فرازوفرود بومگردی ها
در چند سال اخیر نیز بومگردی های فراوانی در شهرهای مختلف کشور بخصوص نقاط توریستی کمتر دیده‌شده ایجادشده است و به‌طورکلی جغرافیای ایران توانایی‌های بسیار بالایی برای ایجاد بومگردی های مختلف و ایجاد درآمدهای قابل‌توجه دارد اما این سبک درآمد معایب و مزایایی را به همراه داشته است به‌خصوص در مناطق طبیعی ازجمله جنگل‌ها، بیابان‌ها، ساحل‌ها و مناطق کوهستانی که بومگردی ها ضمن جذب گردشگر و توسعه نسبی آن مناطق باعث برخی چالش‌های محیط زیستی نیز شده‌اند هرچند صاحبان بومگردی ها شخصا مسوولین این چالش نیستند و فرهنگ پایین گردشگری دراین‌بین مقصر است اما بومگردی ها ضمن کسب درآمد می‌توانند محلی مناسب برای تربیت و رشد فرهنگ گردشگری نیز باشند.
متاسفانه در این سال‌ها نابودی و از بین بردن گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری، افزایش میزان آلودگی‌های صوتی و محیطی در مناطق بکر، ساخت‌وسازهای بی‌رویه در حاشیه مراکز گردشگری و بومگردی جدید، افزایش آتش‌سوزی در جنگل‌ها، تخریب و از بین بردن محیط‌زیست به دلیل حضور انسان‌ها در مراتع و بیشه‌زارها از دستاوردهای بومگردی در کشورمان بوده است.
یکی دیگر از چالش‌های بومگردی ها تضادهای فرهنگی میان گردشگران و مردم بومی مناطقی است که تا پیش از رشد این نقاط چندان ارتباطی با گردشگران شهرهای دیگر و نوع فرهنگ و زیست جمعی آن‌ها نداشتند و به‌یک‌باره با حجم وسیعی از تضاد فرهنگی مواجه شدند که در برخی نقاط ازجمله تعدادی از جزایر جنوب کشور با تنش‌هایی نسبی نیز همراه بوده است. در مقابل قطعا ورود گردشگران به مناطق بومی می‌تواند تاثیرات مثبت فراوانی بر اجتماع و فرهنگ افراد بومی بگذارد. به‌بیان‌دیگر، جوامع بومی و افراد محلی طی آشنایی بافرهنگ‌های جدید و گوناگون دچار تحول فرهنگی و اجتماعی می‌شوند که می‌تواند مثبت تلقی شود؛ اما نباید از تجربه سالیان گذشته غافل ماند که نشان می‌دهد توسعه بومگردی تاثیرات منفی نیز بر جوامع محلی و فرهنگ آن‌ها گذاشته است. هدف اصلی بومگردی باید مشارکت جامعه محلی و منتفع شدن آن‌ها از ورود گردشگر به محل زندگی آن‌ها باشد. در غیر این صورت افراد بومی و محلی نسبت به ورود گردشگران به منطقه و فعالیت‌ها و رفتارهای آن‌ها واکنش منفی نشان می‌دهند که این امر درنتیجه موجب ایجاد تنش و کشمکش در جامعه محلی خواهد شد.
اصفهان، سرزمین وسیع بومگردی
اصفهان و کلان‌شهرها نیز از این پتانسیل بی‌بهره نیستند و در داخل شهر و اطراف آن شاهد بومگردی های نسبتا قابل‌توجهی هستیم که همواره با استقبال گردشگران مواجه بوده‌اند زیرا با هزینه‌ای کمتر از هتل‌ها می‌توانند ضمن آشنایی با بافت فرهنگی و تاریخی اصفهان در محیطی صمیمی‌تر و نسبتا خلوت‌تر به سفر خود بپردازند.
خانه‌های قدیمی دوران قاجار، خانه‌های بازسازی‌شده پهلوی اول، خانه‌های کویری شرق و شمال استان در کنار بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی شناسایی‌شده که از میان آن‌ها افزون بر یک هزار و ۸۰۰ اثر ثبت ملی شده‌اند. همچنین در کنار بیش از ۶۰۰ باب خانه تاریخی، این استان دارای ۹۰ موزه تاریخی، مردم‌شناسی، فرهنگی و طبیعت دولتی و خصوصی است بخشی از پازل بومگردی های اصفهان را تکمیل می‌کنند. هرچند آمار مشخصی از بومگردی های اصفهان وجود ندارد اما سال گذشته طبق آخرین اعلام اداره کل میراث فرهنگی، بومگردی‌های مجوز دار اصفهان به ۴۴۰ واحد و در کل استان از دو هزار واحد عبور کرده است و بخش خصوصی نقش مهمی دراین‌بین داشته است بیشتر واحدهای بومگردی اصفهان در شرق استان در شهرستان‌های خور و بیابانک، نائین، اردستان، کاشان، آران و بیدگل و اصفهان است.
در این میان خور و بیابانک با ۷۵ اقامتگاه، بیشترین تعداد واحدهای بومگردی استان را در خود دارد. اگرچه دوران دوساله کرونا ضربه سختی به آن‌ها زد، اما اصفهان با توانایی‌های تاریخی و فرهنگی خود در حوزه گردشگری توانست از این معبر سخت عبور کند و امروزه شاهد فعالیت روزمره و پررنگ بومگردی ها در کل استان هستیم. البته به علت ایجاد شبهه تبلیغ و یا جهت‌گیری از نام بردن بومگردی های اصفهان معذوریم.
با چالش‌ها چه باید کرد؟
باوجوداینکه احداث اقامتگاه‌های بومگردی در ایران به بیش از یک دهه قبل بازمی‌گردد، اکنون با توسعه روزافزون این اقامتگاه‌ها چالش‌های جدیدی در این عرصه به چشم می‌خورند. قوانین و مقررات، عوامل اقتصادی، عوامل اجتماعی- فرهنگی، عوامل محیط بومی و نیروی انسانی ۵ محور اصلی چالش‌ها در فعالیت‌های اقامتگاه‌های بومگردی معرفی‌شده‌اند. بحث قوانین و مقررات مربوط به اقامتگاه‌های بومگردی بیشتر به تصمیم گیران و سیاست‌گذاران این حوزه و به‌خصوص سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مربوط است. در این میان عدم درک درست از مفهوم و هدف اقامتگاه‌های بومگردی، توجه بیش‌ازحد به توسعه کمی بدون توجه به توسعه کیفی، نبود آموزش در این حوزه، نبود نظارت اصولی و ارزیابی صحیح، نبود کارشناسان متخصص و آشنا با نحوه اجرای طرح و اعطای مجوز به افراد فاقد صلاحیت ۶ محوری هستند که در بخش قوانین و مقررات می‌توانند برای توسعه اقامتگاه‌های بوم گردی چالش زا باشند. به اعتقاد کارشناسان، تصمیم گیران و سیاست‌گذاران در این بخش درک و شناخت درستی از مفهوم و اهداف ایجاد
اقامتگاه‌های بومگردی ندارند و لازم است تعریف دقیق و درستی از این واحدها و هدف ایجاد آن‌ها صورت پذیرد. از سوی دیگر، هدف وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری طی سال‌های اخیر و همچنین برای سال‌های آینده، افزایش تعداد اقامتگاه‌های بومگردی است و برنامه‌های این وزارت هم در همین راستا طراحی‌شده است. برای دستیابی به این هدف، از ابزارهایی مانند پرداخت وام با بهره کم استفاده می‌شود و همچنین در ارائه مجوز به سرمایه‌گذاران سختگیری چندانی صورت نمی‌گیرد. این امر موجب رشد تعداد اقامتگاه‌های بومگردی بدون توجه به توسعه کیفی آن‌ها شده است.
بانیان واحدهای بومگردی معتقدند تمرکز دولتی‌ها برافزایش تعداد این اقامتگاه‌ها، بدون آنکه قواعد و صورت مشخصی برای این توسعه وجود داشته باشد، حیات طبیعی و هویت اصیل روستاها را به خطر انداخته و این جریان را که باهدف توسعه پایدار روستاها آغازشده بود به انحراف می‌کشاند. درعین‌حال، این مساله چالش‌های اقتصادی را نیز متوجه بومی‌ها می‌کند. گرچه مسوولان گردشگری کشور بر پیشبرد موازی برنامه‌های آموزشی و ترویجی تأکید می‌کنند، بااین‌حال اقدام دیرهنگام سازمان گردشگری در این خصوص، حواشی زیادی را پیرامون توسعه کمی اقامتگاه‌های بومگردی رقم‌زده است. درواقع، تشویق روستاییان به ساخت این واحدها برای تحقق ۲ هزار اقامتگاه بومگردی تا پایان برنامه ششم توسعه، این جریان را از مسیر اصلی خود خارج و گردشگران را نسبت به این دست از اقامتگاه‌ها بدبین خواهد کرد. همچنین فراهم نبودن دیگر زیرساخت‌های لازم در مناطق محلی که پیش‌نیاز ورود گردشگران است، در کنار عدم معرفی این مناطق در شمار مقاصد گردشگری، جوامع محلی امیدوار را از کسب درآمد مطلوب بی‌نصیب خواهد گذاشت. از سوی دیگر، کارشناسان مربوطه معتقدند که یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین فاکتورها برای ورود به بخش اقامتگاه‌های بوم گردی، بحث آموزش افراد فعال در این حوزه است. ازآنجاکه احداث اقامتگاه‌های بومگردی بیشتر در مناطق روستایی و تاریخی صورت می‌گیرد و به دلیل اینکه زندگی در این مناطق بیشتر به‌صورت سنتی است و مردم نیز نسبت به فرهنگ و ارزش‌های خود حساس‌تر هستند، نیاز است سرمایه‌گذاران در این مناطق در رابطه با این مسائل آموزش ببینند و با مسائل اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی منطقه آشنایی کامل داشته باشند تا بتوانند حداکثر مشارکت جامعه محلی را جلب کنند. بااین‌همه گویا در زمینه آموزش از سوی سازمان‌های متولی گردشگری برنامه مشخصی طراحی نشده است و این موضوع یکی از ضعف‌های
سازمان‌های متولی در زمینه گردشگری به‌حساب می‌آید. یکی دیگر از ضعف‌های موجود در بخش اقامتگاه‌های بومگردی، نظارت و کنترل است. این موضوع موجب می‌شود استانداردهای لازم به‌صورت کامل اجرا نشود و کیفیت خدمات ارائه‌شده پایین بیاید. این در حالی است که به باور کارشناسان، وجود بخش نظارتی در هر کسب‌وکاری موجب پیشرفت فعالیت‌های کسب‌وکارها خواهد شد با توجه به این اصول و با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح و سرمایه‌گذاری مناسب در این حوزه می‌توان زمینه را برای توسعه بومگردی در کشور ایجاد کرده و به بهترین شکل از این‌همه مواهب خدادادی استفاده کنیم. در چنین شرایطی قطعا با توسعه بومگردی و گردشگری روستایی موجب افزایش سطح درآمد و پس‌انداز، افزایش اشتغال فصلی روستاییان، افزایش مشارکت فرهنگی و اجتماعی مردم و ایجاد فرصت فعالیت در اجتماع برای زنان روستایی شده و از مهاجرت روستاییان بیکار به شهرها که اثرات جبران‌ناپذیر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به همراه دارد، جلوگیری کنیم.
