کارنامه بورس کالای ایران در سالی که گذشت
ارزش معامله محصول‌های صنعتی و معدنی به ۳۷۰ همت رسید
آهن اسفنجی و سیمان دو محصولی که به بورس کالا آمدند و شگفتی آفریدند
بورس کالای ایران در تعامل با وزارت صمت به دنبال تداوم بهبود روند مستمر تخصیص بهینه منابع در بازارهای کالایی در سال 1401 است. اهرم‌های در اختیار، این توان را به بورس کالا داده که بتواند هم رضایت تولیدکنندگان را تامین کند و هم در چرخه پایانی زنجیره ارزش صنایع، رضایت مصرف‌کننده را شکل دهد. البته برای رسیدن به چنین وضعیتی، اراده و تصمیم سیاست‌گذاران و قوای حاکمه می‌تواند در تسریع و تضمین آن کمک کند.
بررسی گزارش‌ها نشان می‌دهد، دولت سیزدهم نیز در گزارش‌های عملکردی و توسعه‌ای تاکید کرده بورس کالا می‌تواند بستری برای بهبود شرایط زنجیره تولید تا مصرف کالاها و محصول‌ها باشد. گزارش اخیر وزارت صمت در سال 1401 که در نشست مشترک دولت و مجلس قرائت شد، نشان می‌دهد عرضه همه محصول‌ها در بورس کالا برای خروج از نظام قیمت‌گذاری دستوری، در دستورکار دولت قرار دارد. دولت در برنامه‌های خود تاکید کرده قصد دارد برای مسدود کردن بسترهای فسادزا و ورود بازارهای کالایی به وضعیت شفاف، از ظرفیت بورس کالا برای رسیدن به اهداف مدنظر خود به بهترین نحو احسن بهره ببرد.
بررسی برآیند تعاملات بورس کالا با وزارت صمت و درک اهمیت بستر بورس کالا نزد سیاست‌گذاران برای تخصیص بهینه منابع نشان می‌دهد در سال 1401 باید منتظر اتفاقات و رویدادهای جدید در این بازار کالایی شفاف باشیم که سعی کرده همواره رونق معاملات را در عملکرد 15 ساله با وجود فراز و نشیب‌ها حفظ کند.
ارزش معاملات بورس کالا به 665 همت رسید
بررسی آماری عملکرد بورس کالا نشان می‌دهد تعاملات دوسویه بورس کالا با دولت‌ها (از سال 1386 تاکنون) رونق بورس کالا را در سال‌های اخیر مستمر و حتی در سال 1400 به بالاترین سطح رساند.
مجموع ارزش کل معاملات بورس کالای ایران در سال 1400 به 665 همت رسید که نسبت به مدت مشابه سال 1399 (350 همت) افزایش 90 درصدی را تجربه کرد. تالار محصول‌های صنعتی و معدنی در بازار فیزیکی که سهم 55 درصدی را در کل ارزش معاملات داشت، با ثبت معامله 4/ 57 میلیون انواع کالا و محصول به ارزش 370 همت روبه‌رو شد، و نسبت به مدت مشابه سال 1399 (معامله 7/ 13 میلیون تن انواع کالا و محصول به ارزش 166 همت) از لحاظ حجم، افزایش 318 درصدی و از لحاظ ارزش، افزایش 123 درصدی را به ثبت رساند.
در یک ماه ابتدایی سال جاری (فروردین 1401) نیز ارزش کل معاملات بورس کالای ایران با ثبت 5/ 62 همت با افزایش 60 درصدی نسبت به فروردین سال 1400 (1/ 39 همت) روبه‌رو شد. در تالار محصول‌های صنعتی و معدنی نیز در یک ماه ابتدایی سال جاری، 7/ 5 میلیون تن انواع کالا و محصول به ارزش 8/ 33 همت معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل (فروردین 1400) از لحاظ حجم، افزایش 280 درصدی و از لحاظ ارزش، افزایش 72 درصدی را به ثبت رساند.
جزییات روند معاملات در تالار محصول‌های صنعتی و معدنی در فروردین 1401 نشان می‌دهد یک میلیون تن انواع محصول فولاد به ارزش 4/ 19 همت، 2/ 28 هزار تن انواع محصول مس به ارزش 3/ 5 همت، 48 تن کنسانتره به ارزش 193 میلیارد تومان، 450 تن کنسانتره مولیبدن به ارزش 198 میلیارد تومان، 450 تن کک به ارزش 5/ 2 میلیارد تومان و 353 هزار تن سنگ آهن به ارزش 37/ 1 همت معامله شد. معاملات آهن اسفنجی در فروردین سال 1401 نیز 260 هزار تن محصول به ارزش 69/ 2 همت بود. 4 میلیون تن انواع سیمان نیز به ارزش 1/ 2 همت معامله شد.
البته در تالار محصول‌های صنعتی و معدنی در فروردین سال 1401، سایر کالا و محصول‌ها همچون آلومینیوم، روی، (روی و خاک روی) و سرب معامله شد؛ به طوری‌که در یک ماه ابتدایی سال جاری، 7/ 24 هزار تن انواع محصول آلومینیوم به ارزش 9/ 1 همت، 2 هزار تن فلز روی به ارزش 206 میلیارد تومان، 5/ 24 هزار تن خاک روی به ارزش 236 میلیارد تومان و 700 تن سُرب به ارزش 5/ 42 میلیارد تومان معامله شد.
معاملات محصول‌های صنعتی و معدنی در سال 1400
بررسی ارزش معاملات محصول‌های صنعتی و معدنی در بورس کالا در سال 1400 نشان می‌دهد از کل ارزش معاملات انواع محصول معدنی و صنعتی (370 همت)، قراردادهای سلف با 201 همت بیشترین سهم را داشته‌اند. در تالار معاملاتی مزبور در سال گذشته، ارزش قراردادهای نقدی، 164 همت و ارزش قراردادهای نسیه، 5/ 4 همت بود.
جزییات ارزش معاملات تالار محصول‌های صنعتی و معدنی در سال گذشته نشان می‌دهد 6/ 14 میلیون تن انواع محصول فولاد به ارزش 244 همت معامله شد که سهم 25 درصدی از لحاظ حجم و سهم 66 درصدی از لحاظ ارزش را به ثبت رساند. معاملات انواع محصول فولاد در سال 1400 نسبت به سال 1399 از لحاظ حجم، افزایش 71/ 17 درصدی و از لحاظ ارزش، افزایش 8/ 86 درصدی را به ثبت رساند.
همچنین 272 هزار تن انواع محصول مس به ارزش 4/ 49 همت در سال گذشته معامله شد که سهم 5/ 0 درصدی از لحاظ حجم و سهم 4/ 13 درصدی از لحاظ ارزش را به ثبت رساند. بررسی معاملات انواع محصول مس در سال 1400 نسبت به سال 1399 نیز نشان می‌دهد از لحاظ حجم، افزایش 6/ 31 درصدی و از لحاظ ارزش، افزایش 6/ 144 درصدی را به ثبت رساند.
در سال گذشته در تالار محصول‌های صنعتی و معدنی، 753 تن کنسانتره به ارزش 7/ 2 همت معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال 1399 از لحاظ حجم، افزایش 8/ 21 درصدی و از لحاظ ارزش، افزایش 8/ 29 درصدی را به ثبت رساند.
8/ 6 هزار تن کنسانتره مولیبدن به ارزش 6/ 2 همت در سال 1400 معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن (1399) افزایش 7/ 5 درصدی از لحاظ حجم و افزایش 4/ 129 درصدی را از لحاظ ارزش به ثبت رساند.
همچنین 5/ 7 هزار تن کک به ارزش 1/ 45 میلیارد تومان در سال 1400 معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن (1399) اگرچه از لحاظ حجمی با کاهش 44 درصدی روبه رو شد، اما افزایش 7/ 6 درصدی را از لحاظ ارزش به ثبت رساند.
2/ 5 میلیون تن سنگ آهن نیز به ارزش 2/ 15 همت در سال 1400 معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن (1399) از لحاظ حجم، افزایش 937 درصدی و از لحاظ ارزش، افزایش 6/ 2450 درصدی را به ثبت رساند که نوعی رکورد به حساب می‌آید. سهم معاملات سنگ آهن از معاملات تالار محصول‌های صنعتی و معدنی از لحاظ حجم، 1/ 9 درصد و از لحاظ ارزش، 1/ 4 درصد بود.
همچنین دو محصول آهن اسفنجی و سیمان در سال 1400 وارد تالار محصول‌های صنعتی و معدنی شدند که معاملات آن‌ها نشان می‌دهد اقبال خوبی نسبت به حضور آن‌ها در بورس کالا شکل گرفت. بررسی بازارهای مربوط به آهن اسفنجی و سیمان نشان می‌دهد نوسان‌های مربوط به این بازارها با حضور در بورس کالا متعادل و مدیریت شده است و بستر بورس کالا توانسته تجربه موفقی برای عرضه سایر محصول‌های معدنی و صنعتی باشد. در تالار محصول‌های صنعتی و معدنی، 5/ 1 میلیون تن آهن اسفنجی به ارزش 1/ 14 همت در سال 1400 معامله شد. همچنین 8/ 34 میلیون تن سیمان به ارزش 8/ 16 همت معامله شد که از لحاظ حجم، سهم 60 درصدی و از لحاظ ارزش، سهم 5/ 4 درصدی را در تالار محصول‌های صنعتی و معدنی به خود اختصاص داد.
در سالی که گذشت، همچنین 9/ 275 هزار تن انواع محصول آلومینیوم به ارزش 8/ 17 همت معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن (1399) با افزایش 5/ 15 درصدی از لحاظ حجم و افزایش 7/ 86 درصدی از لحاظ ارزش روبه‌رو بود. 4/ 25 هزار تن فلز روی هم به ارزش 8/ 1 همت در سال 1400 معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن (1399) از لحاظ حجم، افزایش 84 درصدی و از لحاظ ارزش، افزایش 173 درصدی را به ثبت رساند.
در سال 1400 در تالار محصول های صنعتی و معدنی، 558 هزار تن خاک روی نیز به ارزش 8/ 3 همت معامله شد که افزایش 78 درصدی از لحاظ حجم و افزایش 355 درصدی از لحاظ ارزش را به ثبت رساند.
همچنین 9/ 1 هزار تن سرب به ارزش 112 میلیارد تومان در سال 1400 معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن (1399) از لحاظ حجم، 284 درصد و از لحاظ ارزش، 538 درصد افزایش داشت. همچنین 2/ 38 هزار تن چدن به ارزش 434 میلیارد تومان معامله شد که افزایش 2835 درصدی از لحاظ حجم و افزایش 3541 درصدی از لحاظ ارزش را به ثبت رساند. افزایش حجم و ارزش معاملات چُدن در سال 1400 نسبت به سال 1399 افزایش قابل ملاحظه‌ای به ثبت رساند که در صدر تغییرات مثبت حجم و ارزش معاملات در تالار محصول‌های صنعتی و معدنی قرار گرفت.
تجربه‌های موفق بورس کالا برای خروج از نظام دستوری
بررسی وضعیت روند معاملات و تعاملات بورس کالا با نهادهای سیاست‌گذار و تصمیم‌گیر نشان می‌دهد دولت قصد دارد در بسته‌های پیشنهادی ورود انواع محصول‌های معدنی و صنعتی را با اولویت تا پایان کار دولت، در دستورکار قرار دهد.
این دستورکار سال گذشته برای سیمان و آهن اسفنجی انجام شد؛ به‌طوری‌که در سال گذشته عرضه آهن اسفنجی و سیمان به بورس کالا انجام شد و عملکرد معاملاتی آن‌ها نشان داد با اقبال تولیدکنندگان و ذی‌نفعان روبه‌رو شده است. تجربه موفق عرضه سیمان در بورس کالا که با معامله 8/ 34 میلیون تن به ارزش 8/ 16 همت مواجه شد، نشان داد بستر بورس کالا می‌تواند با تخصیص بهینه منابع در شرایط رقابتی، بازارهای کالایی را شفاف کند و از رهگذر شفافیت شکل گرفته، به بسترهای فسادزا نیز پایان دهد.
گفت‌وگو با کارشناسان و ارزیابی ناظران بازارهای کالایی نشان می‌دهد برای اینکه به موضوع امضاهای طلایی یا رانت‌های شکل گرفته در بسیاری از بازارها پایان داد، بهتر است بازارهای کالایی به دور از نظام دستوری، قیمت‌گذاری شوند. انحراف قیمت‌ها در بازارهای کالایی منجر به این می‌شود هم سیاست‌گذار در ریل سیاست‌گذاری و هم سرمایه‌گذار در دورنمای سرمایه‌گذاری به اشتباه بیفتد و این همان مساله‌ای است که از آن با عنوان ناکارآمدی و غیر‌بهره‌وری در نظام تولید نام برده می‌شود.
اکنون که در شرایط فعلی (فشارهای ناشی از تحریم) همه بازیگران و ذی‌نفعان برای رسیدن به تخصیص بهینه منابع به اتفاق نظر مشترک رسیده‌اند، بسیاری تاکید دارند بستر بورس کالا که تجلی نظام بازار مبتنی بر سازوکار عرضه و تقاضاست، می‌تواند به بهبود شرایط فعلی بیاید. در بستر بورس کالا می‌توان با اعمال سازوکار عرضه و تقاضا به دور از سیاست‌های دستوری، قیمت‌ها را کشف کرد و با تخصیص بهینه منابع، شرایط عرضه و تقاضا را به گونه‌ای تنظیم کرد که هم تولیدکننده نسبت به حاشیه سود خود مطمئن و چرخه تولید در شرایط رقابت به وضعیت بهره‌ورتری برسد و هم نیاز مصرف‌کننده نهایی با قیمت مناسب، تامین شود.
