توقف رشد صادراتی
تجارت روی دور کُند
استراتژی تولید صادرات محور را می‌توان با راهبردهای جنگی مقایسه کرد چراکه تجارت و صادرات همسان نبردی تن‌به‌تن با انبوه شرکت‌های جهانی است. از سوی دیگر صادرات بدون توجه به تولید و بدون خلق ارزش‌افزوده بیشتر یعنی خام فروشی و فروش منابع نسل‌های آتی به بهای ناچیز در بازارهای جهانی. در دنیایی که تجارت و بازرگانی به‌سرعت دستخوش تحول و توسعه است، نه‌تنها اصفهان با دست‌اندازهای صادراتی اعم از موانع قانونی و نبود زیرساخت‌های مناسب تجاری دست‌وپنجه نرم می‌کند که بخشی از تجار اصفهانی با هزینه بسیار سنگین و آزمون‌وخطا و بدون شناخت از بازار هدف خود، فعالیت می‌کنند که بدون شک ادامه این روند مشکلات صادرات استان را علاوه می‌کند.
همه داشته‌های یک استان
پتانسیل‌های اقتصادی اصفهان به شماره نمی‌آید. این استان با سهم ۵.۸ درصدی از GDP کشور رتبه سوم و ازنظر سرمایه در GDP رتبه هفتم کشور را در اختیار دارد. نصف جهان در حوزه معدن رتبه دوازدهم، در صنعت سوم و در کشاورزی رتبه هفتم را به خود اختصاص داده است. شرکت فولاد مبارکه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در خاورمیانه و تأمین‌کننده ۷۰ درصد فولاد کشور و همچنین شرکت هواپیمایی ایران (هسا) در این استان حضور دارند. شرکت پالایش نفت اصفهان نیز ۲۳ درصد از فرآورده‌های نفتی را تولید می‌کند. علاوه بر این ۴۰ درصد از کارخانه‌های نساجی کشور در اصفهان قرارگرفته است این موارد باعث شده تا حدود ۶ درصد تولید ناخالص داخلی کشور به این استان اختصاص یابد. آهن و محصولات وابسته، پتروشیمی، نفت، صنایع لبنی، تخم‌مرغ، عسل‌های طبیعی و فرش دستباف از مهم‌ترین محصولات صادراتی اصفهان است. اصفهان رتبه اول حمل‌ونقل، تولید سنگ، صنعت فولاد، صنعت نساجی و صنعت طلا و جواهر دارد. این در حالی است که ۱۲ درصد سیمان کشور نیز در این استان تولید می‌شود. هزار و ۴۸۲ جاذبه گردشگری در این شهر وجود دارد. به‌علاوه بعد از هند، اصفهان رتبه دوم تنوع صنایع‌دستی را در اختیار دارد، وجود حدود ۲۰ هزار تخت در هتل‌ها و اقامتگاه‌های اصفهان نیز به ظرفیت این استان برای جذب توریست به‌وسیله دیپلماسی گردشگری افزوده است.
باوجود همه پتانسیل‌ها اما آورده تجاری استان با داشته‌هایش تناسب ندارد. دنیای اقتصاد، فروردین امسال از کمبودهای زیرساختی اصفهان نوشت و تاکید کرد که در صورت تداوم وضعیت موجود نرخ صادرات استان کاهش می‌یابد و حالا آمارهای فصل بهار موید این موضوع است. به گفته مدیرکل گمرکات استان اصفهان، در بهار ۱۴۰۲ صادرات از طریق گمرکات استان اصفهان به میزان ۵۲۴ هزار تن و به ارزش ۴۴۷ میلیون و ۸۶۶ هزار دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، ازلحاظ وزنی هفت درصد و حیث ارزش ۴۱ درصد افزایش داشته است. رشد ۴۰ درصدی صادرات استان به دلیل افزایش قیمت ارز نسبت به سال گذشته بوده و بنابراین می‌توان گفت رشد صادرات استان همان افزایش ۷ درصد وزنی در تاریخ یادشده است.
هرچند اقلام صادراتی استان ۳۸۰ قلم کالا است اما همچنان چدن آهن و فولاد ۲۲۵ میلیون دلار با سهم ۵۰ درصد و ۷۹ درصد افزایش، محصولات پتروشیمی ۶۶ میلیون دلار با سهم ۱۵ درصد و ۱۱ درصد رشد، محصولات آهن و چدن ۳۱ میلیون دلار با سهم هفت درصد و ۶۳ درصد رشد، اقلام اصلی سبد صادراتی اصفهان را تشکیل می‌دهند که نشان‌دهنده کاهش تنوع محصولات صادراتی و تمرکز بر چند محصول خاص است.
به‌عبارت‌دیگر تولیدات اصفهان با آن حجم پتانسیل و زیرساخت صنعتی، معدنی و کشاورزی یا صادرات محور نیست، یا فعالان بازارهای مختلف به تجارت خارجی بی‌توجه هستند و یا دست‌اندازهای صادراتی در آن حوزه‌ها آن‌قدر زیاد هست که تولیدکنندگان عطای صادرات را به لقایش بخشیده‌اند.
کشورهای اصلی هدف صادراتی هم علی‌رغم عضویت ایران در پیمان شانگهای و امضای قراردادهای اقتصادی با چین و روسیه و عربستان، طبق معمول سال های قبل عراق، پاکستان، افغانستان، ترکیه هستند؛ این موضوع نیز نشان‌دهنده انفعال بخش خصوصی اصفهان و یا عدم آشنایی آن‌ها با بازارهای هدف جدید است.
معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار اصفهان در آیین تجلیل از صادرکنندگان نمونه استان که چند هفته قبل برگزار شد بر ایجاد تحول در ساختار کارگروه توسعه صادرات استان و توجه به تولید صادرات محور تاکید کرد. نقش، عدم ثبات در قوانین و بخشنامه‌ها و صدور دستورالعمل‌های متعدد را باعث اخلال در صادرات و از دست رفتن بازارهای صادراتی دانست. امیرحسین کمیلی مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان هم بر ضرورت ایجاد زیرساخت‌های لجستیکی برای صادرات در استان اصفهان، کمک به تسریع راه‌اندازی دهکده لجستیک، تصمیم‌گیری عاجل در خصوص تبادلات مالی با کشورهای مختلف و ایجاد بازارهای صادراتی کلان تأکید کرد.
کدام کالاها مزیت صادراتی دارند؟
صنایع تولید فلزات اساسی از سال ۱۳۴۷ تا سال ١٣٧٧ و صنایع تولید زغال کک، پالایشگاه‌های نفت و سوخت‌های هسته‌ای در همین دوره به‌جز سال ۱۳۷۵ ازجمله مهم‌ترین صنایع غیر همگن استان بوده‌اند. در سال‌های دیگر این دوره، صنایعی نظیر تولید مواد و محصولات شیمیایی، محصولات کانی غیرفلزی، مواد غذایی و آشامیدنی، تولید محصولات فلزی فابریکی به‌جز ماشین‌آلات به صنایع غیر همگن استان پیوسته‌اند که استان اصفهان در تولید و صدور آن‌ها در سال‌های موردنظر مزیت بالایی داشته است. استان اصفهان همچنین در تولید محصولاتی مانند سیب‌درختی، بادام، عسل، سیر و گل‌رنگ در سطح خاورمیانه دارای مزیت نسبی است که باید با ایجاد سردخانه‌ها، انبارهای نگهداری، صنایع تبدیلی، تسهیل صادرات محصول از گمرک استان برای تجارت آن‌ها اقدام کرد. متاسفانه سرمایه‌گذاری در بخش صنعت و معدن استان از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲، ۴۵ درصد و ازنظر اشتغال ۲۰ درصد کاهش داشته است. تعطیلی مؤسسات و پایین آمدن سطح تولید از مسائل جدی استان است. کاهش ضریب اشتغال و از دور خارج شدن مؤسسات صنعتی و نابودی صنعت نساجی تبعات زیان‌باری برای استان اصفهان داشته که طبیعتا صادرات استان را هم متاثر کرده و اصفهان را با یکی از پایین‌ترین نرخ‌های سرمایه‌گذاری در میان استان‌های کشور مواجه کرده است.
مشکلی به نام ذهنیت صادراتی
در یک کشور نفتی برای سال‌ها ذهنیت‌ها این‌گونه شکل‌گرفته است که رابطه‌ای بین مصرف داخل و صادرات غیرنفتی وجود ندارد و بنابراین بیشترین تمرکز افراد روی مصرف داخل است و اولویت را بر مصرف داخل می‌گذارند و بعد به صادرات به خارج فکر می‌کنند چراکه درگذشته شکاف بین صادرات غیرنفتی و مصرف بالای داخلی را پول مفت نفت پوشش می‌داد.
در ۱۰ سال اخیر که تحریم‌ها درآمد نفتی را تحت تاثیر قرارداد این ذهنیت و این مسیر دیگر قابل ادامه نبود و بنابراین مصرف داخل افت کرد تا اقتصاد غیرنفتی خودی نشان دهد؛ بنابراین صادرات غیرنفتی باید جایگاه خود را در بین صادرات محصولات فلزی و پتروشیمی و نفتی استان بازکرده و تولیدکنندگان اصفهانی بیاموزند که بازار مصرف را تابعی از قدرت رقابت‌پذیری محصولات خود در خارج از کشور قرار دهند. به این معنا که اگرچه تحریم‌ها ضربه بزرگی به رفاه کشور زده است، اما در جهت سالم‌سازی و رها کردن اقتصاد ایران از درآمد نفت عمل کرده است. بدین ترتیب اقتصاد صادرات محور می‌شود و رفاه افراد از محل مصرف داخل تابعی از رصد صادرات و رقابت‌پذیری محصولات داخلی می‌شود.
