برای جدا کردن ناخالصی‌‌ها ابتدا سنگ‌های معدنی را به‌صورت خاکه کم‌عیار درآورده و سپس از طریق روش‌‌هایی چون فلوتاسیون اقدام به تغلیظ می‌کنند. طی این فرآیند عیار سنگ‌آهنی که پیش از این به واسطه حضور ناخالصی‌ها حتی تا زیر ۳۰درصد نیز بوده به بیش از ۶۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. محصول سنگ‌آهن پرعیار در کارخانه‌ها نیز به کنسانتره، کلوخه و گندله طبقه‌بندی می‌شود. بنابراین به‌صورت خلاصه می‌توان فرآیند مذکور را به شرح زیر دانست:

وضعیت صنعت در ایران

در ایران حدودا ۵ میلیارد تن ذخایر زمین‌شناسی وجود دارد که در حدود ۳/ ۳ میلیارد ازآن قابل استخراج محسوب می‌شود. در باب اهمیت این صنعت باید توجه داشت که سنگ‌آهن ماده اولیه و پایه اولیه صنعت فولادسازی و بالاترین وزن مصرفی این ماده در تولید فولاد است که خود نقش مهمی در صنایع ساختمانی، خودروسازی و... دارد. بنابراین باید توجه داشت که تضعیف این بخش مهم از زنجیره فولاد می‌تواند منجر به تضعیف کل زنجیره در بلندمدت شود.دو نکته مهمی که در چشم‌انداز بلندمدت این صنعت برای سرمایه‌گذاری باید در نظر داشت، آن است که اولا شرکت‌هایی که صاحب معدن نیستند، مطابق با قانون باید حق مالکانه معادن بپردازند؛ به این صورت که کلیه اشخاص استخراج‌کننده سنگ‌آهن که پروانه بهره‌برداری آنها به نام ایمیدرو و شرکت‌های تابعه است، موظفند بابت حق انتفاع پروانه بهره‌برداری از معادن، درصد مشخصی از مبلغ فروش محصولات خود را به‌عنوان حق بهره‌برداری از معادن بپردازند. نکته بعدی نحوه قیمت‌گذاری محصولات در این صنعت است که اختلاف زیادی با نرخ‌های جهانی دارد و موجب عدم توازن تقسیم سود در زنجیره سنگ آهن تا فولاد می‌شود. هم اکنون سنگ‌آهن و محصولات حاصل از آن در داخل کشور به‌صورت دستوری و معادل ضریبی از قیمت فولاد، نرخ گذاری می شود؛ به این صورت که برای سنگ‌آهن دانه‌بندی، کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی به ترتیب ۷، ۱۶، ۵/ ۲۳ و ۵۰ درصد از متوسط قیمت شمش فولاد خوزستان در نظر گرفته می‌شود. در این بین کارکرد بورس کالا، در راستای خروج از قیمت‌گذاری دستوری و عرضه محصولات شرکت‌های این گروه در بورس می‌تواند راهگشا باشد که در این رابطه در ماه‌های اخیر جلساتی تشکیل شده، اما تا به امروز نتیجه‌ای دربرنداشته است. بنابراین مطابق فرمول قیمت‌گذاری فعلی مهم‌ترین عوامل موثر بر قیمت سنگ‌آهن قیمت شمش و دلار نیمایی خواهند بود. درنتیجه فرمول قیمت‌گذاری در سال‌های آتی می‌تواند هم به‌عنوان یک عیب و هم به‌عنوان یک پتانسیل در راستای افزایش نرخ‌ها و نزدیک‌تر شدن نرخ‌های فروش به نرخ‌های جهانی در نظر گرفته شود.در سال ۹۷، مطابق داده‌های مرکز آمار، بیش از ۲۲۸میلیون ریال ارزش کل تولیدات معادن استخراج سنگ‌آهن در حال بهره‌برداری بوده است که به‌طور متوسط از سال ۹۰ به‌صورت سالانه رشدی در حدود ۴۴ درصد داشته‌اند و بیش از ۱۶۷ هزار میلیارد ریال ارزش افزوده داشتند و این ارزش افزوده به‌طور متوسط و سالانه از سال ۹۰ رشدی بالاتر از ۴۵ درصد را تجربه کرده است. معادن در حال بهره‌برداری استخراج زغال سنگ، به لحاظ مقدار ریالی ارزش تولیدی و ارزش افزوده رتبه اول را بین سایر معادن در حال بهره‌برداری اعم از استخراج مس، سنگ آهک، زغال سنگ و... به خود اختصاص داده‌اند. مطابق داده‌های این مرکز ۱۳۱ معدن استخراج سنگ‌آهن در ایران وجود دارد که ۱۱۳ مورد آنها خصوصی است.

بیش از ۳۸ درصد از ارزش سرمایه‌گذاری معادن در حال بهره‌برداری کشور به معادن استخراج زغال‌سنگ اختصاص دارد و این در حالی است که در سال ۹۷، ارزش سرمایه‌گذاری در معادن استخراج زغال سنگ ۴۴درصد کاهش داشته‌است؛ حال آنکه از سال ۹۲ تا ۹۴ رشد سرمایه‌گذاری شیب صعودی داشته و به‌طور متوسط در این سه سال، سالانه بیش از ۶۰ درصد رشد کرده است؛ ولی در سه سال بعدی به‌طور متوسط سالانه بیش از ۲۰ درصد کاهش داشته است.

این ارقام در حالی است که با توجه به اینکه مطابق برنامه مصوب طرح جامع فولاد، دولت در نظر دارد تا سال ۱۴۰۴، میزان تولید فولاد در کشور را به رقم ۵۵ میلیون تن برساند، برای دستیابی به اهداف این برنامه به استخراج سالانه حدود ۱۵۰ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز خواهد بود. به این ترتیب در شرایطی که کشور نیاز به تولید سنگ‌آهن بیشتر برای پاسخ به نیاز واحدهای فولادی در حال ساخت دارد، سرمایه‌گذاری کاهش یافته است. لازم به ذکر است که طبق گزارش‌های مرکز آمار، میزان استخراج معادن در حال بهره‌برداری سنگ‌آهن، از ۴۶ میلیون تن در سال ۹۰ به ۹۳ میلیون تن در سال ۹۷ رسیده است. ضمنا نرخ رشد اقتصادی در بخش معدن، در سال ۹۸ منفی شده و به منفی۱/ ۲ درصد رسیده است. این در حالی است که طبق آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت در ۶ سال قبل از آن، مثبت بوده و البته نوسانات زیادی را پشت سر گذاشته‌است.

مطابق مطالعات طرح جامع فولاد کشور، در مجموع ۲۶ واحد در کنسانتره سنگ آهن فعال هستند که ظرفیت اسمی آنها به ۴/ ۵۲ میلیونتن در سال ۹۷ رسیده است. ظرفیت طرح‌های در دست اجرا و قابل تحقق نیز ۴۵/ ۲۰  میلیون تن است. گل‌گهر و چادرملو بیشترین سهم در کل این ظرفیت اسمی را به خود اختصاص داده‌اند. تعداد کل واحدهای فعال در تولید گندله نیز ۱۳ واحد هستند. ظرفیت اسمی این واحدها در کشور ۱۵/ ۴۸ میلیون تن است که فولاد مبارکه اصفهان و مجتمع فولاد خوزستان بالاترین سهم در این ظرفیت اسمی را به خود اختصاص داده‌اند. ظرفیت طرح‌های در دست اجرا و قابل تحقق نیز ۳/ ۲۵ میلیون تن است.

نگاهی بر عملکرد شرکت‌های سنگ‌آهنی در بازار سرمایه

واحیا نیز یکی از مهم‌ترین شرکت‌های فعال در این حوزه است که با توجه به تفاوت در ساختار شرکت در جداول بالا عنوان نشده‌اند. در حدود ۹۰درصد از درآمد شرکت از محل فروش فرآورده‌های معدنی است، حدود ۸۰ درصد از فروش شرکت مربوط به سنگ‌آهن و کنستانتره سنگ‌آهن و ۱۵ درصد مربوط به زغال‌سنگ و کنسانتره زغال‌سنگ و در حدود ۵ درصد مربوط به فروش منگنز است. بیش از ۷۵ درصد از سود نهایی متمرکز بر بخش سنگ‌آهنی شرکت است، صادرات شرکت نیز از طریق شرکت‌های گروه همچون بازرگانی معین اصفهان، آزمون احیاسپاهان و بهمن‌گستر انجام می‌گیرد. شرکت مهندسی قائم سپاهان سهامدار اصلی شرکت بوده و واحیا در بخش‌های بازرگانی، حمل‌و نقل، خدمات مالی و خدمات فنی و مهندسی نیز فعالیت دارد. ضمنا معادن در مالکیت شرکت بوده و شرکت از این بابت بهره مالکانه‌‌ای پرداخت نمی‌کند. مقادیر تولید شرکت نیز در سنگ‌آهن دانه‌بندی در محدوده ۶/ ۳ میلیون و کنسانتره ۳/ ۲ میلیون تن قرار دارد. شرکت در سال مالی قبل، سود تلفیقی معادل  ۲ هزار و ۲۶۴ تومان به ازای هر سهم محقق کرده‌است که با توجه به رشد نرخ دلار نیمایی در سال جاری و شمش می‌توان انتظار رشد مناسب سودآوری برای سال آتی این شرکت داشت. بنابراین می‌توان واحیا را از گزینه‌های مناسب سرمایه‌گذاری با توجه به انتظار رشد سودآوری و P/ E آینده‌نگر زیر ۵ واحدی دانست.