این صنعت شد. نمودار شماره «2» نشان‌دهنده حق بیمه‌های تولیدی در کشور است که مبالغ از بابت تورم تعدیل شده‌اند. پیش‌تر از شکسته شدن انحصار کامل در این صنعت صحبت شد. شاخص هرفیندال-هیرشمن جزو معروف‌ترین شاخص‌ها جهت برآورد تمرکز و سهم بنگاه‌های مختلف از بازار است که بازه‌ای بین یک تا 10هزار را دربرمی‌گیرد. هرچه این شاخص به سمت ۱۰۰۰۰ میل کند نشان‌دهنده انحصار کامل است. همان‌طور که در نمودار شماره «3» مشخص است، پس از پیشی گرفتن بخش خصوصی از بخش دولتی انحصار این بازار در کشور شکسته شده و با گذشت زمان و ورود رقبای بیشتر به این بازار تبدیل به بازاری با انحصار چندجانبه سست شده است. در سال ۹۹ این شاخص برابر با ۱۳۴۴ بوده و زمانی که این شاخص به زیر عدد هزار برسد نشان‌دهنده بازاری با رقابت کامل است.  در سال ۲۰۱۹ حق بیمه سرانه در جهان ۸۱۸ دلار و طبق آخرین گزارش‌ها حق بیمه سرانه ایران در سال ۹۹ برابر با ۱۴۹ دلار بوده است. ضریب نفود بیمه بیانگر حرکت صنعت بیمه در مقایسه با کل اقتصاد است و از تقسیم حق بیمه تولیدی به تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری به دست می‌آید. در سال 2019 ضریب نفوذ بیمه در جهان 23/ 7 درصد بود و طبق آخرین آمار منتشرشده ضریب نفوذ ایران در سال ۹۹، 6/ 3 درصد اعلام شد. قابل‌ذکر است که ایران در سال ۲۰۱۹ در مقام ۳۸ جهانی قرار داشت که باتوجه به اینکه کشور ما در رتبه ۲۶ اقتصاد جهانی قرار گرفته، رتبه ۳۸ نشان‌دهنده ضعف این صنعت در کشور نسبت به جهان است.

نسبت خسارت و ضریب خسارت دو مفهوم مهم در صنعت بیمه است. نسبت خسارت نشان‌دهنده خسارت‌های پرداختی در یک دوره تقسیم بر حق بیمه‌های تولیدشده در همان دوره است. ضریب خسارت نیز از تقسیم خسارت واقع‌شده به حق بیمه عایدشده به دست می‌آید. به دلیل اینکه ارزیابی خسارت برخی از رشته‌های بیمه (مانند بیمه شخص ثالث) چند ماه یا چند سال زمان می‌برد، از این رو خسارت پرداختی هر دوره مربوط به حق بیمه‌های تولیدی در دوره‌های گذشته است، به همین دلیل افزایش یا کاهش این نسبت اطلاعات درستی نمی‌دهد. از این رو از ضریب خسارت استفاده می‌شود که واقعی است. در آخرین گزارش‌ها فاصله میان نسبت خسارت و ضریب خسارت به ۳۰ درصد رسیده و نشان می‌دهد که ضریب خسارت بیشتر از نسبت خسارت است. در نمودار «5» حق بیمه تولیدی و خسارت پرداختی در ایران را مشاهده می‌کنید. در سال ۹۹ حق بیمه تولیدی 7/ 81 هزار میلیارد تومان بوده و خسارت پرداختی در این دوره 6/ 43 هزار میلیارد تومان گزارش شده است که باتوجه به ارقام گفته‌شده نسبت خسارت ایران در این دوره 4/ 53 درصد بوده است.

مطالعه صنعت بیمه در ایران نشان داده که حدود 70 درصد از حق بیمه‌های تولیدی مربوط به سه رشته بیمه‌ای شخص ثالث (5/ 33درصد)، درمان (2/ 19درصد) و عمر (5/ 15درصد) است. در مورد بیمه‌های عمر که یکی از پررونق‌ترین رشته‌های بیمه‌ای در صنعت بیمه جهان به شمار می‌روند، باید بگوییم متاسفانه این آمار در ایران به نسبت صنعت بیمه جهان پایین‌تر است و همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، سهم رشته مذکور کمتر از ۱۵ درصد از کل پرتفوی صنعت بوده است. عواملی همچون اطلاع‌رسانی و تبلیغات ناکافی، تسلط کافی نداشتن نمایندگان و بازاریابان، بالاتر بودن نرخ بازدهی در سایر بازارهای موازی مالی، وجود هزینه‌ها و کارمزدهای متعدد در ابتدای بیمه‌نامه، پایین‌تر بودن نرخ سود ذخایر از تورم واقعی و انتظاری و... از جمله مهم‌ترین مواردی است که منجر به عدم استقبال کافی از بیمه‌های زندگی در ایران شده است، البته روند استقبال از بیمه‌های زندگی طی چند سال اخیر بیانگر بهبود دیدگاه جامعه نسبت به مزایای سرشار این دسته از بیمه‌نامه‌ها بوده و این اتفاق حاکی از روشن بودن چشم‌انداز بیمه‌های زندگی در ایران است.