ده سالگی عنوان شهر خلاق
به بهانه نامزدی اصفهان برای میزبانی سالانه شهرهای خلاق یونسکو
پس از گذشت ۱۰ سال از عضویت اصفهان در شبکه شهرهای خلاق یونسکو، کاندیداتوری نصف جهان برای میزبانی دورهمی سالانه این شهرها به‌عنوان رویدادی قابل‌توجه می‌تواند نقطه عطف گردشگری و صنایع‌دستی استان محسوب شود به شرطی که مسوولان اصفهانی کارنامه مورد قبولی از عملکرد خود و شهر طی این ۱۰ سال ارایه دهند. اصفهان به‌واسطه داشته‌هایش و میراث گذشتگانش شهر خلاق صنایع‌دستی شناخته شد و البته پس از عضویت باید کارهایی انجام می‌شد تا به‌واسطه آن اقتصاد هنر و هنرمندان و وضعیت شهر خلاق اصفهان تغییر می‌کرد! حالا باید دید در صورت برگزاری این رویداد در اصفهان، کارنامه ۱۰ ساله یک شهر خلاق چه محتوایی دارد.
وعده‌های تحقق‌ناپذیر
در سال ۹۴ اصفهان به‌عنوان نخستین شهر ایران به عضویت شبکه شهرهای خلاق یونسکو در حوزه صنایع‌دستی و هنرهای مردمی درآمد و توسط شورای جهانی صنایع‌دستی، عنوان «شهر جهانی صنایع‌دستی» هم به آن اعطا شد. میراث فرهنگی اصفهان اعلام کرده است که ارزش صادرات صنایع‌دستی این استان طی سال‌هایی که از اعطای نام « شهر جهانی صنایع‌دستی « به آن می‌گذرد، ۷۱ برابر شده است. میزان صادرات صنایع‌دستی استان در سال ۹۴ معادل ۷۱۰ هزار و در سال ۹۹ معادل ۵۰ میلیون دلار بود که نشان‌دهنده رشد این نرخ است. در این مدت مسوولیت میز کشوری صنایع‌دستی نیز توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت ایران به اصفهان واگذار شد. گفته می‌شود هدف از تشکیل این میز، استفاده از اندیشه‌ها و راهکارهای بخش خصوصی در تعامل با دولت برای افزایش کیفیت تولید و صادرات این محصولات بوده ولی تاکنون برنامه‌ریزی خاصی در این بازار مشاهده نشده و اصفهان حتی از موزه و بازارچه دایمی صنایع‌دستی هم محروم است!
شورای جهانی صنایع‌دستی، چهاردهم شهریور سال ۹۴، اصفهان را از بین ۶ شهر جهان که نامزد ثبت جهانی صنایع‌دستی شده بودند به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی برگزید. مهر همان سال در مراسم اعطای اعتبارنامه انتخاب اصفهان به‌عنوان «شهر جهانی صنایع‌دستی» برای رونق این صنعت در اصفهان وعده‌ها و قول‌هایی داده شد که پس از گذشت نزدیک یک دهه مرور آن‌ها خالی از لطف نیست. غدا هیجاوی، رئیس شورای صنایع‌دستی آسیا و اقیانوسیه در این مراسم تاکید کرد که شهرهایی که در این شبکه ثبت جهانی می‌شوند وظیفه‌دارند گزارش سالانه خود را به شورای جهانی صنایع‌دستی اعلام کنند و باید ارزش‌گذاری مجددی هر چهار سال یک‌بار برای شهرهایی که به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی ثبت می‌شود، صورت گیرد.
مسوولان و فعالان این عرصه باید توضیح دهند که پس از گذشت نزدیک به یک دهه از این رویداد کدام بازاریابی داخلی و بین‌المللی برای محصولات اصفهان انجام‌شده و مقوله برند سازی برای این صنایع در کدام مرحله است؟
همچنین در مراسم یادشده، بهمن نامور مطلق، معاون وقت سازمان میراث فرهنگی هم اعلام کرده بود که اگر شرایط عنوان شهر جهانی رعایت شود، اتفاقات مهمی برای توسعه، ارتقای کیفیت صنایع‌دستی، تثبیت بازار، تسهیل در گردش مالی، برند سازی و ارزآوری برای اصفهان رخ خواهد داد. ایجاد زیرساخت‌های ارتباطات فیزیکی و مجازی مانند توسعه فرودگاه‌ها و افزایش پهنای باند اینترنت، همچنین ایجاد زیرساخت‌های تجاری از قبیل فضای مناسب نمایشگاهی می‌تواند شرایط مناسب را برای شهر جهانی صنایع‌دستی به وجود آورد.
زرگر پور، استاندار وقت اصفهان هم از طراحی، جانمایی و تاسیس موزه بزرگ اصفهان خبر داد و توسعه فرودگاه اصفهان بااعتبار هزار میلیارد تومان و راه‌اندازی قطار سریع‌السیر اصفهان را از دیگر اقدامات دولت برای فراهم کردن زیرساخت‌های توسعه گردشگری این استان اعلام کرد. مهدی جمالی نژاد، شهردار وقت اصفهان هم از آغاز مطالعات و بررسی طرح جامع صنایع‌دستی شهر اصفهان خبر داده بود.
امروز نه‌تنها وعده‌های فوق به ثمر نرسیده که وضعیت صادرات صنایع‌دستی اصفهانی‌ها در شهر جهانی صنایع‌دستی نابسامان بوده، بازار فروش این دست سازه‌های ارزشمند به حضور گردشگر داخلی و خارجی گره‌خورده و رونق گردشگری هم به وزش نسیمی بند است.
کمرنگی صادرات
مردم همواره از صنایع‌دستی به‌عنوان کالای لوکس و گران‌قیمت یاد می‌کنند که همه‌کس توان خرید آن را ندارد. سال‌هاست که جامعه هدف مشتریان این بازار کوچک‌شده و گردشگران و توریست‌ها در راس هرم خریداران قرارگرفته‌اند.
مدیر امور فرهنگی و ارتباطات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان، ارزآوری صادرات صنایع‌دستی استان اصفهان را در سال ۹۸ و قبل از همه‌گیری کرونا را بیش از ۴۹ میلیون دلار اعلام کرد. به گفته امیری در سال ۹۹ و ۱۴۰۰ این ارزآوری به کمتر از ۲۰ میلیون دلار و سال ۱۴۰۱ برنامه‌ریزی‌شده این رقم به مرز ۶۰ میلیون دلار افزایش یابد. آمارها اما نشان می‌دهد این چشم‌انداز به هدف نرسیده است. سال گذشته ۱۸۵ تن فرش دستباف به ارزش ۳۱۵۰ دلار و ۴۴۱ تن سایر صنایع‌دستی به ارزش ۶۹۸ هزار دلار از اصفهان صادر شد. همچنین حجم فرش صادرات در سال گذشته نسبت به سال قبل آن ۱۳ درصد رشد و ازنظر ارزش ۳۳ درصد کاهش داشته است.
در دوماهه اول امسال هم ۳ تن فرش دستباف به ارزش ۵۴ هزار دلار و ۱۸ تن سایر صادرات صنایع‌دستی به ارزش ۳۲ هزار دلار از اصفهان صادرشده است.
از سوی دیگر علاوه بر کاهش میزان صادرات استان اصفهان به کشورهای هدف تعداد اهداف صادراتی به حدود سه تا چهار کشور رسیده و این در حالی است که استان اصفهان تا پنج سال پیش با بیش از ۵۰ کشور مراوده تجاری و صادرات داشت.
در سال‌های گذشته هم که حضور توریست و گردشگران در کشور و استان اصفهان کمرنگ می‌شد، صنایع‌دستی با کاهش فروش دست‌وپنجه نرم می‌کرد و مشکلات اقتصادی را به دوش می‌کشید. حالا اما گرانی مواد اولیه و کمیابی برخی اقلام آن به بقیه دست‌اندازها اضافه‌شده تا افزایش قیمت تمام‌شده، همان تعداد اندک مشتریان داخلی را هم فراری داده و رکود را عمیق‌تر کند. بیمه، مالیات، کاهش سرمایه در گردش، ابزارآلات قدیمی و سایر مشکلات قدیمی نیز همچنان وجود دارند.
در شرایطی که صنایع‌دستی از زندگی روزمره خانواده‌ها حذف‌شده و این تولید سنتی و اصیل اصفهانی با مدرنیته، برندینگ و بسته‌بندی مناسب تلفیق نشده، طبیعی است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، جایگاهی به‌غیراز سوغات و هدیه نخواهد داشت.
باوجودی که اصفهان به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی انتخاب‌شده و طبق قوانین شهرهای خلاق یونسکو باید زیرساخت‌های مناسب برای رونق این صنعت در شهرهای فوق ایجاد شود اما نصف جهان حتی بازارچه‌های فصلی یا دائمی حرفه‌ای هم ندارد. یکی از اهداف معرفی شهرها به‌عنوان شهر صنایع‌دستی استفاده از ظرفیت بخش‌های مختلف مانند شهرداری‌ها، فرمانداری‌ها و شورای اسلامی شهرها است. تقویت بازار فروش، تجاری‌سازی و همراهی بخش‌های مختلف مانند شهرداری‌ها، انجمن‌های مردم‌نهاد و دستگاه‌های اجرایی، در رونق محصولات صنایع‌دستی یک ضرورت است.
چرا شهر خلاق نماندیم؟
ظرف ۱۰ سال اخیر باید صنایع‌دستی به محور توسعه شهر تبدیل می‌شد و جایگاه واقعی خود را در GDP شهر به دست می‌آورد. این اتفاق نه‌تنها نیفتاده که سهم آن از صادرات غیرنفتی اصفهان کاهش هم داشته است. علت آن را می‌توان در جملات زیر جستجو کرد.
با ورود یک شهر به شبکه شهرهای خلاق یونسکو، آن شهر در سطح جهان شناخته می‌شود که این روند رونق گرفتن شهر را در پی دارد. جذب گردشگر و سرمایه‌گذار خارجی نه‌تنها به پیشرفت شهر در حوزه‌ای که خلاق شناخته‌شده، منجر می‌شود بلکه تاثیر مثبت خود را بر رونق سایر صنایع نیز می‌گذارد؛ درنتیجه شهر ازلحاظ اقتصادی در مسیر پایداری گام برمی‌دارد. وقتی شهری در حوزه‌ای خلاق تلقی می‌شود، بدین معناست که آن شهر در بخش موردنظر توانمند و خلاق است و بسترهای خلاقیت و نوآفرینی در این حوزه نیز در شهر مهیا بوده و بخش‌های خصوصی و دولتی بیشتر به آن موضوع اهمیت می‌دهند. از سوی دیگر جهت‌گیری بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان‌شهری و مدیریتی مشخص‌شده و فرصت برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت مهیا می‌شود که موارد بالا به حوزه اجرا نرسید.
یک عامل مهم موثر در توسعه شهر خلاق صنایع‌دستی، سرمایه اقتصادی است با توجه به اینکه سیاست‌گذاری‌های ملی و سیاست‌های استان در راستای کارآفرینی در حوزه‌های پایدار است پس شاخص رشد کارآفرینی در حوزه صنایع خلاق و صنایع فرهنگی به‌عنوان مهم‌ترین شاخص مربوط به عامل سرمایه اقتصادی مهم است. توجه به حمایت از سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع‌دستی و ایجاد اشتغال و کارآفرینی می‌توانست سهم صنایع‌دستی را از میزان تولید ناخالص شهر افزایش دهد. درواقع شاخصه اصلی پدید آمدن شهر خلاق داشتن مدیریت شهری خلاق است، اما با توجه به روند کند توسعه شهر خلاق در ایران، مدیریت شهری خلاق کمتر دیده می‌شود.
