نفس‌های تالاب گاوخونی در گرو مشارکت دولت و مردم
آنطور که مسوولان محیط زیست استان اصفهان می‌گویند: در شرایط فعلی، تالاب گاوخونی بین ۹۰ تا ۹۵ درصد خشک شده است. آنها مصمم‌اند که عاقبت وزارت نیرو به وظیفه خود عمل کند و حقابه تالاب گاوخونی را بر اساس قانون «حفاظت و احیای تالاب‌ها» تخصیص و تأمین کند.
حقابه این تالاب بین‌المللی از ۱۷ سال پیش تامین نشده است و تنها یک بار در نیمه دوم سال ۹۸ معادل ۴۱ میلیون مترمکعب آب به سمت آن رهاسازی و چیزی حدود ۳۷ درصد از گستره آن تَر شد.
پیش از آن تنها حدود ۴ درصد از تالاب گاوخونی رطوبت داشت؛ اما این میزان به گفته مقامات حفاظت محیط زیست استان در تابستان ۱۴۰۰ به ۲ درصد کاهش و امسال به ۵ درصد افزایش یافت، افزایشی که آن را با بارش‌های ناشی از پدید مانسون(پدیده برآمده از اقیانوس هند که باعث بارش فراوان و بدلیل برخی تغییرات در لایه‌های جو وارد ایران می‌شود) مرتبط دانسته‌اند که توانسته لبِ تشنه تالاب گاوخونی را تا حدی ناچیز، تر کند.
گذشته از رهاسازی آب، تنها در نیمه دوم سال ۹۸، همه آنچه در سال‌های اخیر عاید گاوخونی شده، چیزی جز پساب تصفیه‌خانه اصفهان و زه آب کشاورزی نبوده است، شرایطی که سبب شده، خشکی این تالاب به ۹۸ درصد هم برسد.
کارشناسان، این ابعاد خشکی را فاجعه‌بار توصیف کرده و فلات مرکزی ایران را در معرض برخاستن ریزگردهای سمی و زمین‌های کشاورزی منطقه را با خطر سونامی کلرید سدیم مواجه می‌دانند.
اما در وانفسای تشنگی مُفرط تالاب، اقدامی که کشاورزان ورزنه در آخرین نوبت رهاسازی آب برای کشت کشاورزان، در خرداد ۱۴۰۱ انجام دادند، یک بارقه امید بود.بارقه آغاز یک همدلی و قدم‌های رو به جلو برای رسیدن به یک خواسته و مشارکت دولتمردان، مردم و کشاورزان برای جان گرفتن یک زیست بوم آبیِ مهم که تداوم خشکی‌اش، زیست‌پذیری نه تنها شهر ورزنه که اصفهان و حتی کیلومترها آنسوتر را نیز تحت تاثیر مُخرب خود قرار می دهد.
گرچه آب رها شده از سوی کشاورزان ناچیز بود و در همان دهانه تالاب متوقف شد، اما این اقدام را همگان به فال نیک گرفتند که می‌توان به همیاری کشاورزان امیدوار بود، کشاورزانی که زمین‌های خودشان تشنه مانده است اما این امید همچنان وجود دارد که شاید از آبی که هرازگاه برای کشت پاییزه نسیبشان می‌شود؛ جرعه‌ای را هم نصیب تالابی کنند که سال‌ها به آنها زندگی بخشیده اما حالا مُستحق سخاوت قطره‌های حیاتبخش آنهاست.
در همین پیوند مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان گفت: با وجود اینکه سال گذشته با خشکسالی شدیدی مواجه بودیم اما کشاورزان به مدت ۴۸ ساعت کانال‌های آب خود را بستند و اجازه دادند تا آب به سمت تالاب هدایت شود و ما این اقدام را به فال نیک گرفتیم که بتوانیم با همکاری کشاورزان در هر مقطعی که آب برای آبیاری زمین‌های آنها رها شود، آبی هم به لبِ تالاب تشنه برسد.
احمدرضا لاهیجان‌زاده با بیان اینکه اگرچند سال متوالی این اقدام ادامه پیدا کند، می‌توان به تامین حداقل نیاز آبی تالاب امیدوار بود، افزود: فرماندار ورزنه، کشاورزان و سازمان‌های مردم نهاد همراه هم هستند و امیدواریم که شرکت آب منطقه ای هم در این برنامه‌ریزی ورود جدی داشته باشد و همه در کنار هم بتوانیم بخشی از این تالاب را احیا کنیم.
وی ادامه داد: اقدام کشاورزان ورزنه خودجوش بود، گرچه آب رها شده در اول عرصه تالاب متوقف شد و میزان آن ناچیز بود اما نفس این اقدام به خودی خود موید آغاز یک فرهنگ مشارکتی است و ما آن را به فال نیک گرفتیم و اگر امسال هم این رویه وجود داشته باشد می توان به وضعیت بهتری در باره تالاب گاوخونی رسید.
مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان گفت: زاینده‌رود در دو سال آبی ۹۹ - ۱۴۰۰ و ۱۴۰۰ - ۱۴۰۱ بصورت پیاپی با خشکسالی مواجه بود که اثرات بسیار منفی داشت، این رودخانه در طول این دو سال فقط ۵۵ روز جاری بود که نفس‌هایش تنها تا سد رودشتین واقع در بالادست تالاب می‌رسید و از آنجا دیگر آبی به سمت تالاب رها نمی شد.
این مقام اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان افزود: اما امسال، دو اتفاق موجب شد تا مقداری رطوبت به عرصه تالاب برگردانده شود، یکی پدیده مانسون که از سمت دریای عمان شکل گرفت و بارندگی‌هایی را تا نیمه کشور بدنبال داشت و مقدار کمی آب وارد تالاب شد و اتفاق دیگر بارش‌های هفته گذشته بود که حدود ۲/ ۴ میلیمتر بارندگی در منطقه تالاب رقم زد.
به گفته لاهیجان زاده، رطوبت تالاب گاوخونی از بابت زه‌آب، پساب و زایندرود زیر ۵ درصد بوده و مابقی آن یعنی ۹۰ تا ۹۵ درصد از عرصه آن خشک است.
وی در ادامه گفت: این رطوبت باعث شده است تا تالاب با وزش باد به کانون گرد و غبار تبدیل نشود ولی اگر این روند ادامه پیدا کند، هم پهنه تالاب و هم محیط پیرامون آن به کانون گرد و غبار تبدیل می‌شود.
لاهیجان زاده با اشاره به پیش بینی بارش‌های به نسبت خوب در آذر و زمستان امسال گفت: باید از این فرصت که به شرایط نرمال نزدیک هستیم، استفاده و برای بارش‌ها برنامه‌ریزی کینم تا در سال آبی جدید، حداکثر آبِ ممکن، به تالاب برسد.
وی افزود: از شروع سال آبی جدید یعنی از اول مهر، مکاتباتی در مقیاس ملی و استانی انجام شده است و بطور ویژه بدنبال بهبود شرایط تالاب گاوخونی هستیم، جلساتی با مسوولان آب منطقه‌ای داشته‌ایم، مردم هم پای کار هستند و امسال امیدواریم وضعیت بهتری ایجاد شود.
مدیرکل مشارکت‌های مردمی و مسوولیت پذیری اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست نیز با اشاره به کارکردهای معیشتی، محیط زیستی، فرهنگی و تاریخی تالاب گاوخونی به خبرنگار ایرنا گفت: اگر این تالاب خشک شود، حیات منطقه هم از بین می‌رود؛ اما چون مردم منطقه مشارکت‌پذیر و آگاه هستند و آگاهی مسوولان ورزنه و استان هم نسبت به خطر از بین رفتن تالاب بالا رفته است، نور امیدِ برای بازگشت به دوران طلایی تالاب گاوخونی وجود دارد.
وی با بیان اینکه اگر می‌خواهیم تالابِ پنجاه سال پیش را ببینیم، باید کشاورزی منطقه را تعدیل کنیم، افزود: حقابه تالاب‌ها باید داده شود؛ خود ما پیگیر این موضوع هستیم و کشاورزان هم باید توسعه کشاورزی را به نقطه قبل بازگردانند.
موسوی یادآور شد: با ادامه فرهنگ‌سازی برای حفظ داشته‌های محیط زیستی و کاری که مردم ورزنه در سال آبی گذشته انجام دادند و ۴۸ ساعت آب را به سمت تالاب رها کردند، می‌توان به احیای تالاب گاوخونی امیدوار بود.
مدیرکل مشارکت‌های مردمی و مسوولیت پذیری اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به برگزیده شدن ورزنه بعنوان یکی از ۲۵ شهر تالابی دنیا در جلسه اخیر کنوانسیون رامسر گفت: کسب عنوان شهر تالابی ورزنه می‌تواند به احیای تالاب گاوخونی کمک کند چراکه به فرهنگ سازی و تقویت عِرق مردم برای این تالاب کمک خواهد کرد .
وی افزود: اینکه مردم متوجه شده اند که نبود تالاب باعث نبود حیات است، یک گام رو به جلوست و نکته دیگر، قوه قهریه‌ای است که باید سازمان حفاظت محیط زیست برای گرفتن حقابه تالاب‌ها از وزارت نیرو بکار بگیرد.
موسوی در باره وجه‌الضمان تامین حق‌آبه تالاب‌ها بر اساس قانون «حفاظت و احیای تالاب‌ها» که بر دوش وزرت نیرو گذاشته شده است، گفت: مطالبه‌گری مردم و نظارت سازمان محیط زیست بعنوان دستگاه حاکمیتی می‌تواند به احیای تالاب گاوخونی کمک کند؛ اگر این چند مولفه دست بدست هم بدهند، این موضوع تضمین خواهد داشت و وزارت نیرو نمی‌تواند در این زمینه مقاومت کند.
وی با بیان اینکه احیای تالاب گاوخونی، کار یک نفر یا یک سازمان نیست، افزود: مهمتر از وزارت نیرو، مصرف‌کنندگان آب در بالادست هستند که آنها هم باید آگاه شوند و آموزش‌های ما باید به این سمت برود که کشاورزانی که آب اضافی مصرف می‌کنند نسبت به شرایط مردمی که در این منطقه هستند، احساس گناه کنند.
