مهدی مراغه‌ای عضو هیات مدیره انجمن شرکت‌های خدمات انرژی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» مطرح‌کرد
لزوم آموزش برای ایجاد انگیزه بهینه‌سازی
در حال حاضر در بسیاری از کشورها، راهکارهای افزایش کارایی انرژی به‌عنوان یکی از منابع تأمین انرژی محسوب می‌شود. به‌عنوان نمونه، گرچه سرانه مصرف انرژی کشورهای عضو اتحادیه اروپا در حدفاصل سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ ثابت و حتی روندی کاهشی داشته است، تولید ناخالص داخلی این کشورها به‌صورت پیوسته رشد کرده است، به‌طوری‌که در این مدت شدت مصرف انرژی این کشورها حدود ۲۸ درصد کاهش‌یافته است.
بااین‌وجود، کشورهای درحال‌توسعه و به‌ویژه تولیدکنندگان نفت و گاز، معمولاً در اتخاذ و پیاده‌سازی طرح‌های مناسب بهینه‌سازی انرژی ناموفق بوده‌اند. جمهوری اسلامی ایران یکی از غنی‌ترین کشورها در حوزه نفت و گاز محسوب می‌شود. ایران با در اختیار داشتن حدود ۹ درصد از ذخایر نفت جهان چهارمین کشور بزرگ جهان در حوزه نفت و با در اختیار داشتن بیش از ۳۳ تریلیون مترمکعب ( معادل حدود ۱۶ درصد از منابع گازی جهان)، پس از روسیه، دومین کشور بزرگ گازی دنیا محسوب می‌شود. از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران با تولید بیش از ۲۷۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال، سومین تولیدکنندۀ بزرگ گاز طبیعی پس از آمریکا و روسیه است. بااین‌وجود، به دلیل مصرف غیر بهینه انرژی، ایران در آستانه مواجهه با خطر نا ترازی عرضه و تقاضای انرژی قرار دارد. این موضوع به‌صورت کاملاً محسوس در ۴ ماه سرد سال و هم‌زمان با افزایش بی‌رویۀ مصرف گاز طبیعی برای گرمایش قابل‌مشاهده است. با توجه به اینکه ایران یک کشور درحال‌توسعه بوده و تقاضای انرژی آن به‌منظور افزایش رشد و توسعه در سال‌های آینده روندی افزایشی خواهد داشت، عدم برنامه‌ریزی جهت اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف و تولید انرژی، چالش‌هایی جدی را از منظر امنیت عرضه انرژی متوجه سیاست‌گذاران و تصمیم گیران جمهوری اسلامی خواهد کرد.
در ایران گرچه در سیاست‌های کلی و قوانین (قانون اصلاح الگوی مصرف، ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقا نظام مالی کشور) موضوع بهینه‌سازی مصرف و تولید انرژی مورد تأکید قرارگرفته است، هدر رفت انرژی هم در زنجیرۀ تولید، انتقال و توزیع و هم در زنجیرۀ مصرف‌کنندۀ نهایی در سطوح هشداردهنده‌ای قرار دارد. مطابق آمار ترازنامۀ هیدروکربوری ایران، در سال ۱۳۹۸، بیش از ۷۰۰ میلیون بشکه معادل نفت انرژی، تنها در زنجیرۀ تولید، انتقال و توزیع انرژی هدررفته است. این میزان معادل بیش از ۲۳ درصد از کل تولید انرژی ایران در این سال است. بخش عمده‌ای از این هدر رفت انرژی به حجم عظیم گازهای فلر، هدر رفت انرژی در پالایشگاه‌های نفت و گاز ، تلفات موجود در خطوط انتقال گاز طبیعی، راندمان پایین نیروگاه‌های کشور و تلفات خطوط انتقال و توزیع برق مربوط است.
فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی عمومی با هدایت سازمان‌های متولی امور انرژی، نقش بسیار مهمی در بهبود کمی و کیفی مصرف انرژی در کشور به‌عنوان بهترین راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی به‌همراه خواهد داشت. فرهنگ‌سازی و سیاست‌گذاری امور مربوط به انرژی و بهره‌وری انرژی بدون شک یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث شده سرانه مصرف و اتلاف انرژی در کشور ما از رقم بسیار بالایی برخوردار باشد، نبود آگاهی و خلأ فرهنگی در این خصوص است. نبایستی فراموش کنیم که کشورهای مترقی و پیشرفته، فرهنگ‌سازی و بالا بردن سطح آگاهی‌های عمومی در زمینه بهینه‌سازی انرژی را مهم‌ترین عامل به وجود آورنده عزم همگانی در راستای کاهش مصرف انرژی ذکر کرده‌اند و در راستای تحقق این مهم، نقش رسانه‌های عمومی از قبیل رادیو، تلویزیون، مطبوعات و… را به‌عنوان ابزارهای بسیار کارآمد ذکر کرده‌اند. صرفه‌جویی در انرژی با آموزش آغاز می‌شود و آموزش راه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و بهره‌وری انرژی امری بسیار موثر است. کودکان با آموزش مناسب، می‌توانند رفتارهای صحیح در مصرف را بپذیرند و الگوهای مصرفی خود را تغییر دهند. کودک حتی در سنین کم همه‌چیز را کنجکاوانه زیر نظر دارد. درنتیجه تمام الگوهای رفتاری والدین روی آن‌ها تاثیر مستقیمی دارد. پس‌ازاین ویژگی می‌توان بهره برد و فرهنگ مصرف بهینه انرژی را از همان دوران کودکی در فرزندان نهادینه کرد. فراموش نکنید که در گام اول این شما هستید که باید الگوی خوبی در مصرف بهینه انرژی باشید و توصیه‌هایتان را به‌طور کامل به کار ببندید و آن‌ها را محدود به حرف نکنید تا فرزندانتان در حفظ منابع انرژی مسوولیت پذیر شوند و بعدها آن‌ها را با بچه‌ها تمرین کنید. آموزش، زمانی اثربخش‌تر است که برای بچه‌ها جالب و جذاب باشد، پس آموزش خود را از حالت خشک و جدی بیرون آورید و آن را سرگرم‌کننده سازید. حتی می‌توانید این کار را به یک بازی تبدیل کنید؛ جدول امتیازی تهیه کنید و برای هر کاری که کودک در زمینه صرفه‌جویی انرژی انجام می‌دهد، یک امتیاز در نظر بگیرید. در انتها متناسب با امتیازها، برایش جایزه تهیه کنید.
به جهت بررسی موضوع فوق گفت‌وگو کردیم با، مهدی مراغه‌ای، عضو هیات مدیره انجمن شرکت‌های خدمات انرژی، که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم:
نقش ساختمان‌های دولتی و اداری در افزایش مصرف انرژی بخصوص در بخش گاز طی فصول سرد چگونه است؟
طبق تجربه‌ای که ما در کار با ساختمان‌های دولتی و مسکونی داشتیم، ساختمان مسکونی به علت پرداخت پول برق و گاز باوجوداینکه انرژی خیلی ارزان است، سعی می‌کند صرفه‌جویی را داشته باشد اما در ساختمان دولتی به علت اینکه بهینه مصرف کردن و مصرف اضافه و.. هیچ تغییری درروند کاری شامل حقوق، پاداش و مزایا افراد ندارد، بنابراین مصرف همیشه در حداکثرترین حالت ممکن است. با توجه به اینکه ساختمان‌های دولتی هم ساختمان‌هایی نیستند که به سیستم‌های هوشمند و سیستم‌های بهینه کننده انرژی مجهز باشد، بنابراین ساختمآن‌همیشه در حال کار است و بیشترین مصرف را انجام می‌دهد و بیشترین بار سرمایشی و گرمایشی در تابستان و زمستان را دارد.
راهکارهای عبور از بحران افزایش انرژی در ساختمان‌های دولتی چگونه است؟
قطعا یک راهکار برای صرفه‌جویی تاثیرگذار نیست و تمام راهکارها باید باهم جلو بروند. از پربازده‌تر کردن تاسیسات ساختمان‌های دولتی، نگهداری به‌روز تاسیسات دولتی و مسکونی تا متولی دار کردن هر ساختمان به‌عنوان‌مثال یک نفر مختص بهینه‌سازی انرژی در یک سازمان تعریف‌شده باشد که وظیفه او رساندن مجموعه به شاخص‌های جهانی باشد. استفاده از تجهیزات هوشمند ساز ساختمان به‌نحوی‌که اجازه ندهد افراد از یک حدی ساختمان را گرم‌تر کنند. برای ساعات خالی و تعطیل نیز باید مصرف مدیریت شود و میزان مصرف در بخش‌های مختلف ساختمان اندازه‌گیری شود. با این اقدامات به شاخص‌های اروپا نزدیک می‌شویم. اگر یکی از این شاخص‌ها هم رعایت نشود فایده ندارد. اگر تمام تجهیزات را هوشمند کنیم اما رفتار افراد را کنترل نکنیم، کافی است که یکی از کارمندان پنجره‌ای را در زمستان باز بگذارد و تمام اقدامات دیگر را بی‌اثر کند. با توجه به اینکه شاخص مصرف ما خیلی بالاست با هزینه‌های اندک می‌توانیم صرفه‌جویی زیاد ایجاد کنیم. در کشورهای پیشرفته که این کارها را انجام داده‌اند کاهش مصرف پرهزینه است. ما فرصت خوبی داریم که با کمترین هزینه، بیشترین صرفه‌جویی را انجام دهیم.
راستی آزمایی مبحث ۱۹ در ساختمان‌های صنعتی-تجاری و دولتی به چه شکل جریان دارد؟
مدیران مربوط به حوزه انرژی باید پاسخ دهند اما به‌طورکلی مبحث ۱۹ به‌صورت کلی تعریف‌شده و راهکارها را هنوز مهندسان نمی‌دانند. در بخش آموزش و به‌روزرسانی مهندس‌ها باید وقت بیشتری گذاشته شود. نمایشگاه تاسیسات مهندسان نظام‌مهندسی برای بهینه‌سازی آمده بودند و می‌گفتند که ما مدرس باتجربه که راهکارهای جامع را ببیند هرگز نداریم. تدریس مباحث باید فراگیرتر شود و الحاقیه هایی که به مثال‌های واقعی بپردازد عملیاتی کنیم. باید از مهندس‌ها بخواهیم راهکارهای جدید را به هر شکل بیاموزند.
نقش مصرف انرژی در بخش گرمایش در نا ترازی گاز طی فصول سرد چقدر است؟
ما خیلی بیشتر از نیاز کشور انرژی مصرف می‌کنیم و در بخش گرمایش این آمار بالاست. در بخش صنعت، ادارات دولتی و خانگی مصرف ما بالاست. یکی از دلایل مهم ارزان بودن گاز و دوم فقدان نظام پاداش و تنبیه است. منطقی این است که مقدار مصرف نرمال مشمول یارانه شود اما خارج از آن تعرفه‌ها به‌شدت افزایشی شود. البته از قبل باید به مردم بگویند، نه مثل پارسال که قبض‌ها افزایش یافت اما به برخی تخفیف ۱۰ درصدی دادند. اگر با آموزش عمومی به مردم آموخته شود که گاز مصرفی را چگونه کاهش دهند و میزان هزینه آن چقدر است، کاهش مصرف اتفاق می‌افتد. کاهش مصرف چند راهکار دارد و ابزار قیمت یکی از آن‌هاست. با توجه به تجربه ما در کار کردن با ساختمان‌های دولتی و مسکونی و صنعتی به آن‌ها رسیدیم. ما به صنعت گاز ارزان می‌دادیم آن‌هم راهکار بهینه‌سازی تعریف نمی‌کرد. سبد گرمایش نسبت به‌کل پرسنل و هزینه‌های جاری کارخانه خیلی پایین است. مثلا کلا ۲ درصد سبد تولید هزینه گاز است و برای کاهش هزینه سراغ مسائل دیگر می‌رود. وقتی بدانیم سبد مصرف انرژی عدد بالا دارد سعی می‌شود کاهش مصرف ایجاد شود. چرا بازار انرژی در ایران شکل نمی‌گیرد؟ما دو هفته پیش با سازمان بهینه‌سازی جلسه داشتیم و آن‌ها با قانون‌گذاری‌ها نتوانستند این بازار راه بیندازند. یکی از موارد افزایش قیمت است و دوم هم بحث آموزش است. وقتی بتوانیم به شرکت‌هایی که کاهش مصرف می‌دهند سبد حمایتی بدهیم، انگیزه جدی برای بهینه‌سازی ایجاد می‌شود.
ایران تا چه حد به استانداردهای روز جهان ازنظر تکنولوژی تاسیسات و ابراز بهینه‌سازی نزدیک است؟
تکنولوژی چیزی است که بعد از چند سال تبدیل به یک امر عادی می‌شود. صنعتگران داخلی و واردکنندگان ما خیلی سریع می‌توانند تکنولوژی را نزدیک به تکنولوژی روز کنند. من مساله تکنولوژی را یک سد نمی‌بینم چون وقتی بدانیم که بازار وجود دارد، تمام واردکننده و صنعتگر به سمت ارتقاء تکنولوژی می‌روند. وقتی انگیزه دراین‌بین وجود ندارد و مشتری هم نیست کاری از پیش نمی‌برند.
