در گفت‌وگو با مشاور معاون معادن و فرآوری مواد وزارت «صمت» بررسی شد
پارادایم شیفت با معدنکاری هوشمند
از نظر شما فاصله ایران تا معدنکاری هوشمند و دیجیتال چقدر است؟
اگر مواد معدنی را به سه دسته پرعیار، با عیار متوسط و کم‌عیار تقسیم کنیم، معدنکاری دیجیتال دسترسی به مواد معدنی کم‌عیار را با هدف توجیه‌پذیر کردن فعالیت معدنی، تسهیل می‌کند. امروز معدنکاری هوشمند کمک کرده تا میزان رفت‌وآمد ماشین‌آلات، نیروهای کار، شیفت‌ها، ایمنی معادن، نحوه استخراج و به‌کارگیری افراد، استفاده از مواد ناریه و دیگر موارد از طریق بهره بردن از نرم‌افزارهای هوشمند به شکلی بهینه درآید و از منظر اقتصادی، معدنکاری توجیه‌پذیر شود. مدتی است ایران در این مسیر گام گذاشته، هرچند بیشتر در صنایع معدنی ردپای این شیوه تازه را می‌بینیم. تداوم تولید مواد معدنی حتی با عیارهای پایین به خوبی نشان از همسو شدن تکنولوژی با تولید در بخش معادن کشور دارد. عارضه بزرگ فعلی بخش معدن تفکرات سنتی بهره‌برداران معدنی است که در کنار دیگر عارضه این بخش یعنی معادن کوچک مقیاس، باعث شده فرهنگسازی برای هوشمندسازی معدن سخت‌تر از آنچه به نظر می‌رسد، باشد. بدیهی است اگر مسائلی نظیر مصرف سوخت، نوع بهره‌برداری و کیفیت و کمیت ذخایر با مسائلی نظیر اکتشاف مورد توجه معدنکاران ایرانی قرار گیرد، حرکت به سمت معدنکاری دیجیتال تسهیل خواهد شد.
مساله دسترسی امن و پیوسته به اینترنت پرسرعت برای معدنکاری دیجیتال حیاتی است. تصور می‌کنید در وضعیت کنونی چه اندازه امکان تحقق اهداف کشور در زمینه معدنکاری هوشمند ممکن است؟
زیرساخت مدرن، اصل بدیهی معدنکاری هوشمند است. امروزه معدنکاری هوشمند در جهان به موضوعی محوری تبدیل شده و جای معدنکاری سنتی را که برای بسیاری مسائل راهکاری ندارد، گرفته است. استفاده تمام و کمال از معادن پرعیار موجب شده تا برای فرآوری و بهره‌برداری مناسب از ذخایر معدنی کم‌عیار یا با عیار متوسط، معدنکاری هوشمند به یک ضرورت راهبردی تبدیل شود. از منظر کاهش هزینه‌های استخراج ماده معدنی هم، حرکت به سمت معدنکاری هوشمند و دیجیتال یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. موضوعی که در فعالیت معدنی تحولی تمام عیار از طراحی جاده تا مواد ناریه، سوخت، روش استخراج، حمل‌ونقل مواد معدنی، حمل و جداسازی دپو، مدیریت استخراج و حتی ترتیبات عملیات معدنی ایجاد خواهد کرد. البته نیاز به این تغییرات، مستلزم پیش‌نیازهایی است اما اینکه به بهانه اینترنت پرسرعت در مسیر معکوس حرکت کرده و به سراغ معدنکاری سنتی برویم، راهکاری نادرست است. از این‌رو لازم است با توجه به بستر کنونی اینترنت، تجربیات جهانی و برخی پروژه‌های معدنکاری دیجیتال در داخل کشور، از حداقل‌ها در راستای ارتقا بهره‌وری استفاده کرد و زمینه کاهش قیمت تمام‌شده را فراهم ساخت. مساله‌ای که در برخی پروژه‌های معدنکاری هوشمند در کشور قابل مشاهده است. بنابراین نباید به بهانه اینترنت پرسرعت از شیوه‌های جدید معدنکاری غفلت کنیم. اینترنت امروز نیاز ما برای معدنکاری هوشمند را پوشش می‌دهد.
با توجه به رصد فضای معدن از سوی شما، چه اندازه از سرمایه‌گذاری‌های اخیر بنگاه‌های معدنی، به حوزه معدنکاری هوشمند و دیجیتال مربوط است؟
توضیح این موضوع نیازمند تفصیل است. مستحضرید که سرمایه‌گذاری در بخش معدن پرریسک است اما اگر فعالان معدنی، سرمایه‌گذاری را با چاشنی توجیه‌پذیری اقتصادی و برنامه‌ریزی پیش ببرند قطعا فواید بسیاری در پی دارد، چرا که ماندگاری سرمایه‌گذاری بالاست. طبیعتا اگر بستر کار ما در معدن به شکل هوشمند باشد، سرمایه‌گذاران بیشتری برای ورود به این حوزه رغبت می‌کنند. به طور کلی سرمایه‌گذاران طالب کمترین ریسک در هر پروژه هستند و دیجیتالی شدن امور، این ریسک را کاهش می‌دهد. در عین حال این قبیل طرح‌ها برای کشور هم فواید بسیاری دارند. مثلا اینکه چارچوب کلی کار اعم از زیرساخت، آب، برق، گاز، ریل و حتی آب‌وهوای منطقه را از طریق داده‌هایی که داریم، مقایسه کرده، ظرفیت‌سنجی کرده و برای انتخاب یک مکان مناسب و نوع سرمایه‌گذاری اقدام کنیم. سیاست وزارت «صمت» نیز در حال تغییر به همین سمت‌وسو است و بسته‌های سرمایه‌گذاری مخصوصی نیز در همین راستا طراحی شده است. این بسته در معادن استانی از ابتدا تا انتهای فعالیت معدنی را پیش‌روی سرمایه‌گذار قرار می‌دهد.
اولویت سرمایه‌گذاری‌های معدنکاران برای هوشمندسازی معدن، ایمنی است یا افزایش مقیاس تولید؟
یکی از اهداف معاونت معدنی در توسعه بخش معدن، کاهش میزان جراحت و تلفات در بخش معدنکاری است. یکی از راه‌های ایجاد ایمنی بیشتر، هوشمندسازی معادن است. برای نمونه اگر به تاییدیه برای دیواره معدن نیاز باشد، می‌توان از چارچوب‌های هوشمند برای این مهم استفاده کرد. تحلیل وضعیت نیروی انسانی درون معدن نیز با استفاده از فناوری‌های نسل ۴، کمک می‌کند تا کمترین سانحه در معادن رخ دهد. یکی از تجربه‌های خوب داخلی در این زمینه، فهمی است که از نحوه چینش شیفت‌ها در فصول سرد و گرم سال و در وضعیت‌های آب‌وهوایی مختلف، به دست آمده است. بررسی بازدهی نیرو و میزان حوادث رخ داده در هر بازه کمک کرد تا ایمنی بهتری در معدن تامین شود. از آنجا که به دلیل شدت گرفتن استخراج مواد معدنی کم‌عیار تعداد معادن زیرزمینی کشور افزایش یافته، رویکرد معدنکاری هوشمند می‌تواند به حفظ و حراست از نیروی انسانی به عنوان سرمایه اصلی بخش معدن کمک کند.
فکر می‌کنید با چه میزان سرمایه‌گذاری می‌توان سطح معادن کل کشور را به معادنی با فناوری‌های نسل ۴ ارتقا داد؟ برآوردی از این موضوع دارید؟
برآورد دقیقی از منظر ریالی از این موضوع نمی‌توان ارائه کرد چرا که هر معدن و پراکندگی، کیفیت و کلاس آن‌ها شرایط کاملا متفاوت و تصمیمات مخصوص به خود را دارد. برنامه معاونت اما توسعه این فناوری در معادن بزرگ بوده که برخی از آن‌ها به نتایج بسیار خوبی منتج شده است.
اخیرا در حوزه معدنکاری هوشمند، توافق‌نامه‌ای در وزارت صمت منعقد شده است. فکر می‌کنید چه اقدامات، سیاست‌ها و همکاری‌های دیگری لازم است تا سیاست هوشمندسازی معادن در کشور در سطح دولت و نیز بنگاه‌ها عملیاتی شود؟
این توافقنامه با شناسایی نیازهای کشور در بخش معدنکاری هوشمند، تاکنون در سه جلسه کاری عملیاتی شده و تلاش دارد طی دو سال آینده برای معادن کوچک و نیز بزرگ، پروژه‌هایی را در راستای توسعه معدنکاری هوشمند تدارک ببیند تا پس از امتحان اولیه، خروجی کار در سایر معادن عملیاتی شود. همچنین معاونت معادن و فرآوری مواد از طریق سامانه جامع معادن در حال پیگیری مبحث معدنکاری هوشمند است. کنترل و بهینه‌سازی مصرف سوخت و ماشین‌آلات، تطبیق برنامه‌ها با طرح‌های بهره‌برداری و یا مباحث اکتشاف تکمیلی از طریق گردآوری داده‌ها (از سازمان زمین‌شناسی و ایمیدرو) در این چارچوب در حال پیگیری است.
