جیب‌های خالی و کاهش موالید
قانون هم درمان نکرد
آمار عجیبی هست که می‌گوید: «۶۰ درصد خانواده‌های اصفهانی از زن و شوهر و فرزند و ۱۵ درصد از زن و شوهر تشکیل‌شده‌اند! مابقی هم به‌صورت گسترده یا جدا زندگی می‌کنند.» در بین ۲۴ شهرستان استان اصفهان فقط در پنج شهرستان فریدن، فریدون‌شهر، نجف‌آباد، تیران و کرون و چادگان تعداد خانوارهای چهارنفره از سه‌نفره بیشتر است؛ بنابراین فقط اندکی بیش از نیمی از خانواده‌های اصفهانی فرزند دارند که بیشتر آن‌ها هم تک‌فرزند هستند.
دو برنامه پنج‌ساله توسعه کشور به جمعیت اختصاص یافت و وزارت بهداشت مامور اجرای سیاست‌های آن شد. قانون تسهیل ازدواج جوانان مصوبه سال ۱۳۸۴ را دارد. تعداد مراکز استاندارد درمان ناباروری ظرف سه سال از ۱۲ به ۸۴ مرکز افزایش یافت و هزینه‌های درمان در حد توان دولت‌ها کاهش یافت اما نرخ موالید همچنان در حال سقوط است؛ بنابراین مشکل را باید در جای دیگری جستجو کرد.
بسیاری از جامعه شناسان معتقدند رواج فردگرایی، افزایش سن ازدواج، رشد طلاق، افزایش تحصیلات و اشتغال زنان، شهرنشینی، مصرف‌گرایی، رواج فرزند سالاری و تحقیر نقش مادری و خانه‌داری در کاهش جمعیت موثر بوده است.
تحقیقی نیز انجام‌شده که نشان می‌دهد بیش از ۵۰ درصد مردها موافق کار همسران خود در بیرون از خانه هستند. داده‌های این پژوهش، وجود ارتباط معنی‌دار بین کار زنان در بیرون از خانه و کاهش تعداد فرزندان را تایید می‌کند. همه این دلایل در تغییر فرهنگ و سبک زندگی افراد در درازمدت و کاهش نرخ رشد جمعیت موثر بوده‌اند؛ اما سقوط نرخ موالید در سال‌های اخیر با شدت بیشتری اتفاق افتاده که نشان می‌دهد اتفاق نوظهوری رخ‌داده است.
جیب‌های خالی و کاهش موالید
پژوهشی در سال ۹۴ با عنوان «عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران» انجام شد که روند رشد جمعیت در فاصله سال‌های ۶۵ تا ۹۰ را بررسی کرده بود. این تحقیق با تاکید بر تاثیر عوامل اقتصادی بر بعد خانوار به سرانجام رسید و تایید کرد که عوامل اقتصادی نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش نرخ باروری در سال‌های گذشته در ایران داشته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد میزان تورم در طول دوره زمانی ۶۵ تا ۹۰ به‌طور متوسط سالانه ۱۹.۴۸ درصد افزایش داشته که افزایش هزینه‌های خانواده‌ها در سال‌های تحقیق را به دنبال داشته است. در این سال‌ها تعداد زنان دانشجو به‌طور متوسط سالانه ۱۳.۹۶ درصد افزایش‌یافته و همچنین درصد زنان شاغل از ۶.۰۸ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۹.۵ درصد در سال ۱۳۸۵ رسیده است. نرخ مشارکت اقتصادی زنان هم از ۸.۲ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۱۲.۴ درصد در سال ۱۳۸۵ افزایش‌یافته که افزایش هزینه برای بزرگ کردن و تربیت فرزندان را در پی داشته است.
در فاصله سال‌های ۶۵ تا ۹۰ هزینه‌های مصرفی سرانه به قیمت ثابت سال ۱۳۷۶ هم سالانه به‌طور متوسط ۰.۳۴ درصد افزایش را نشان می‌دهد که افزایش تعداد کالاها و خدمات مصرفی خانواده در دوره زمانی مطالعه را نشان می‌دهد.
باوجود افزایش هزینه‌های سرانه و هزینه-فرصت والدین، اما بودجه سرانه به قیمت ثابت سال ۱۳۷۶ سالانه به‌طور متوسط ۲ درصد افزایش داشته و به همین دلیل خانواده‌ها برای حفظ تعادل هزینه‌های خود از تعداد فرزندان کاسته‌اند که نتیجه آن کاهش نرخ باروری طی سال‌های اخیر بوده است.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد پارامترهای اقتصادی بر نرخ باروری در جامعه تأثیرگذار هستند؛ بنابراین می‌توان با کنترل این پارامترها، نرخ باروری را در جامعه به‌طور غیرمستقیم کنترل کرد و متناسب با امکانات، منابع و شرایط جامعه، نرخ مناسب باروری را در جامعه حفظ کرد.
جمعیت یکی از شاخص‌های مهم رشد اقتصادی و پیشرفت جوامع محسوب می‌شود. در رشد اقتصادی کشورها دو عامل نیروی انسانی و سرمایه‌گذاری مناسب و به‌موقع، تاثیر دارد. نیروی انسانی به معنای جمعیت فعال اقتصادی است و هرچه میزان جمعیت بین ۱۵ تا ۶۵ سال بیشتر باشد، نشانه وجود نیروی کار و سرمایه انسانی بالاتر در یک منطقه است.
اگر نرخ باروری در شرایط فعلی هم حفظ شود بازهم اصفهان در آینده نه‌چندان دور با مشکل جمعیت فعال اقتصادی مواجه می‌شوند. هرچند کاهش جمعیت فعال اقتصادی مزایایی مانند کاهش نرخ بیکاری را به دنبال دارد اما کاهش توسعه اجتماعی و اقتصادی و درنهایت کاهش رشد ناخالص داخلی را هم به همراه دارد.
