پزشک خانواده از حرف تا عمل
دستاورد بزرگ نظام سلامت؟
از پزشک خانواده با عنوان انقلابی در آینده نظام سلامت و یک دستاورد بزرگ، تعبیر می‌شود، اگر در مسیر صحیح خود واردشده و اجرای کامل شود.
طرحی که با تأکید بر مقدم بودن پیشگیری بر درمان برای حفظ سلامتی افراد درصدد القای این باور به مردم است که اگر از پزشک خانواده خدمات، دریافت کنند گام بزرگی در راستای پیشگیری برداشته‌اند.
ضمن آنکه با اجرای این طرح هزینه‌های پرداخت، کاهش قابل‌توجهی را پیدا می‌کند به‌طوری‌که افراد علاوه بر دریافت بهترین خدمات، کمترین هزینه را پرداخت کنند.
این‌چنین که بنا بر گفته وزیر بهداشت و درمان بر اساس آیین‌نامه اگر کسی از طرح سلامت خانواده استفاده کند، از تخفیف‌های درمانی برخوردار خواهد شد. همچنین اگر بیمار نیاز به بستری داشته باشد، ۹۵ درصد از هزینه‌های درمان او را دولت پرداخت خواهد کرد. قابل‌ذکر است برنامه پزشک خانواده از حدود بیست سال قبل در کشور آغاز و به‌تدریج در روستاها و شهرهای کمتر از ۲۰ هزار نفر گسترش یافت که دو استان فارس و مازندران نیز با عنوان بخش شهری این برنامه تقریباً از سال ۹۱ در حال تجربه آزمایشی طرح پزشک خانواده بوده‌اند.
تا اواخر سال گذشته که عین‌اللهی وزیر بهداشت طرح پزشک خانواده را اولویت وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲ اعلام کرد و از اوایل امسال هم اجرای برنامه فراگیر شد.
به‌طوری‌که اکنون برنامه پزشک خانواده در ۹۵ شهر در حال اجرا است. مطابق شیوه‌نامه جدید این برنامه به ازای هر سه هزار نفر یک تیم پزشکی خانواده متشکل از دو مراقب سلامت و یک پزشک در برنامه حضور دارند.
کمبود پزشک برای اجرای کامل پزشک خانواده در اصفهان
اردیبهشت‌ماه امسال از همان زمان که طرح پزشک خانواده تقریباً به‌طور سراسری اجرا شد.
در شیوه‌نامه وزارت بهداشت هم تأکید شد این برنامه به‌صورت فازبندی (چهار) اجرا شود؛ که فاز اول آن در اصفهان، شهرستان‌های محروم واجد امتیاز بالا در استقرار و عملکرد پزشک خانواده قرار گرفتند در این فاز خوانسار و گلپایگان انتخاب شدند.
گروه دوم، شهرستان‌های متوسطی که امتیاز لازم برای استقرار پزشک خانواده رادارند. مثل نائین و برخوار و سمیرم و مبارکه که گفته شد طرح پزشک خانواده تا بازه زمانی تیر و مرداد در آن اجرا خواهد شود. گروه سوم، شهرستان‌های محروم تقویت‌شده هستند. مثل خمینی‌شهر و لنجان و شاهین‌شهر و نجف‌آباد که مقررشده از شهریور تا آبان طرح پزشک خانواده در آن‌ها اجرا شود و بالاخره مرحله آخر نیز کلان‌شهر اصفهان است که تا پایان امسال این طرح باید در آن اجرا شود.
و حالا پرسشی که وجود دارد آنکه در حال حاضر اجرا در چه مرحله‌ای قرارگرفته است؟
و تا چه میزان زیرساخت‌ها و شرایط لازم برای اجرای چنین طرحی وجود دارد؟
به گفته راستین معاون اجرایی مرکز بهداشت استان اصفهان در حال حاضر اجرای سطح پیشرفته پزشک خانواده برای جمعیت بالای ۲۰ هزار نفر کلید خورده است. در سال‌های گذشته حدود یک‌میلیون و ۲۵۰ هزار نفر از جمعیت استان اصفهان زیرپوشش طرح پزشک خانواده قرار گرفتند و در مرحله جدید و تکمیلی این طرح قرار است سه میلیون و ۷۹۴ هزار نفر را تحت پوشش باشند که به معنای سه برابر شدن حجم کار است.
این مسوول تاکید می‌کند: برای موفقیت در طرح پزشک خانواده باید منابع مالی و نیروی انسانی موردنیاز تأمین شود. چه‌بسا اگر منابع مالی و نیروی انسانی برای اجرای بهتر طرح تأمین نشود با شکست مواجه خواهد شد.
وی بیان می‌کند: در اجرای طرح پزشک خانواده، هر سه هزار نفر یک واحد پزشک خانواده و دو مراقب خواهند داشت که خدمات بهداشتی به آن‌ها خواهند داد و در صورت تأمین نشدن پزشک در شهرهای بزرگ این تعداد به ۶ هزار نفر خواهد رسید.
که استان اصفهان با کمبود حدود ۹۸۸ پزشک، ۹۴۲ ماما و ۵۵۵ مراقب سلامت در بخش دولتی و خصوصی برای اجرای کامل طرح "پزشک خانواده" و نظام ارجاع مواجه است. ازنقطه‌نظر این مسوول کمبود نیروی انسانی یکی از چالش‌های طرح پزشک خانواده است که راهکار رفع آن افزایش ظرفیت پذیرش پزشکان برای قبول بیمار و بالا بردن هزینه‌های حقوق پزشکان و یا جذب پزشک و نیروی مراقبت است. معاون اجرایی مرکز بهداشت استان اصفهان یادآور می‌شود: مشخص نبودن منابع مالی طرح، چالش دیگری است که باید مشخص شود در کنار اجرای طرح، بیمه‌ها یا علوم پزشکی حضور دارد.
قطعاً اجرای سیستم ارجاع و پزشک خانواده از مهم‌ترین طرح‌های کمک‌کننده به مردم است بنابراین افراد باید با مزایای طرح آشنا و آگاه شوند در این سیستم هزینه کمتری برای درمان پرداخت خواهند کرد. در این حال نبود ثبات، تغییر مداوم دولت‌ها و وزرای بهداشت، ضعف برنامه‌ریزی و تفاوت دیدگاه‌ها به‌علاوه کمبود پزشک و فقدان اعتبارات مالی موردنیاز از عمده‌ترین چالش‌های طرحی است که پس از سال‌ها همچنان بر زمین ماندن و اجرای آن نیز با موانع زیادی روبرو است.
مردم محدودیت را نمی‌پذیرند
باوجود اظهارات فراوان، نسبت به مزایای پرشمار طرح پزشک خانواده و اجرای سطح پیشرفته این طرح اما هنوز هم مسوولانی از نبود حدود مشخص و فقدان نوشتار مدونی برای آن، سخن می‌گویند. برخی از متولیان سلامت معتقدند این طرح اگر به‌طور کامل راه افتد به نارضایتی و انتقادات فراوانی منتهی خواهد شد. سیستمی که مردم در آن محدودیت‌های جدی نسبت به دسترسی خدمات پیدا کنند با نظام پزشکی خانواده ناهمخوان است و قطعاً مردم نارضایتی پیدا خواهند کرد.
علی‌اکبر حق‌دوست، رئیس پژوهشکده آینده‌پژوهی سلامت وزارت بهداشت بابیان اینکه مقدمات پزشکی خانواده فراهم نیست و برنامه دقیقی هم برای پیاده‌سازی این طرح نداریم می‌گوید: اجرای برنامه پزشکی خانواده به مقدمات فرهنگی و تشکیلاتی و مالی نیاز دارد و اگر این برنامه راه بیفتد همه از آن انتقاد خواهند کرد.
وی اظهار می‌کند: اگر به یک بیمار شهری بگوییم که حق ندارد خدمات موردنیازش را خارج از نظام ارجاع دریافت کند ممکن است اعتراض کند؛ به دلیل اینکه ما این حق انتخاب را سال‌های سال به مردم دادیم و حالا می‌خواهیم این حق را از آن‌ها بگیریم.
برخی هم براین باورند هیچ لزومی ندارد که بیمار حتماً یک پزشک مشخص داشته باشد و می‌توان انتخاب پزشک متخصص را آزاد گذاشت.
از سویی هم باوجود هزینه‌های بالای درمان، گران بودن قیمت نسخه‌ها و خارج بودن بسیاری از داروها از پوشش‌های بیمه‌ای گفته می‌شود اجرای صحیح این طرح می‌تواند مشکلات موجود را به کمترین میزان خود برساند.
براین اساس ضروری است که با برنامه‌ریزی منسجم و تأمین امکانات سخت‌افزاری همچون پزشک و پیراپزشکان موردنیاز، مسیر خدمت‌رسانی و تأمین نیاز درمانی بیماران را تسهیل کرد. ضمن اینکه مجلس نیز در بودجه ۱۴۰۲، ۴۶ هزار میلیارد تومان برای اجرای پزشک خانواده و نظام ارجاع در نظر گرفته است که به نظر برای شروع این برنامه مبلغ قابل قبولی است.
طرحی بدون بسترسازی و در حال اجرای ناقص
طرح پزشک خانواده باوجودآنکه پس از گذشت چند دولت، سرانجام در دولت سیزدهم اجرایی شد اما ظاهراً بر طبق گفته‌های مسوولان مربوطه و البته مشاهدات و بررسی‌های میدانی درست و کامل اجرایی نشده است.
حال‌آنکه پزشک خانواده یک طرح ضروری و موردنیاز برای کشور است در اسناد بالادستی هم جزء تکالیف سلامت کشور است؛ اما به همان میزان که از ضرورت و اهمیت برخوردار است اجرای صحیح آن‌هم مهم است.
بدون شک اجرای شعارگونه و ناقص چنین طرح‌هایی آسیب‌زاتر از اجرا نشدن است. در صورت اجرای نادرست و ضعیف، کارکرد اصلی طرح پزشک خانواده که کاهش هزینه‌های درمانی مردم و نظام سلامت است زیر سؤال خواهد رفت.
درمجموع به نظر می‌رسد طرح پزشک خانواده همچون بسیاری از طرح‌های دیگر، بدون بسترسازی مناسب و بدون برنامه‌ریزی کارشناسانه به اجرا گذاشته‌شده است. ازاین‌رو هنوز باوجود عمر نسبتاً طولانی، با فرازوفرودهای فراوانی همراه و گویا در اول راه قرار دارد.
