به‌روزرسانی یک صنعت
واکاوی وضعیت قطعه‌سازی لوازم خانگی در گفت‌وگو با محمد فرهادکیایی
کمی درباره وضعیت قطعه‌سازی در سال‌های اخیر توضیح بدهید؛ تحریم‌ها چه تاثیری بر این صنعت داشته است؟ بسیاری معتقدند تحریم‌ها فرصتی برای تولیدکنندگان داخلی فراهم آورده‌اند. برخی هم معتقدند تحریم‌ها ما را از ورود دانش و تکنولوژی به کشور محروم کرده‌اند، شما چه نظری دارید؟
در سال‌های اخیر با توجه به نیازی که صنعت لوازم خانگی به قطعات داشت به نوعی حرکتی در این صنعت صورت گرفت و باعث شد بخش زیادی از نیازهای صنعت لوازم خانگی به وسیله قطعه‌سازان برآورده شود. به نوعی می‌توان گفت تحریم‌ها در این زمینه تاثیر مثبتی داشته است. هرچند در بخش‌هایی مشکلاتی وجود داشت اما با گذشت زمان مشکلات کمتر شد و میزان عمق ساخت داخل قطعات لوازم خانگی تقریباً می‌توان گفت نسبت به سال ۱۳۹۷ که تحریم‌ها شدت گرفت شرایط بهتری پیدا کرد.
چه نظری درباره تاثیر قاچاق واردات و واردات بر قطعه‌سازی دارید؟ به هر حال می‌دانیم که تولیدکنندگان لوازم خانگی نسبت به قاچاق محصول نهایی انتقاد‌های گسترده‌ای را مطرح می‌کنند. در حوزه قطعه‌سازی اوضاع به چه صورت است؟
بنده اعتقاد دارم در حوزه قطعه‌سازی قاچاق قابل توجهی صورت نمی‌گیرد. عمدتاً قاچاق در زمینه محصولات نهایی مشهود است. قطعات چون مورد نیاز کارخانه‌ها هستند و اگر کارخانه‌ها بخواهند این قطعات را تهیه کنند از طریق ارز نیمایی می‌توانند با شرایط مناسب‌تری تهیه کنند در این حوزه قاچاق به‌صرفه نیست. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که هنوز بخشی از تولیدکنندگان محصول نهایی، قطعاتی را که در داخل تولید می‌شود وارد می‌کنند (واردات صورت می‌گیرد). بخشی از این قضیه برمی‌گردد به اینکه شناسایی خوبی رخ نداده یا اینکه وزارت صنعت باید ورود پیدا کند و در حوزه واردات، در زمینه قطعات و همچنین بررسی ظرفیت و کیفیت قطعه‌سازان داخلی، اقدامی انجام دهد که برای واردات قطعاتی که در داخل با کیفیت مناسب تولید می‌شوند شرایط سختگیرانه‌تری اعمال شود. ما قطعاتی در زمینه لوازم خانگی داریم که با تعرفه و سرفصل اجزا و قطعات و بدون نام قطعات اصلی وارد کشور می‌شود. این موارد در طی این سال‌ها توسط برخی از شرکت‌ها، برای قطعاتی مربوط به ظرفشویی، لباسشویی و حتی یخچال اتفاق افتاده است. مواردی که ساخت داخلی آن را به میزان کافی داریم.
اخبار و آمارها حاکی از آن است که در سال‌های اخیر در حوزه تامین قطعات مورد نیاز لوازم خانگی در ایران پیشرفت‌هایی صورت گرفته است. لطفاً کمی توضیح دهید که چند درصد قطعه‌سازی لوازم خانگی در داخل تولید می‌شود؟
در حال حاضر نمی‌توانم درصد دقیقی بگویم. اما موضوعی که وجود دارد این است که یکسری اقلام داریم که در حوزه پلیمری و پتروشیمی هستند و تمام اینها وارد می‌شوند و کشور نیازمند این اقلام است و شاید تولید این مواد در حد مگاپروژه باشد و نیاز است در این زمینه دولت تصدی‌گری کند مثل گازهای مبرد مورد نیاز در صنعت لوازم خانگی یا مواد مورد نیاز برای فوم و یکسری موارد این‌چنینی. برخی از این اقلام هستند که یک مقداری شرایط خاص‌تری برای تولید دارند و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ وجود دارد و ریسک سرمایه‌گذاری در این حوزه بالاست. باز هم باید نگرشی در این زمینه رخ دهد مثل تولید الکتروموتورهای خاص؛ مثل کمپرسور یخچال. در بعضی آیتم‌هایی که فناوری بالاتری دارند هنوز واردات صورت می‌گیرد و تقریباً می‌توانم بگویم تولید داخلی نداریم.
در مورد اقلامی که هنوز در کشور تولید نشده و وارد می‌شود لطفاً کمی توضیح دهید. آیا دانش و تکنولوژی آن در کشور وجود ندارد؟
یکسری اقلام هم داریم که وارد می‌شوند و هنوز به‌طور جدی در حوزه قطعه‌سازی کاری صورت نگرفته است اما از طرفی توانمندی و تکنولوژی آن در کشور وجود دارد. از نظر من باید نهادی متولی این کار شود چون در مساله اول تکنولوژی این کار در کشور وجود دارد، نسبت به داخلی‌سازی آن اقدام شود. در مرحله بعد پروژه‌هایی که نیاز داریم در کشور انجام شود به این دلیل که کشور ما سرشار از مواد اولیه است اما کماکان وارد می‌شود مثل گاز سیکلو پنتان و ایزوبوتان که برای یخچال استفاده می‌شود ما منابع غنی گازی داریم فقط باید یکسری اقدامات در پتروشیمی ما رخ دهد تا بتوانیم آن گاز را تبدیل به گاز مورد نیاز در صنعت لوازم خانگی کنیم. البته این موارد با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری هم مطرح شده است و به نوعی بخشی از موضوعات مهم آن جلسات است. به‌طور کلی می‌توان گفت عمق داخلی‌سازی در سال‌های گذشته به خوبی جلو رفته اما هنوز تا نتیجه دلخواه فاصله داریم.
بارها دیده‌ایم که برخی فعالان قطعه‌سازی در صنعت لوازم خانگی نسبت به نبود استاندارد و کیفیت لازم در این حوزه هشدار داده‌اند. لطفاً توضیح دهید، قطعه‌سازی لوازم خانگی با چه دشواری‌هایی روبه‌رو است؟
اولین مشکل قطعه‌سازی این است که باید در حوزه استانداردسازی و کیفیت پیشرفت کنیم به این دلیل که سطح کیفی محصول ما متاثر از قطعات است و اگر این قطعات نتوانند ویژگی‌های عملکردی و کیفی لازم را برآورده کنند قطعاً محصول نهایی، محصول خوبی نخواهد بود. به عبارت دیگر قابلیت اطمینان محصول نهایی به قابلیت اطمینان تک‌تک این اجزا بستگی دارد. بنابراین اگر هرکدام از این اجزا در قسمتی مشکل داشته باشد؛ محصول نهایی نمی‌تواند محصول خوبی باشد. به همین دلیل هم ما در استانداردسازی این محصول باید اقدامات درستی را در حوزه کیفیت و عملکرد نهایی شاهد باشیم. ما هنوز برای برخی از قطعات ویژگی‌های عملکردی آزمون‌شده نداریم و این می‌تواند بعد از دوره گارانتی مشکلاتی را برای محصول ایجاد کند و در واقع این مشتری است که دچار مشکل می‌شود چون بعد از دوره گارانتی ممکن است شرکت مربوطه خدمات لازم را ارائه ندهد.
درباره بازار منطقه کمی توضیح دهید، برخی از این کشورها واردات لوازم خانگی به کشور خود را ممنوع کرده‌اند، درباره قطعات نیز وضعیت به همین صورت است؟ کرونا چه تاثیری بر بازار قطعات لوازم خانگی در منطقه گذاشته است؟
موضوع بعدی که وجود دارد این است که ما در منطقه تعداد زیادی از تولیدکنندگان لوازم خانگی را داریم؛ و یکی از موضوعات جالبی که وجود دارد این است که در برخی از کشورهای منطقه واردات لوازم خانگی ممنوع است اما این کشورها نیاز به وارد کردن قطعه لوازم خانگی دارند. در دو یا سه سال گذشته با توجه به اتفاقاتی که افتاده از جمله مسائل مربوط به کرونا و مسائل مربوط به انرژی که باعث تعطیلی زیادی در بخش صنعت چین شده خیلی از کشورهای منطقه در ایران به دنبال قطعه‌ساز مطلوب می‌گردند. این در حالی است که ما در حوزه صادرات مشکلات فراوانی داریم به این معنا که باید در این زمینه به قطعه‌سازها کمک شود و نیاز داریم نهادی روی این موضوع متمرکز شود. هفته گذشته من سفر خارجی داشتم و با یکی از شرکت‌های منطقه صحبت کردم. طی این گفت‌وگو شرکت مورد نظر راغب بود با ایران کار کند. از نظر بنده مشکل محصول نهایی ما برای صادرات این است که در یکسری از کشورها واردات ممنوع است و بخش دیگری از کشورها هم با برندهای قوی کار می‌کنند. اما آنقدر که محصول نهایی نیاز به برند قوی دارد قطعه‌ساز نیاز به برند قوی ندارد. کافی است ویژگی‌های لازم را به لحاظ کیفی و کمی اثبات کند. اگر این اتفاق رخ دهد به راحتی می‌شود قطعات را صادر کرد. ما می‌توانیم در بخش قطعه‌سازی لوازم خانگی صادرات خوبی را تجربه کنیم.
بعد از رفع تحریم‌ها ممکن است درهای کشور به روی واردات کالا باز شود؛ با این اوصاف از نظر شما قطعه‌سازی چه آسیبی از این وضعیت می‌بیند؟
روند تحریم‌ها طی ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته بالا و پایین زیادی داشته است. اینکه من عرض کردم نیاز است اتفاقات خوبی در حوزه استانداردسازی قطعه‌سازان و کمک به افزایش سطح کیفی فرآیندهای تولیدی این بخش رخ دهد، به این دلیل بود که اگر تحریم‌ها برداشته شود شرکت‌های هدف یک بخشی از تولیدشان را در کشور ما انجام می‌دهند یعنی اگر شما به قبل هم نگاه کنید شرکت‌هایی مثل ال‌جی و سامسونگ به ایران آمدند و کارخانه تاسیس کردند و محصولاتشان را در ایران تولید می‌کردند هرچند قطعاتشان را کامل از کشور خود می‌آوردند اما اگر شبکه قطعه‌سازی ما گسترش پیدا کند و کیفیت لازم را داشته باشد و ویژگی‌های لازم مورد نیاز شرکت‌های مورد نظر را داشته باشد قطعاً می‌تواند در کنار تامین نیاز تولیدکنندگان داخلی، همزمان نیاز تولیدکنندگان خارجی را که در ایران خط تولید دارند نیز برآورده کند. تصور بنده این است آن میزان تهدیدی که در صنعت لوازم خانگی برای محصولات نهایی وجود دارد به همان میزان برای قطعه‌ساز وجود ندارد به شرطی که خودش را در سطح مورد نیاز کشورهای هدف برساند.
سطح اعتماد عمومی به کالای داخلی را تا چه حد ارزیابی می‌کنید؟ به هر حال می‌دانیم که بسیاری از مصرف‌کنندگان داخلی ترجیح می‌دهند کالای خارجی تهیه کنند. در موارد بسیاری مشاهده شده که کالاهای تولید داخلی که با برند خارجی به بازار می‌آیند بیشتر از کالاهای تولید داخل با برند داخلی مورد استقبال عموم مردم قرار می‌گیرند. چه نظری دارید؟
من اگر مثلاً در ابتدای سال ۹۷ به سطح اعتماد مردم به محصولات داخلی نمره ۶۰ از ۱۰۰ می‌دادم در حال حاضر به سطح اعتماد نمره ۷۰ می‌دهم. بخش زیادی از توسعه اعتماد عمومی نسبت به کالای داخلی شاید به خود محصول برنگردد. هنوز در بخش خدمات پس از فروش کالای داخلی (به‌طور کلی می‌گویم منظورم شرکت خاصی نیست) در مجموع اتفاق خوبی نیفتاده و ما عملاً نتوانستیم شبکه خدمات پس از فروش قوی داشته باشیم که مشتری این اطمینان را داشته باشد که هرجا نیاز به کمک داشت بلافاصله مشکلش برطرف می‌شود و این بخش حلقه مفقوده ماست و در بخش خدمات پس از فروش باید کار جدی صورت گیرد. بعضی از محصولات هستند که حتی خرابی چند ساعتش می‌تواند مشکلات بسیار زیادی را برای یک خانواده ایجاد کند برای مثال اگر یک فریزر خراب شود و مشتری نتواند به موقع خدمت بگیرد تمام مواد غذایی داخل آن دچار فساد می‌شود. این موارد موضوعاتی است که در مورد آن در حوزه خدمات پس از فروش کار جدی صورت نگرفته است هرچند می‌دانم وزارت صنعت پایش‌هایی را دارد انجام می‌دهد ولی سطح رضایت عمومی از خدمات پس از فروش کالاهای داخلی هنوز پایین است.
چه انتظاراتی از دولت دارید؟ بسیاری از تولیدکنندگان دولت را عامل ایجاد موانعی برای صنایع می‌دانند. برخی از اقدامات دولت مانند اخذ تصمیمات خلق‌الساعه ظاهراً مشکلات متعددی برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است. نظر شما چیست؟
از دولت انتظار داریم که هر لحظه قانون عوض نکند. تولیدکننده تا خودش را با قوانین تطبیق می‌دهد قوانین جدید ابلاغ می‌شود و این باعث سردرگرمی تولیدکننده می‌شود. این تعدد قوانین و مشکلاتی که به وجود می‌آید به تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی بلندمدت آسیب می‌زند. یعنی گاهی اوقات ممکن است کالایی در حوزه صادرات توجیه اقتصادی داشته باشد اما با یک تصمیم دولت همه چیز عوض می‌شود یا قوانینی ایجاد می‌شود که کلاً تولیدکننده را در حوزه توسعه و به‌روزرسانی فناوری دچار مشکل می‌کند مثل اینکه تعرفه ماشین‌آلات در بخش تولید صفر بود تعرفه وضع کردند و عددی را در گمرک می‌گیرند، خود این باعث می‌شود به‌روزرسانی ماشین‌آلات مربوط به تولید به درستی اتفاق نیفتد و تکنولوژی ما پیشرفت نکند. در کل انتظار ما این است که حرف بخش خصوصی را بیشتر بشنوند گاهی اوقات تصمیماتی گرفته می‌شود که ناشی از مشورت با بخش خصوصی نیست.
