کلید توسعه در دستان سیاست گذار
نقش منفی فیلترینگ بر کسب و کار
برآورد تحلیلگران نشان از آن دارد که ترافیک جهانی اینترنت در سطوح داخلی و بین‌المللی در سال 2022 از کل ترافیک اینترنت تا سال 2016 فراتر رفت. همه‌گیری ناشی از کووید-19 تاثیر چشمگیری بر ترافیک اینترنت داشته و بیشتر فعالیت‌ها به‌طور فزاینده‌ای به‌صورت آنلاین انجام‌شده است. تنها در سال 2020 که جهان با ویروس کووید دست‌وپنجه نرم می‌کرد، پهنای باند اینترنت جهانی 35درصد افزایش یافت که این میزان بالاترین افزایش یک‌ساله از سال 2013 است. تخمین زده می‌شود که بالغ‌بر 80درصد از کل ترافیک اینترنت مصرف‌شده در این ایام به فیلم، بازی و شبکه‌های اجتماعی اختصاص داده‌شده باشد. اجلاس تجارت و توسعه سازمان ملل یا همان «آنکتاد» می‌گوید که انتظار دارد ترافیک ماهانه داده‌های جهانی از 230 اگزابایت در سال 2020 به 780اگزابایت در سال 2026 برسد. اطلاعات موجود همچنین نشان می‌دهد که استفاده از پهنای باند بین‌المللی در طول همه‌گیری سریع‌تر شد و چنین ترافیکی ازنظر جغرافیایی در دو مسیر اصلی متمرکزشده است: بین آمریکای شمالی و اروپا و بین آمریکای شمالی و آسیا!
آنچه تنها گوشه‌ای از انقلاب دیجیتال و بیان کوتاهی از ساحت انفجار اطلاعات در دنیا است که انتظار می‌رود موردتوجه بیشتر مخالفان افزایش پهنای باند، فیلتر اندازها و دن کیشوت ها قرار بگیرد، همان‌ها که از هیچ فرصتی برای تحدید فضای مجازی و جنگیدن با آسیاب‌های کاغذی نمی‌گذرند
این‌ها در حالی است که ایالات‌متحده طی دوران همه‌گیری به گسترش تجارت الکترونیک، در یک مورد مبلغی حدود 7 میلیارد دلار را برای دسترسی بیشتر آمریکایی‌ها به اینترنت با پهنای باند بالا اختصاص داد و البته به مشاغل آسیب‌دیده از این موضوع هم مبالغ قابل‌توجهی کمک بلاعوض پرداخت کرد، چنین کمک‌هایی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته مرسوم است و دولت‌هایی با اقتصاد غیر رانتی و توسعه مند به‌طور پیوسته سعی دارند علاوه بر زمینه‌سازی دسترسی امن، عادلانه و سریع شهروندانشان به اینترنت به‌مثابه حق همگانی از ایجاد انحصار و محدودیت در این حوزه جلوگیری کنند.
روایت نگارنده از توسعه پهنای باند و دسترسی شهروندان کشورهای توسعه‌یافته را بیشتر مخاطبان پیش‌تر هم به انحا مختلف شنیده‌اند، بسیاری هستند که تجربه زیست در چنین کشورهایی را داشته‌اند و از اتفاق منافع و مزایای توسعه اقتصاد دیجیتال و تحول در دسترسی به اطلاعات با سرعت‌های فوق تصور را به نیکی دریافته‌اند، اما اینجا و برخلاف حتی برخی گفتمان‌های رسمی که توسعه پهنای باند را امر مبارک و ضروری می‌دانند و اقتصاد دیجیتال به‌مثابه ساحت محاط بر تجارت الکترونیک پذیرفته‌اند، بازهم در عمل قبض و بسط فضای مجازی به اختیار کسانی است که عملکردشان برخاسته از نگرشی سخت‌افزاری به مقوله‌هایی مانند اقتصاد، امنیت و اجتماع بوده و هست.
این روزها بسیار می‌شنویم که اگر فضای مجازی نبود یا جلوی فلان پلتفرم گرفته‌شده بود، امروز وقایعی که همگان از آن‌ها اطلاع داریم رخ نمی‌داد و صحبت‌هایی ازاین‌دست که خود نشانه درک سخت‌افزاری و ماقبل مدرن به عصر دیجیتال از سوی تصمیم‌ساز و سیاست‌گذار به شمار می‌رود درحالی‌که اگر از دریچه اقتصادی و جامعه‌شناختی به جریانات اخیر بنگریم خواهیم دید بسیاری از آسیب‌ها از اتفاق ناشی از توسعه نیافتن بسترهای مجازی، انحصار در ارائه خدمات اینترنتی و محدودیت‌هایی تحت عنوان فیلترینگ است که بسترهای کسب‌وکارهای آنلاین را به‌سوی پلتفرم‌های اجتماعی کشانده و همان پلتفرم را به‌جای انجام کارکرد تبلیغ سبک زندگی، تبدیل به ابزار بیان برخی اعتراض‌ها کرده است.
از سوی دیگر تحقیقات جدید مؤسسه GWI نشان می‌دهد دسترسی به اطلاعات و اخبار، ارتباط با دوستان و خانواده و تماشای ویدئو، همچنان انگیزه اصلی و محبوب کاربران برای آنلاین شدن است. یوتیوب با حدود ۵۰ میلیارد جلسه بازدید، پربازدیدی‌ترین وب‌سایت در فوریه ۲۰۲۲ شناخته شد و در اتفاقی نادر، Google.com رتبه نخست خود را از دست داد. پس از یوتیوب، گوگل، فیس‌بوک، ویکی‌پدیا و آمازون به ترتیب پربازدید‌ترین سایت‌ها در سراسر جهان هستند. واتس‌اپ، اینستاگرام، فیس‌بوک، تیک‌تاک، توییتر، تلگرام، پینترسَت و دیسکورد به ترتیب هشت رسانه محبوب کاربران سراسر دنیا محسوب می‌شوند. فیس‌بوک دو میلیارد و ۹۱۰ میلیون، یوتیوب دو میلیارد و ۵۶۲ میلیون، واتس‌اپ دو میلیارد، اینستاگرام یک میلیارد و ۴۷۸ میلیون، تیک‌تاک یک میلیارد، لینکدین ۸۳۰ میلیون، تلگرام ۵۵۰ میلیون، پینترسَت ۴۴۴ میلیون و توییتر ۴۳۶ میلیون مشترک دارند.
در ایران ۸۵میلیون نفری، تعداد کاربران اینترنت از ۷۲ میلیون نفر عبور کرده و بیش از ۵۵ درصد در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها فعالیت دارند که نسبت به سال قبل حدود ۱۰ درصد رشد داشته است. اینستاگرام با ۴۸ میلیون کاربر و واتس‌اپ با حدود ۵۲ میلیون کاربر، به ترتیب محبوب‌ترین شبکه اجتماعی و پیام‌رسان در ایران محسوب می‌شوند. تلگرام نیز ۵۰ میلیون کاربر ایرانی دارد.
این نکته را هم نباید فراموش کرد که بیش از دو میلیون کسب‌وکار ایرانی در اینستاگرام فعالیت می‌کنند و از این تعداد، تنها ۱۹درصد از آن‌ها فروش حضوری دارند. به‌طورکلی ۶۴درصد از این مشاغل فعال بر بستر اینستاگرام متعلق به زن‌ها است.
این روزها فیلترینگ پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی ضربه سنگینی بر کسب‌وکارهای خرد و بازار گاه‌های آنلاین وارد کرده است. طبق آمارهایی که به‌تازگی مرکز پژوهش بتا منتشر کرده است، زنان قربانی اصلی فیلترینگ اینستاگرام هستند؛ چراکه ۶۴ درصد از کسب‌وکارهای آنلاین بر بستر اینستاگرام در اختیار زنان است. فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی حالا خانواده‌هایی را هدف گرفته که در فضای مجازی کسب‌وکاری داشتند.
نگاهی به آمارهای بالا نشان می‌دهد اگر سیاست‌گذار می‌خواهد ریشه اعتراض را شناسایی کند بهتر است پای خود را از روی سیم پهنای باند بردارد و استفاده از دکمه فیلترینگ را به حداقل برساند، آنگاه در میان‌مدت با رشد کسب‌وکارهای آنلاین و تجارت الکترونیک پاسخ‌های بهتری خواهد گرفت تا از قبض حداکثری فضای مجازی !
