پوشش ریسک
عمده سودآوری بیمه در ایران از کدام بخش است؟
صنعت بیمه از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در دنیا برخوردار است. منظور از بیمه مدیریت ریسک در حوزه‌های مختلف شامل تولید، خدمات و همچنین حفاظت از سرمایه‌های مردم و دولت در بخش‌های مختلف است؛ همین تعریف نیز جایگاه و نقش صنعت بیمه را در سطح جهانی نشان می‌دهد. این صنعت در طول سال‌های گذشته توانسته در ایران نیز رشد کند و جایگاه ممتازی را از آن خود کرده است.
بهره‌مندی از صنعت بیمه و انواع پوشش‌های بیمه‌ای، امکانی را برای مدیریت ریسک در فعالیت‌های مختلف اقتصادی فراهم می‌کند. به این معنی که اگر خسارتی حادث شود؛ بیمه به‌عنوان حامی و پشتیبان در کنار سرمایه‌گذار یا فرد حادثه‌دیده (اعم از بخش دولتی یا خصوصی) قرار می‌گیرد و منطبق با پوشش بیمه، خسارات را جبران می‌کند. بدین ترتیب از تحمیل خسارتی قابل توجه به فرد یا صاحب سرمایه یا تولیدکننده، جلوگیری خواهد شد. در نتیجه این افراد زیان‌دیده امکان تداوم فعالیت خود را خواهند یافت. بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که چرخه اقتصادی یا تولید صنعتی تحت پوشش بیمه حتی در صورت بروز حادثه نیز پایدار خواهند ماند.
با توجه به تمام موارد یادشده می‌توان این‌طور ادعا کرد که در دنیای کنونی بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های صنعت بیمه دیگر یک انتخاب نیست؛ بلکه به ضرورتی تبدیل شده است. صنعت بیمه و خدماتی که در قبال استفاده از انواع پوشش‌های ریسک ارائه می‌دهد، فضای امن و ایمنی را از منظر روانی برای صاحبان سرمایه و سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند. درنتیجه بهره‌مندی از انواع پوشش‌های بیمه‌ای با آغاز کسب‌وکارهای مختلف ضروری به‌نظر می‌رسد.
در همین حال باید خاطرنشان کرد که در روند وقوع خسارات، گاه آسیب‌های جدی و اساسی به فعالان صنعتی تحمیل می‌شود. در بسیاری از موارد جبران این خسارات از سوی فردی که متحمل آسیب شده، سخت و حتی در مواردی غیرممکن است. یا در مواردی تداوم تولید را در یک صنعت دشوار و حتی نشدنی می‌کند. یعنی دامنه خسارات وارده به یک صنعت می‌تواند بسیار گسترده باشد. در چنین شرایطی صنعت بیمه با بر عهده گرفتن خسارت، حکم و جایگاه احیاکننده صنعت را بر عهده می‌گیرد. در ادامه نیز خدمات یا تولیداتی را که در معرض نابودی ناشی از وقوع حادثه و خسارت قرار گرفته‌اند به جامعه بازمی‌گرداند. از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت کرد که صنعت بیمه در اقتصاد دنیا و ایران از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و نقشی اساسی در حفظ سرمایه و حتی توسعه آن ایفا می‌کند. بنابراین توسعه صنعت بیمه و فراگیر شدن آن در حوزه‌های مختلف خبر خوبی خواهد بود.
سودآوری در صنعت بیمه
عمده شرکت‌های فعال در صنعت بیمه ایران متعلق به بخش خصوصی هستند. این شرکت‌ها همچون سایر بنگاه‌های تجاری یا سایر کسب‌وکارها باید حاشیه سود قابل قبولی کسب کنند تا فعالیت آنها تداوم داشته باشد؛ در همین حال سود مناسبی را در اختیار سهامداران خود بگذارند. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که سودآوری در رده الزامات اساسی برای تداوم فعالیت یک بنگاه تجاری یا اقتصادی یا هر کسب‌وکار دیگری شناخته می‌شود. صنعت بیمه نیز از این شرایط مستثنی نیست. فعالیت در این بخش تنها به فرض سودآوری ادامه خواهد داشت.
البته باید تاکید کرد که سودآوری صنعت بیمه یا شرکت‌های فعال در این بخش، تاثیری بر تامین خسارت و حفظ منافع بیمه‌گذاران ندارد. در واقع وقتی یک شرکت بیمه، ریسکی را پوشش می‌دهد موظف است، خسارات وارده را طبق قرارداد و فارغ از تاثیری که بر روند کاری آن یا سودآوری شرکت دارد، جبران کند. با وجود این از شرکت‌های فعال در صنعت بیمه نیز انتظار می‌رود، فعالیت خود را به‌گونه‌ای مدیریت کنند که با سودآوری مناسبی همراه باشد تا همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد، امکان تداوم این رشته‌فعالیت‌ها وجود داشته باشد.
از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت کرد که شرکت بیمه از یک‌سو باید در مقابل بیمه‌گذاران و در زمان وقوع حادثه پاسخگو باشد. از سوی دیگر نیز با حفظ منافع خود به‌عنوان یک بنگاه تجاری، نسبت به سهامداران خود پاسخگو باشد. در نتیجه سودآوری فعالیت شرکت‌های بیمه‌ای اهمیت ویژه‌ای دارد.
از بررسی عملکرد رشته فعالیت‌های بیمه‌ای مختلف می‌توان میزان سودآوری صنعت بیمه را در دسته‌های گوناگون تجزیه و تحلیل کرد. در حالت کلی فعالیت شرکت‌های بیمه در رشته‌های خودرو و بیمه شخص ثالث و همچنین بیمه درمانی تکمیلی، عموماً زیان‌ده هستند. البته در مواردی استثنا نیز دیده می‌شود اما برآوردهای کلی همین نتایج را تایید می‌کند؛ یا به بیانی دیگر این ضرردهی در میان شرکت‌های بیمه‌ای در رشته درمان و خودرو با اختلاف محدودی، یکسان برآورد می‌شود.
اما شرکت‌های بیمه با فعالیت در بخش اموال شامل بیمه‌های آتش‌سوزی، باربری و رشته‌های انرژی و مهندسی، عموماً شرایط بهتری خواهند داشت. یعنی ریسک فعالیت در این بخش محدودتر است. تا جایی که می‌توان اقرار کرد که در حالت کلی بیشترین سود عملیاتی شرکت‌های بیمه در این بخش حاصل می‌شود. هرچند باید اذعان کرد همیشه استثنا هم وجود دارد. به‌عنوان مثال در صورت وقوع یک حادثه و خسارت بزرگ در هرکدام از بخش‌های یادشده، این تناسب بر هم می‌خورد و یک شرکت بیمه می‌تواند به دلیل وقوع یک حادثه در همین حوزه‌های کم‌ریسک متحمل خسارات قابل توجهی شود، به‌گونه‌ای که تمام آمار یادشده تغییر کنند.
در حالت کلی و با بررسی عملکردی صنعت بیمه در سالیان گذشته در ایران می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که بخش عمده سودآوری صنعت بیمه در رشته‌های باربری، آتش‌سوزی و مهندسی انرژی حاصل می‌شود و سود عملیاتی این شرکت‌ها را تامین می‌کند. مابقی رشته‌ها همچون بیمه‌های مسوولیت، بدنه و... مابین این دو طیف زیان‌ده و سودده عملیاتی قرار دارند. هرچند همان‌طور که اشاره شد، همواره شرایط استثنایی هم وجود دارد و نمی‌توان حکم کلی داد.
توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که تداوم سودآوری برای شرکت‌های بیمه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر همین اساس نیز بیمه مرکزی ایران نیز این موضوع را در اساسنامه خود مورد توجه قرار داده است. در آیین‌نامه شماره ۹۴ شورای عالی بیمه که از سوی بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران تدوین شده، همین موضوع و میزان حد حداکثری خسارات تعیین شده است. این موضوع بدین مفهوم است که شرکت‌های بیمه‌گر باید ارزیابی دقیق و صحیحی از ریسک‌ها داشته باشند تا بتوانند در زمان وقوع خسارت، تعهد خود را به‌طور کامل ایفا کنند. در نتیجه بر اساس این آیین‌نامه حد حداکثری خسارت در هر رشته بیمه‌ای و همچنین حداقل خسارت پرداخته‌شده از سوی شرکت‌های بیمه مشخص شده است. طبق این آیین‌نامه کلیه رشته‌های اموال و مسوولیت شامل آتش‌سوزی، باربری، مسوولیت، مهندسی، کشتی، هواپیما و انرژی، حد خساراتی دارند. خسارت این رشته‌ها باید در یک سال بیمه‌ای از ۷۵ درصد تجاوز نکند. البته در برخی رشته‌ها همچون هواپیما و انرژی این روند برای یک بازه زمانی پنج‌ساله بررسی می‌شود. در رشته درمان تکمیلی و اشخاص این رقم به حداکثر ۸۰ درصد می‌رسد و نباید از این رقم تجاوز کند.
قانونگذار این حد مجاز را تعیین کرده و تجاوز خسارت از این رقم را خطا یا به‌نوعی پنالتی از سوی شرکت بیمه قلمداد می‌کند که سودآوری آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شرکت‌های فعال در صنعت بیمه نیز در تلاش هستند تا در همین حد مشخص و قانونی فعالیت کنند.
رشد همسو با دنیا
در صنعت بیمه از اصطلاحی با عنوان دانش فنی استفاده می‌شود. دانش فنی نقش موثر و جدی در توسعه صنایع در کشورهای مختلف بازی می‌کند. این اصلاح دانش فنی در صنعت بیمه نیز کاربرد دارد؛ منظور از دانش فنی در صنعت بیمه جمع‌آوری ریسک در صنایع مختلف در دنیا متناسب با وقایع یا حوادث پیش‌آمده است. البته جمع‌آوری این ریسک در یک کشور لزوماً مبنای صحیحی برای ارزیابی ریسک نیست. دانش جمع‌آوری ریسک در حوزه‌های مختلف صنعت بیمه در دنیا ایجاد شده، رشد یافته و در میان کشورهای مختلف به اشتراک گذاشته می‌شود. بهره‌مندی از دانش فنی تاثیر بسزایی بر عملکرد صنعت بیمه در حالت کلی دارد و جای خالی آن در صنعت بیمه ایران مشاهده می‌شود.
البته در حالت کلی باید اقرار کرد که صنعت بیمه در ایران، یک صنعت وارداتی است. در همین حال از سابقه و قدمت خیلی طولانی هم در ایران برخوردار نیست. درنتیجه انتظار می‌رود دانش این صنعت در ایران همسو با عملکرد این صنعت در سطح جهانی به‌روز شود. با ورود دانش فنی صنعت بیمه به کشور امکانی برای بلوغ و تعالی این صنعت فراهم می‌شود.
در ادامه و برای بررسی عملکرد صنعت بیمه در ایران و همچنین مقایسه عملکردی این صنعت با نمونه‌های مشابه خارجی این سوال مطرح می‌شود که آیا دانش فنی که در حال حاضر در صنعت بیمه ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد با معیارها و استانداردهای جهانی مورد استفاده در این صنعت همخوانی و مطابقت دارد یا خیر؟
با بررسی دقیق شرایط می‌توان این‌طور ادعا کرد که استانداردهای حاکم بر صنعت بیمه در ایران به استانداردهای مورد استفاده در سطح جهانی بسیار نزدیک هستند. یعنی صنعت بیمه در ایران به خوبی توانسته همگام با استانداردهای جهانی پیش برود و خود را با این مولفه‌ها همسو سازد. هرچند که باید اعتراف کرد هنوز ۱۰۰ درصد استانداردهای مورد استفاده در صنعت بیمه در سطح جهانی در کشور ما مورد استفاده نیستند؛ با وجود این رشد صنعت بیمه در ایران مثبت ارزیابی می‌شود.
در ادامه باید تاکید کرد که تطبیق و مقایسه عملکردی صنعت بیمه در ایران با دنیا در دو بعد جای بررسی دارد. نخست بعد فنی و صدور بیمه‌نامه، قواعد صدور و ارزیابی ریسک متناسب با فعالیت‌های مختلف و دوم خدمات پس از فروش است. در بررسی و مقایسه بعد اول یعنی بخش فنی و قواعد ارزیابی ریسک در ایران و مقایسه آن با استانداردهای جهانی باید تاکید کرد که در روند اجرای پروژه‌های مختلف ملی و عمرانی، سدسازی و همچنین رشته‌هایی همچون پروژه‌های بزرگ انرژی، میادین نفتی، پروژه‌های عظیم نفتی و...، همچنان با دنیا فاصله داریم. البته این فاصله قابل توجه نیست و حتی باید تاکید کرد که در بسیاری از حوزه‌ها مطابق دانش فنی روز دنیا گام برمی‌داریم.
همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد امکان مقایسه صنعت بیمه ایران با عملکرد این صنعت در سطح جهانی و از منظر خدمات پس از فروش یا سرویس‌های پس از صدور بیمه‌نامه نیز وجود دارد. با بررسی عملکرد صنعت بیمه در ایران و دنیا در این بخش می‌توانیم نتیجه بگیریم که صنعت بیمه جهانی از منظر استانداردهای خدمات پس از فروش، مشتری‌مداری و سرویس‌های پس از صدور بیمه‌نامه، جلوتر از ما حرکت می‌کند. بنابراین بازنگری در این بخش و تلاش برای متناسب شدن با استانداردهای جهانی ضروری به‌نظر می‌رسد. با وجود تمام محدودیت‌هایی که در این بخش وجود دارد باید تاکید کرد که عملکرد صنعت بیمه به‌ویژه در این بخش طی یک دهه اخیر بهبود قابل توجهی یافته است. یعنی این صنعت به سرعت خود را به استانداردهای جهانی نزدیک می‌کند. به این ترتیب فعالان صنعت بیمه نیز در ایران به سمت فرهنگ مشتری‌مداری پیش می‌روند. حمایت کردن از مشتری مورد توجه فعالان بخش بیمه در کشور قرار گرفته است و برای بهبود آن تلاش می‌کنند. بدون تردید توجه هرچه بیشتر به این موضوع زمینه ارتقای عملکردی صنعت بیمه را در کشور فراهم خواهد کرد.
از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که صنعت بیمه در ایران با استانداردهای جهانی اختلاف دارد؛ اما این تفاوت، کم و ناچیز است. در همین حال روند بهبود عملکردی در صنعت بیمه ایران مستمر و با شتاب خوبی برآورد می‌شود. این شتاب در حوزه ضریب نفوذ و خدمات پس از صدور بیمه‌نامه و مشتری‌مداری، طی سال‌های اخیر به مراتب بهبود یافته است. بنابراین باید این‌طور ادعا کرد که روزهای درخشانی در انتظار صنعت بیمه و اثرگذاری هرچه بیشتر آن در اقتصاد است.
پتانسیل‌هایی برای رشد
در طول سال‌های گذشته صنعت بیمه از جایگاه ویژه‌ای در ایران برخوردار شده است، با وجود این باید تاکید کرد که این صنعت همچنان با جایگاه واقعی خود فاصله دارد. یا به بیانی دیگر همچنان فرصت و پتانسیل برای توسعه و رشد صنعت بیمه در ایران وجود دارد. بر همین اساس نیز امید دارم فعالان صنعت بیمه در کشور بتوانند ضمن شناخت ظرفیت‌های حاکم بر این صنعت، امکانی را برای توسعه حداکثری صنعت بیمه فراهم کنند و در همین حال برای ارتقای ضریب نفوذ آن در اقتصاد گام بردارند. بدون تردید صنعت بیمه می‌تواند نقش ویژه‌تری را در اقتصاد از آن خود کند و نباید به راحتی از کنار این ظرفیت‌های مغفول‌مانده گذشت.
بهره‌مندی از دانش روز دنیا و فناوریهای جدید یکی از روش‌های اصلی برای توسعه عملکردی در صنعت بیمه است. در دنیای کنونی با بهره‌مندی از بیگ‌دیتا امکانی برای مدیریت ریسک بر اساس داده‌های حاصل از تجربه و سوابق بیمه‌گذاران مختلف در دنیا حاصل شده است. بدون تردید بهره‌گیری از این دانش روز در صنعت بیمه اهمیت ویژه‌ای دارد و نقشی جدی و اثرگذار در موفقیت شرکت‌های بیمه‌گذار بازی خواهد کرد. امید می‌رود بهره‌مندی از این شاخصه جدید در ایران نیز مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم از این اطلاعات برای ارزیابی ریسک پوشش‌های بیمه و بیمه‌گذار استفاده کنیم.
این دانش جدید مشابه آن چیزی است که در صنعت بانکداری اتفاق می‌افتد و ارزیابی اعتباری مشتریان بر اساس آن انجام می‌شود. بنابراین امکان تعمیم و استفاده از آن در صنعت بیمه ایران نیز وجود دارد. با استفاده از سوابق ریسک بیمه‌گذار در بخش‌های مختلف شامل حقیقی و حقوقی و بررسی این آمار و اطلاعات می‌توان با بصیرت بیشتر و دید کامل‌تری به ارزیابی ریسک یک بیمه‌گذار اقدام کرد.
توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که از این دیتاها در پنج سال اخیر در ایران نیز استفاده شده و نتایج موفقیت‌آمیزی را به دنبال داشته است. ازجمله مصادیق آن می‌توان به دریافت کد یکتا خودرو، کد یکتا باربری، کد یکتا انبارداری و متصادیان حمل‌ونقل در حوزه مسوولیت اشاره کرد. یعنی باید اذعان کرد که این تجربه در کشور ما با موفقیت اجرایی شده است.
امید می‌رود با درک هرچه بیشتر از اهمیت این موضوع و تاثیر آن بر رشد و بالندگی صنعت بیمه شاهد شدت گرفتن استفاده از این دانش روز باشیم. در همین حال با ارزیابی دقیق و شفاف امکانی برای بررسی دقیق ریسک‌ها حاصل شود.
به عبارت دیگر استفاده از فناوریهای روز در صنعت بیمه یکی از آمال و آرزوهای من است. امید دارم بهره‌مندی از فناوریهای نوین دنیا در صنعت بیمه ایران نیز سرعت بگیرد. بدون تردید با بهره‌مندی از فناوریهای نوین و دانش روز دنیا در صنعت بیمه از یک‌سو امکان توسعه عملکردی این صنعت فراهم می‌شود و از سوی دیگر نیز خدمات مناسب‌تری در اختیار مشتریان قرار خواهد گرفت. بهره‌مندی از صنعت بیمه با پوشش دادن ریسک‌های مختلف امکان آرامش خاطر را در بیمه‌گذاران فراهم می‌کند؛ بنابراین امید می‌رود این صنعت بتواند به هدف والای خود که ایجاد و ارتقای سطح آرامش و اطمینان خاطر در جامعه است، برسد.
کلام پایانی
صنعت بیمه از جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد دنیا برخوردار است. این صنعت در ایران نیز با هدف مدیریت ریسک پایه‌گذاری شده است. در طول سال‌های گذشته تلاش بسیاری برای توسعه و بهبود عملکردی صنعت بیمه در ایران انجام گرفته است. با وجود این هنوز با استانداردهای روز دنیا فاصله داریم. این فاصله در دو بخش فناوری و فنی و خدمات پس از فروش به چشم می‌خورد. امید می‌رود فعالان صنعت بیمه ضمن توجه هرچه بیشتر به موارد یادشده و اثرگذاری آن بر بهبود عملکردی این صنعت از یک‌سو برای ورود دانش فنی صنعت بیمه به کشور راغب باشند. از سوی دیگر نیز با ارتقای خدمات به مشتریان، خود را به استانداردهای جهانی نزدیک کنند.
