محمد پورتیموری از نحوه هزینه نگهداری آزادراه‌های دولتی و مشارکتی می‌گوید
معمای راه و ترافیک
سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای کشور چه وظیفه‌ای نسبت به نگهداری و تعمیر آزادراه‌های کشور برعهده دارد؟
سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای کشور حسب شرح وظایف ذاتی خود، متولی نگهداری و بهره‌برداری شبکه راه‌های کشور بوده و در خصوص آزادراه‌های دولتی کشور همانند سایر راه‌ها، از محل اعتبارات سالیانه خود، نسبت به نگهداری آنها اقدام می‌کند. اما در خصوص آزادراه‌های مشارکتی که با مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی احداث شده‌اند، تعمیر و نگهداری توسط شرکت‌های بهره‌بردار بخش خصوصی آزادراه‌های کشور صورت می‌گیرد. در برخی از آزادراه‌های مشارکتی کشور مانند آزادراه‌های زنجان-تبریز، قزوین-رشت و کنارگذر شمالی مشهد، نگهداری آزادراه توسط ادارات کل راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای استان‌های مربوطه صورت می‌گیرد و هزینه‌های مربوطه در قالب سهم نگهداری، مشتمل بر ۱۵ درصد از محل درآمد وصول عوارض هر آزادراه که توسط شرکت آزادراه‌های بهره‌بردار مربوطه وصول می‌شود، تامین می‌شود. اما در آزادراهی نظیر آزادراه باغچه-مشهد که توسط اداره کل راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای استان خراسان رضوی نگهداری می‌شود، هزینه‌های آن از محل اعتبارات سازمان تامین می‌شود که این امر به‌منظور تسریع در بازگشت سرمایه‌گذاری طرف مشارکت (بانک ملی ایران) و مطابق با متمم قرارداد آن است.
هزینه تعمیر و نگهداری آزادراه‌های دولتی و مشارکتی به چه نحوی تامین می‌شود؟
هزینه تعمیر و نگهداری کلیه آزادراه‌های دولتی از محل اعتبارات سازمان و در آزادراه‌های مشارکتی از محل وصول عوارض آزادراه و به میزان ۱۵ درصد آن تامین می‌شود که در این آزادراه‌ها به‌جز چند مورد که نگهداری آنها توسط ادارات کل راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای انجام می‌شود، مابقی توسط شرکت‌های بهره‌بردار مربوطه نگهداری می‌شود. هزینه‌های راهداری و نگهداری آزادراه‌های مشارکتی به استناد مواد ۲۹ تا ۳۱ آیین‌نامه اجرایی قانون مشارکت و مطابق با قراردادهای مشارکت احداث هریک از آزادراه‌ها، صرفاً از محل وصول عوارض آنها صورت می‌گیرد که این سهم به میزان ۱۵ درصد درآمد ناخالص مذکور است و هزینه‌های مذکور به همراه هزینه‌های بهره‌برداری آزادراه‌ها در صورت‌های مالی شرکت‌های بهره‌بردار درج و این صورت‌های مالی هرساله توسط موسسه‌های حسابرسی ذی‌صلاح و منتخب وزارت امور اقتصادی و دارایی حسابرسی می‌شوند. بنابراین در آزادراه‌های مشارکتی هیچ هزینه‌ای بر عهده سازمان نیست.
آیا بودجه دولتی برای تعمیر و نگهداری آزادراه‌های کشور ظرف سال‌های اخیر متناسب با تورم و افزایش هزینه‌ها افزایشی شده است؟
با توجه به محدودیت‌های منابع دولتی و باتوجه به وضعیت اقتصادی کشور، تورم موجود و افزایش قیمت مواد و مصالح مورد نیاز برای تعمیر و نگهداری به ویژه در بخش‌های ایمنی و روسازی، اعتبارات اختصاص‌یافته برای امر تعمیر و نگهداری شبکه راه‌های کشور اندک بوده و کفاف هزینه‌های مربوطه را نمی‌دهد. در ضمن درآمد سالیانه ناخالص حاصل از محل وصول عوارض در برخی آزادراه‌های دولتی که در آنها وصول عوارض صورت می‌گیرد، در مقایسه با هزینه‌های تعمیر و نگهداری آنها بسیار ناچیز و در حد تقریبی ۲۰ تا ۳۰ درصد است، به این ترتیب دریافت عوارض در آنها صرفاً جهت تامین بخشی از هزینه‌های راهداری و نگهداری آنها خواهد بود.
پرداخت عوارض چه میزان از هزینه‌های نگهداری و تعمیرات آزادراه‌ها را تامین می‌کند؟ تغییر در نحوه پرداخت عوارض و اینترنتی کردن این روش، تاثیری در درآمدها داشته است؟
درآمد حاصل از محل وصول عوارض در آزادراه‌های دولتی، با توجه به پایین بودن نرخ عوارض آزادراه‌ها، ناچیز است، اما در آزادراه‌های مشارکتی تعدیل و تعیین سالیانه نرخ‌های عوارض با توجه به دوران مشارکت معین و هزینه‌های احداث هر آزادراه متفاوت بوده و طبق قرارداد شرکت‌ها با اختصاص ۱۵ درصد وصولی عوارض برای امر نگهداری و بخشی نیز سهم هزینه‌های بهره‌برداری و پرسنلی اقدام می‌شود و مابقی به‌منظور بازگشت سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده طرف مشارکت منظور می‌شود. به موجب تصمیمات وزارت راه‌و‌شهرسازی، در حال حاضر در پنج آزادراه دولتی تحت نظارت و تولیت این سازمان و سه آزادراه مشارکتی، سامانه عوارض الکترونیکی در حال بهره‌برداری است. این سامانه با هدف وصول حداکثری عوارض، برقراری عدالت اجتماعی، کاهش خطاهای اپراتوری عوارض و با فواید بسیار فراوان اقتصادی و زیست محیطی و...، در آینده در سایر آزادراه‌های مشارکتی کشور حسب مورد برقرار خواهد شد که این امر توسط وزارت متبوع و شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌و‌نقل کشور و سرمایه‌گذار مربوطه اجرا می‌شود و سازمان راهداری در آن نقشی ندارد. البته درآمد حاصل از عوارض آزادراه‌ها با الکترونیکی شدن وصول عوارض تاحدی کاهش داشته است که این امر به دلیل عدم پرداخت به موقع و کامل عوارض تردد از سوی ترددکنندگان آزادراه‌ها بوده اما تلاش می‌شود با فرهنگ‌سازی مناسب و آگاهی‌بخشی کافی به کاربران در این خصوص و اصلاح قوانین موجود این مشکل مرتفع شود و وزارتخانه نیز به دنبال یافتن راهکارهای مناسب و مقتضی در این خصوص است. اما بی‌شک استفاده از سامانه اخذ عوارض الکترونیکی آزادراه‌ها با توجه به صرفه‌جویی‌ها و فواید بسیار فراوان آن اجتناب‌ناپذیر است.
جداسازی ساخت آزادراه از بهسازی آن را چه میزان منطقی می‌دانید؟
بهسازی آزادراه به دلیل اجرای آن همزمان با بهره‌برداری و عبور جریان ترافیک از آن و ضرورت تسریع در اجرای پروژه، از پیچیدگی‌های اجرایی بیشتری در مقایسه با عملیات ساخت برخوردار است. علاوه بر این مساله به وجود مصالح قابل بازیافت در عملیات بهسازی و ضرورت استفاده بهینه از این منابع نیز باید اشاره کرد که بر پیچیدگی‌های آن می‌افزاید. ضمن آنکه به دلیل اجرای آن بر بستر پروژه موجود، طرح‌های بهسازی از انعطاف‌پذیری کمتری در مقایسه با طرح‌های ساخت راه برخوردار هستند. همچنین با توجه به اجرای طرح‌های بهسازی در فواصل زمانی قابل توجه از ساخت و بهره‌برداری از محور، امکان استفاده از ظرفیت‌های اجرایی و قراردادی آنها از یکدیگر فراهم است. همچنین کارایی مصالح و تجهیزات مورد استفاده در ساخت آزادراه در طول دوران بهره‌برداری مطابق با شرایط محور از جمله مواردی است که در طرح‌های بهسازی و بازسازی باید مورد توجه قرار گیرد و این موضوع جز با در اختیار داشتن مشاهدات کافی از آنها امکان‌پذیر نخواهد بود.
آیا دولت و سازمان راهداری برای بهسازی آزادراه و جاده‌ها در مناطق و استان‌های کم‌برخوردارتر طرح ویژه‌ای در سال‌های اخیر داشته یا در دست اجرا دارد؟
برنامه‌های راهداری، نگهداری و بهسازی شبکه راه‌های کشور و به ویژه آزادراه‌های دولتی تحت تولیت و نظارت این سازمان، مطابق با مطالعات تخصصی و خروجی سامانه مدیریت نگهداری راه‌های کشور مستقر در سازمان (PMS)، تنظیم و عملیاتی می‌شود و در خصوص توسعه شبکه راه‌ها و آزادراه‌های کشور، سیاست وزارتخانه مبتنی بر تکمیل شبکه بزرگراهی و آزادراهی کشور بر پایه مطالعات جامع و ضرورت‌های ترافیکی و با اولویت برخورداری عدالت‌مندانه استان‌های کشور است.
