بدهکاری به مردم
چه کسانی به حمل‌ونقل تهران بدهکارند؟
آلودگی هوا یک مشکل چندوجهی است که نیازمند رویکردی جامع و هماهنگ از سوی همه دستگاه‌های مسئول است. اما تغییر عادات و سبک زندگی مردم به سمت استفاده کمتر از خودروهای شخصی و مصرف انرژی‌های پاک، زمان‌بر است. اجرای طرح‌های بزرگ برای کاهش آلودگی هوا، نیازمند بود
عوامل مختلفی از جمله عوامل صنعتی و خانگی دست‌به‌دست هم دادند تا این معضلات شکل پیچیده‌ای به خود بگیرند. بسیاری از صنایع در اطراف تهران و داخل شهر فعالیت می‌کنند که با انتشار آلاینده‌هایی مانند ذرات معلق، گازهای سمی و ترکیبات آلی فرار به آلودگی هوا می‌افزایند. استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها، صنایع و منازل یکی از دلایل اصلی تولید آلاینده‌های هواست. فعالیت‌های ساختمانی، تردد خودروها و خشک شدن زمینهای کشاورزی باعث ایجاد گردوغبار و افزایش ذرات معلق در هوا می‌شوند.
عوامل ناشی از حمل‌ونقل را هم باید مورد بررسی قرار داد. تعداد بالای خودروها در تهران و ترافیک سنگین، باعث انتشار حجم زیادی از آلاینده‌ها می‌شود. خودروهای فرسوده به دلیل استانداردهای پایین آلایندگی، سهم قابل توجهی در آلودگی هوا دارند. موتورسیکلت‌ها به دلیل تعداد زیاد و مصرف سوخت‌های با کیفیت پایین، یکی دیگر از منابع مهم آلودگی هوا در تهران هستند.
کارشناسان شهری به عوامل جغرافیایی و اقلیمی مثل محل قرارگیری تهران نیز توجه می‌کنند. تهران در حوزه‌ای قرار دارد که باعث می‌شود آلاینده‌ها در آن محبوس شده و به سختی پراکنده شوند. همچنین شرایط آب‌و‌هوایی خاص تهران مانند وارونگی دما در فصل سرد، باعث تشدید آلودگی هوا می‌شود.
چرا این مشکلات به سادگی حل نمی‌شود؟ شاید در وهله اول پاسخ را در پیچیدگی مشکل بدانیم. آلودگی هوا یک مشکل چندوجهی است که نیازمند رویکردی جامع و هماهنگ از سوی همه دستگاه‌های مسئول است. اما تغییر عادات و سبک زندگی مردم به سمت استفاده کمتر از خودروهای شخصی و مصرف انرژی‌های پاک، زمان‌بر است. اجرای طرح‌های بزرگ برای کاهش آلودگی هوا، نیازمند بودجه قابل توجهی است. البته باید یادآوری کرد برخی صنایع به دلیل منافع اقتصادی، تمایلی به کاهش آلودگی ندارند.
سال‌هاست کارشناسان از دانشگاهی تا مطبوعاتی راهکارهای کاهش آلودگی هوا در تهران را بررسی می‌کنند و توسعه حمل‌ونقل عمومی اولین پاسخ مشترک همه کسانی بوده و هست که نگران صورت سیاه امروز تهران هستند. بنابراین بر کسی پوشیده نیست که افزایش ظرفیت و بهبود کیفیت حمل‌ونقل عمومی، می‌تواند باعث کاهش استفاده از خودروهای شخصی شود. ایجاد مسیرهای دوچرخه‌سواری و ترویج استفاده از دوچرخه، می‌تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند. خارج کردن خودروهای فرسوده از ناوگان حمل‌ونقل و تشویق مردم به استفاده از خودروهای با استانداردهای آلایندگی بالا نیز مورد مهمی است که نباید از آن چشم پوشید. کیفیت سوخت مصرفی در خودروها و صنایع، جایگزینی صنایع آلاینده با صنایع پاک و کم‌مصرف و افزایش فضای سبز و کاشت درختان هم می‌توانند به تصفیه هوا کمک کنند. در نهایت، یادمان باشد حل مشکل آلودگی هوای تهران نیازمند همکاری همه‌جانبه دولت، صنایع، شهروندان و سازمان‌های مردم‌نهاد است.
سلامت در خطر شهروندان
همان‌طور که اشاره شد آلودگی هوا یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی در کلان‌شهرهایی مانند تهران است. این آلودگی که عمدتاً ناشی از ترافیک سنگین، فعالیت‌های صنعتی و خانگی و شرایط جوی خاص است، تاثیرات مخربی بر سلامت شهروندان دارد.
افزایش بیماری‌های تنفسی مانند آسم، برونشیت و آمفیزم، تحریک چشم‌ها و گلو به دلیل وجود آلاینده‌ها اولین تاثیر منفی آلودگی هوای تهران بر سلامتی شهروندان است. برخی از افراد ممکن است به دلیل استنشاق هوای آلوده دچار سرگیجه و سردرد شوند. همچنین آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش فشار خون، ضربان قلب و خطر سکته قلبی شود.
اما تمام مشکلاتی که گفته شد تاثیرات کوتاه‌مدت آلودگی هوا بود و متاسفانه تاثیرات بلندمدت نیز وجود دارد. مطالعات نشان داده‌اند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض هوای آلوده، خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند سرطان ریه را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر آلودگی هوا یکی از عوامل خطر برای بیماری‌های قلبی-عروقی مانند بیماری‌های کرونری قلب است. کاهش عملکرد ریه موضوع دیگری است که کارشناسان حوزه سلامت به آن توجه کرده‌اند؛ به‌ویژه در کودکان، آلودگی هوا می‌تواند باعث کاهش رشد ریه‌ها و افزایش خطر ابتلا به آسم شود. برخی مطالعات نشان می‌دهند که آلودگی هوا ممکن است با مشکلات عصبی مانند زوال عقل و افسردگی مرتبط بوده و همچنین آلودگی هوا می‌تواند باعث کاهش طول عمر شود.
سال‌ها در روزهای آلوده تهران شنیده‌ایم که گروه‌های حساس به آلودگی هوا باید در خانه بمانند. کودکان به دلیل اینکه ریه‌هایشان هنوز در حال رشد است و بیشتر وقت خود را در فضای باز می‌گذرانند، نسبت به بزرگسالان آسیب‌پذیرتر هستند. سالمندان به دلیل ضعف سیستم ایمنی و وجود بیماری‌های زمینهای، بیشتر در معرض خطرات ناشی از آلودگی هوا قرار دارند. افرادی که دارای بیماری‌های قلبی و ریوی هستند، مانند بیماران مبتلا به آسم، برونشیت و بیماری‌های قلبی، به آلودگی هوا بسیار حساس هستند. این دسته‌بندی نشان می‌دهد که بهبود شرایط موجود چقدر ضروری است.
تهران در آینه کلان‌شهرها
تهران در سال‌های اخیر در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار گرفته است. البته رتبه دقیق آن به عوامل مختلفی از جمله فصل، شرایط جوی و روش‌های اندازه‌گیری بستگی دارد. ذرات معلق (PM۲.۵ و PM۱۰)، مونوکسید کربن، دی‌اکسید نیتروژن و ترکیبات آلی فرار از جمله آلاینده‌های اصلی در هوای تهران هستند. این آلاینده‌ها عموماً ناشی از تردد خودروها، فعالیت‌های صنعتی و احتراق سوخت‌های فسیلی هستند. همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد عوامل جغرافیایی مانند قرارگیری تهران در یک حوضه و شرایط اقلیمی مانند وارونگی دما، باعث می‌شوند که آلاینده‌ها در هوای تهران محبوس شده و غلظت آنها افزایش یابد.
اگرچه تهران یکی از شهرهای آلوده جهان است، اما شهرهای دیگری مانند دهلی‌نو، پکن، مکزیکوسیتی و سانتیاگو نیز با مشکلات مشابهی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. با این حال، شدت آلودگی و نوع آلاینده‌های غالب در هر شهر می‌تواند متفاوت باشد.
نقش شهروندی
اگرچه دولت‌ها و سازمان‌های مسئول نقش مهمی در مقابله با معضل آلودگی دارند، اما مشارکت شهروندان نیز بسیار حیاتی است. هر فرد می‌تواند با اقدامات کوچک و بزرگ خود به بهبود کیفیت هوا کمک کند.
کاهش استفاده از خودروهای شخصی اولین قدم است. استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی مانند مترو، اتوبوس و تاکسی، تشویق به استفاده از دوچرخه یا پیاده‌روی برای مسافت‌های کوتاه، شرکت در طرح‌های اشتراک خودرو و کار از خانه در صورت امکان از جمله این اقدامات است.
نگهداری مناسب از خودروها نیز بسیار مهم است؛ مثلاً انجام مرتب معاینه فنی خودرو و تعمیر به‌موقع آن و استفاده از قطعات باکیفیت نیز دیگر وظیفه شهروندی است.
استفاده بهینه از انرژی در منزل و محل کار، استفاده از وسایل برقی کم‌مصرف، عایق‌بندی ساختمان‌ها، تفکیک زباله از مبدأ و کاهش حجم زباله‌های قابل بازیافت، کاهش استفاده از پلاستیک یک‌بارمصرف، کاشت درختان و گیاهان در اطراف منزل و محل کار، حمایت از طرح‌های کاشت درخت، اطلاع‌رسانی به اطرافیان در مورد اهمیت کاهش آلودگی هوا، شرکت در کمپین‌های زیست‌محیطی و پیگیری مطالبات زیست‌محیطی از مسئولان سایر وظایف شهروندی محسوب می‌شود.
کاهش آلودگی هوا یک مسئولیت جمعی است. هر فرد با انجام اقدامات ساده و روزمره می‌تواند سهم خود را در بهبود کیفیت هوا ایفا کند. با مشارکت فعال شهروندان، می‌توانیم آینده‌ای پاک‌تر و سالم‌تر برای خود و آیندگان رقم بزنیم.
نقش مدیران
مشکلات حمل‌ونقل عمومی در تهران بسیار جدی هستند و تاثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره شهروندان دارند. تعداد اتوبوس‌ها و واگن‌های مترو موجود، پاسخگوی تقاضای روزافزون مسافران نیست. در ساعات پیک، شاهد ازدحام شدید و طولانی شدن زمان سفر هستیم. بسیاری از مناطق تهران به‌ویژه حومه، از دسترسی مناسب به مترو و اتوبوس بی‌بهره هستند. نبود یک سیستم یکپارچه برای اتصال مترو، اتوبوس، تاکسی و سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی، باعث سردرگمی مسافران و افزایش زمان سفر می‌شود. بسیاری از اتوبوس‌ها و برخی از واگن‌های مترو فرسوده هستند و نیاز به نوسازی دارند. این امر باعث افزایش خرابی‌ها، کاهش ایمنی و افزایش آلایندگی می‌شود. تعداد ایستگاه‌های اتوبوس و مترو کافی نیست و فاصله میان آنها زیاد است. این امر باعث افزایش زمان پیاده‌روی و کاهش دسترسی به حمل‌ونقل عمومی می‌شود. در برخی موارد، شاهد عدم رعایت استانداردهای ایمنی در اتوبوس‌ها و مترو هستیم که می‌تواند برای مسافران خطرآفرین باشد.
افزایش مداوم نرخ کرایه‌های حمل‌ونقل عمومی، باعث شده است که بسیاری از افراد از استفاده از آن منصرف شوند. نبود تخفیف و تسهیلات برای اقشار کم‌درآمد، دسترسی آنها به حمل‌ونقل عمومی را محدود کرده است. نبود پارکینگ‌های کافی در اطراف ایستگاه‌های مترو و اتوبوس، باعث می‌شود که بسیاری از افراد مجبور شوند خودروهای خود را در خیابان‌ها پارک کنند و باعث تشدید ترافیک شوند. نبود زیرساخت‌های مناسب برای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی، باعث می‌شود که شهروندان ترجیح دهند از خودروهای شخصی استفاده کنند. این مشکلات باعث شده است که بسیاری از شهروندان از استفاده از حمل‌ونقل عمومی منصرف شوند و به استفاده از خودروهای شخصی روی آورند. این امر به نوبه خود باعث افزایش ترافیک، آلودگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی دیگر می‌شود.
برای بهبود وضعیت حمل‌ونقل عمومی در تهران، نیاز به اقدامات جدی و همه‌جانبه از سوی مسئولان و همکاری شهروندان است. این اقدامات شامل توسعه زیرساخت‌ها، نوسازی ناوگان، افزایش ظرفیت، بهبود کیفیت خدمات، کاهش هزینه‌ها و یکپارچه‌سازی سیستم حمل‌ونقل می‌شود.
کمبود ظرفیت یکی از چالش‌های اساسی حمل‌ونقل عمومی در تهران است. به عبارت دیگر، تعداد اتوبوس‌ها، واگن‌های مترو و سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی موجود، پاسخگوی تقاضای روزافزون مسافران نیست. افزایش جمعیت تهران و مهاجرت به این شهر، باعث افزایش تقاضا برای حمل‌ونقل عمومی شده است.
با وجود تلاش‌ها برای توسعه حمل‌ونقل عمومی، بسیاری از شهروندان همچنان ترجیح می‌دهند از خودروهای شخصی استفاده کنند. این امر باعث افزایش ترافیک و فشار بیشتر بر سیستم حمل‌ونقل عمومی می‌شود. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی به اندازه کافی سریع نبوده است. افزایش جمعیت و نیازهای جدید، باعث شده است که ظرفیت موجود پاسخگوی تقاضا نباشد. در ساعات پیک، شاهد ازدحام شدید در اتوبوس‌ها، مترو و ایستگاه‌ها هستیم. این امر باعث ناراحتی مسافران، افزایش زمان سفر و کاهش کیفیت خدمات می‌شود. ازدحام و طولانی شدن زمان سفر، باعث می‌شود بسیاری از افراد از استفاده از حمل‌ونقل عمومی منصرف شوند و به استفاده از خودروهای شخصی روی آورند. افزایش استفاده از خودروهای شخصی به دلیل کمبود ظرفیت حمل‌ونقل عمومی، باعث تشدید ترافیک در سطح شهر می‌شود.
اولویت راهکارهای مقابله با کمبود ظرفیت افزایش تعداد اتوبوس‌ها و واگن‌های مترو است. افزایش تعداد وسایل نقلیه در ناوگان حمل‌ونقل عمومی، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای مقابله با کمبود ظرفیت است. توسعه خطوط مترو و اتوبوس در مناطق مختلف شهر، باعث افزایش پوشش و دسترسی به حمل‌ونقل عمومی می‌شود. نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی با استفاده از وسایل نقلیه مدرن و کم‌مصرف، باعث افزایش ظرفیت و بهبود کیفیت خدمات می‌شود. ایجاد یک سیستم یکپارچه برای اتصال مترو، اتوبوس، تاکسی و سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی، باعث افزایش کارایی و جذابیت حمل‌ونقل عمومی می‌شود. اجرای طرح‌های تشویقی برای استفاده از حمل‌ونقل عمومی، مانند تخفیف‌های ویژه و پارکینگ‌های رایگان برای کاربران حمل‌ونقل عمومی.
توسعه خطوط مترو یکی از مهم‌ترین راهکارها برای مقابله با کمبود ظرفیت حمل‌ونقل عمومی در تهران است. مترو به دلیل ظرفیت بالا، سرعت مناسب و عدم آلودگی هوا، یکی از بهترین گزینه‌ها برای جابه‌جایی سریع و راحت در شهر است. مترو ظرفیت بسیار بالایی دارد و می‌تواند تعداد زیادی مسافر را در زمان کوتاه جابه‌جا کند. با افزایش استفاده از مترو، تعداد خودروهای شخصی در سطح شهر کاهش می‌یابد و در نتیجه ترافیک کاهش می‌یابد. مترو یک وسیله نقلیه پاک است و هیچ‌گونه آلایندگی ندارد. توسعه خطوط مترو به کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک می‌کند. مترو به دلیل سرعت بالا و عدم توقف‌های مکرر، باعث صرفه‌جویی در زمان سفر می‌شود. با افزایش استفاده از مترو، مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل کاهش می‌یابد و در نتیجه وابستگی به سوخت‌های فسیلی کاهش می‌یابد.
می‌دانیم توسعه خطوط مترو در وضعیت کنونی چالش‌هایی از جمله هزینه بالا و کمبود بودجه داشته و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد و پروژه‌های زمان‌بری هستند و ممکن است سال‌ها به طول انجامند. اجرای پروژه‌های مترو ممکن است با مشکلات مختلفی مانند تملک زمین، جابه‌جایی تاسیسات زیرزمینی و اعتراضات محلی مواجه شود.
به عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت تامین منابع مالی پایدار برای اجرای پروژه‌های مترو، از طریق بودجه دولتی، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و استفاده از روش‌های نوین تامین مالی، استفاده از روش‌های نوین ساخت‌وساز و مدیریت پروژه، برای تسریع روند اجرای پروژه‌های مترو اموری ضروری هستند. تهران برای داشتن تصویری سفید به این بایدها نیاز دارد.
