زمینگیری پرنده‌ها
کرونا چه بر سر حمل‌ونقل هوایی آورده است؟
در این میان از نخستین روزهای شیوع ویروس، یکی از اصلی‌ترین تدابیری که از سوی دولت‌ها برای جلوگیری از انتشار این ویروس صورت گرفت، لغو پروازها بود که برخی از این محدودیت‌ها همچنان نیز پابرجاست و امیدی به لغو این محدودیت در آینده نزدیک وجود ندارد. محدودیت و لغو پرواز بین کشورها، شرکت‌های هواپیمایی را از چندین منظر تحت تاثیر قرار داده و خسارت‌های بسیاری را برای آنها در پی داشته است. به نظر می‌رسد صنعت هوایی یکی از سخت‌ترین ضربه‌ها را از شیوع ویروس کرونا پذیرفته است؛ قراردادهای بسیاری فسخ شدند، تولید متوقف شد و درخواست‌ها برای کمک مالی افزایش یافته است. انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی یاتا (IATA) اعلام کرد که به دلیل شیوع ویروس کرونا، ۱۳ میلیون شغل در بخش حمل‌ونقل هوایی در معرض خطر از دست رفتن قرار دارند. این انجمن هشدار داد، تاثیر شیوع ویروس کرونا بر تقاضا برای حمل‌ونقل هوایی احتمالاً بیش از ۱۱ میلیارد دلار به شرکت‌های هوانوردی زیان وارد خواهد کرد و بیشترین زیان متوجه ایرلاین‌های آسیایی خواهد بود. طبق برآورد این انجمن هوایی، شیوع کرونا همچنین موجب کاهش ۹/ ۲درصدی ترافیک جهانی حمل‌ونقل هوایی خواهد شد.
همچنین بنا به گزارش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران؛ محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کرونا در سراسر جهان، به احتمال زیاد منجر به کاهش شدید حجم حمل‌ونقل جهانی، بیش از یک‌سوم، در سال ۲۰۲۰ شده است. این گزارش تاکید می‌کند که به‌طور کلی پیش‌بینی می‌شود در سال جاری، حمل‌ونقل باری (اندازه‌گیری‌شده بر حسب تن-کیلومتر) ۳۶ درصد کمتر از رقم پیش‌بینی‌شده قبل از شیوع کووید ۱۹ باشد. فعالیت حمل‌ونقل غیرشهری، یعنی حمل‌ونقل کالاهای ملی و بین‌المللی خارج از شهرها، در مقایسه با تخمین میزان باربری جهانی قبل از شیوع ویروس کووید ۱۹ در سال ۲۰۲۰، به‌طور کلی می‌تواند ۳۷ درصد پایین‌تر باشد.
در اسفندماه سال گذشته و با شدن گرفتن ابتلا به کووید ۱۹ در سراسر جهان، ظرفیت هواپیمایی در اروپا نسبت به زمان مشابه در سال قبل کاهشی ۸۸درصدی پیدا کرد. آمار نشان می‌دهد که در سه ماه نخست سال ۲۰۲۰ نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۱۹، ناوگان هوایی ۲/ ۱ میلیارد مسافر از دست داده است. پیش‌بینی‌ها همچنین نشان می‌دهد که با ادامه محدودیت‌ها این ارقام بزرگ‌تر نیز خواهد شد تا آنجا که برآورد می‌شود کل صنعت هوایی جهان ضرری بالغ بر ۳۱۴ میلیارد دلار را متحمل شود. شرکت هواپیمایی بریتیش‌ایرویز در تاریخ ۱۲ فروردین‌ماه سال جاری اعلام کرد تمام پروازهای خود را در فرودگاه گتویک لندن به دلیل محدودیت سفر در دنیا پس از شیوع ویروس کرونا به حالت تعلیق درآورده است. گروه خطوط هوایی بین‌المللی (IAG) به‌عنوان شرکت هلدینگ هواپیمایی انگلیسی-اسپانیایی که پروازهای شرکت بریتیش‌ایرویز را انجام می‌دهد، نیز در تاریخ ۹ اردیبهشت‌ماه جاری اعلام کرد به دلیل قرنطینه و وضعیت ناشی از بیماری کرونا تعداد ۱۲ هزار نفر از کارکنان خود را اخراج می‌کند. این شرکت اعلام کرده که در سه‌ماه نخست سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۵۳۵ میلیون یورو ضرر کرده است، در حالی که در مدت مشابه سال گذشته ۱۳۵ میلیون یورو سود کرده بود. سهام این گروه در بورس، پس از آنکه جزئیاتی از برنامه تعدیل نیروی خود از جمله یک‌چهارم از خلبانان را اعلام کرد، ۶/ ۲ درصد کاهش یافت. شرکت هواپیمایی ویرجین آتلانتیک بریتانیا، برای جبران زیان‌های ناشی از بحران کرونا و اجتناب از ورشکستگی، در تاریخ ۱۶ اردیبهشت‌ماه جاری اعلام کرد قصد دارد یک‌سوم از کارکنان خود را اخراج کند. شرکت هواپیمایی ایزی‌جت نیز در تاریخ ۱۱ فروردین‌ماه سال جاری اعلام کرد تمامی پروازهای خود را به حالت تعلیق درآورده است. این شرکت هواپیمایی ارزان‌قیمت، در بیانیه خود آورده ۳۴۴ فروند هواپیمای خود را به حالت تعلیق درآورده و خدمه پرواز را برای جلوگیری از خسارت مالی، به مرخصی اجباری فرستاده است. شرکت هواپیمایی فلای بی انگلیس که به دلیل ابهامات اقتصادی ناشی از خروج این کشور از اتحادیه اروپا و مشکلات مالی، سال گذشته در مرز ورشکستگی قرار گرفته بود، در تاریخ ۱۵ اسفند سال گذشته و به دنبال کاهش تقاضای مسافران بر اثر شیوع ویروس کرونا اعلام ورشکستگی کرد. اینها تنها بخشی از تجربیاتی است که صنعت هواپیمایی جهان در طول چندماه تجربه کرده است.
با وجود آنکه نزدیک به یک سال از آغاز شیوع کووید ۱۹ در جهان می‌گذرد، صنعت حمل‌ونقل هوایی همچنان آسیب‌پذیر است. در مهرماه سال جاری، تعداد پروازهای برنامه‌ریزی‌شده جهان نسبت به مدت مشابه در سال قبل به‌طور متوسط ۴/ ۴۶ درصد کاهش داشته است که این میزان در کشورهای مختلف متفاوت بوده است. به‌طور مثال ایتالیا در پروازهای خود کاهشی ۹۸درصدی را تجربه کرده است که این رقم، ایتالیا را در صدر کشورهای بحران‌زده صنعت حمل‌ونقل هوایی در دوران پاندمی قرار داده است. همچنین شورای بین‌المللی فرودگاه‌ها (ACI) از تاثیر بی‌سابقه شیوع ویروس جدید کرونا بر فرودگاه‌های اروپا سخن گفته است. بنا به اعلام این نهاد تنها در ماه مارس ۲۰۰ میلیون مسافر در اروپا نتوانستند سفر کنند. این شورا تاکید کرد ۱۹ فرودگاه از جمله فرودگاه‌های بزرگ ایتالیا در دوران اوج بیماری در قاره اروپا تعطیل شده بودند. میزان خسارت مالی ناشی از این امر ۱۳ میلیارد یورو تخمین زده می‌شود.
صنعتی کوچک اما مهم
بخش حمل‌ونقل هوایی گرچه بخش کوچکی از اقتصاد کشورها را دربر می‌گیرد (به‌طور مثال تنها ۳/ ۰ درصد از ارزش افزوده کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه موسوم به OECD) اما به دلیل ارتباط قوی میان این صنعت با بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی، صنعت هوایی نقش پررنگی در اقتصاد ایفا می‌کند.
نخست آنکه حمل‌ونقل هوایی به بخش‌های بالادستی متکی است. فعالیت‌های پشتیبانی حمل‌ونقل هوایی از جمله فعالیت فرودگاه‌ها، ساخت هواپیما، خدمات اجاره و لیزینگ از جمله خدماتی هستند که صنعت حمل‌ونقل در بخش بالادستی ارائه می‌دهد. دوم آنکه این صنعت با فعالیت‌های اقتصادی متعدد چون تجارت کالا و جابه‌جایی مسافر پیوند مستقیمی با بخش‌های پایین‌دستی دارد. باربری هوایی عضو جدایی‌ناپذیر زنجیره تامین مواد غذایی است و سفرهای کاری کانال مهمی برای انتقال دانش بین‌المللی است. همچنین در دسترس بودن پروازهای بین‌قاره‌ای بدون وقفه، نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب مقر شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ بین‌المللی دارد. ضمن آنکه پرواضح است که نبود حمل‌ونقل پیشرفته هوایی چه تاثیری بر صنعت توریسم جهانی خواهد داشت.
با وجود این با گسترش آمار ابتلا به کرونا در جهان این بخش از اقتصاد نیز به شدت آسیب دید. محدودیت‌های سفر و بحران اقتصادی متعاقب آن، منجر به کاهش چشمگیر تقاضا برای خدمات هواپیمایی شد. در پی این بحران جهانی، شرکت‌های هواپیمایی با دو عدم اطمینان عمده روبه‌رو هستند. نخست هزینه‌های وابسته به اجرایی کردن پروتکل‌های بهداشتی. شرکت‌های هواپیمایی و فرودگاه‌ها نسبت به دوران پیش از همه‌گیری هزینه‌های بیشتری برای تامین امنیت بهداشتی چون استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها و آزمایش‌های پزشکی مربوط به کووید ۱۹ متحمل می‌شوند. همچنین در ایام پاندمی، به دلیل اجرایی کردن سیاست‌هایی چون فاصله‌گذاری اجتماعی در پروازها، ممکن است بسیاری از خطوط هواپیمایی سفرهای خود را تنها با ۵۰ درصد ظرفیت خود انجام دهند که خود تبعات سنگین مالی برای شرکت‌های هواپیمایی بر جای خواهد گذاشت.
دومین بحرانی که مولود شرایط همه‌گیری کووید ۱۹ برای صنعت هوایی است، صورت بازیابی پروازهای تجاری است. خوش‌بین‌ترین تحلیلگران این صنعت، بازگشت روزهای پیشاکرونا برای حمل‌ونقل هوایی را دور از دسترس می‌بینند. محدودیت‌های سفرهای بین‌المللی، انقباض فعالیت اقتصادی و تغییر رفتار مصرف‌کنندگان سبب شده است که بازگشت به سطح تقاضا به دوران قبل از پاندمی، دشوار به نظر بیاید. آمارها نشان می‌دهد که از شهریورماه، پروازها بیش از ۴۰ درصد زیر سطح قبل از بحران در سطح جهانی باقی مانده است که این ارقام برای پروازهای طولانی‌مدت حتی بیشتر نیز هست. صاحب‌نظران بر این باورند که این تغییر رفتار مصرف‌کنندگان حتی با کاهش محدودیت از سوی دولت‌ها، در طولانی‌مدت منجر به تغییرات ساختاری در تقاضای حمل‌ونقل هوایی خواهد شد. نگاهی به آمار چین نشان می‌دهد که با وجود بازگشایی پروازهای داخلی در این کشور، میزان ترافیک هوایی فاصله فاحشی با دوران قبل از همه‌گیری دارد. بهره‌گیری از روش‌های جایگزین در حمل‌ونقل مانند قطارهای سریع‌السیر و همچنین تغییر شکل تجارت همچون برگزاری جلسات به صورت ویدئوکنفرانس، امروزه به معضلی برای کمپانی‌های هوایی مبدل شده است. ترکیبی از شوک‌های تقاضا و عرضه منفی سبب ایجاد عدم اطمینان در مورد چشم‌انداز میان‌مدت برای شرکت‌های هواپیمایی شده است که طبیعتاً بر کل صنعت هواپیمایی اثر خواهد گذاشت. علاوه بر این، با احیای مجدد همه‌گیری در پاییز و زمستان پیش‌رو، محدودیت‌ها از سوی دولت‌ها شدت گرفته که خود بار سنگینی بر صنعت هواپیمایی است. آمار انجمن حمل‌ونقل هوایی بین‌المللی نشان می‌دهد که تقاضای مسافر در آوریل ۲۰۲۰ نسبت به مدت مشابه در ۲۰۱۹ نزدیک به ۳/ ۹۴ درصد سقوط کرده است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد میزان خسارت تا ۴۱۹ میلیارد دلار نیز افزایش خواهد یافت. از منظر منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه بیشترین نوسان را در میزان سود خود داشته است و آفریقا بیشترین کاهش تقاضا را در حمل‌ونقل هوایی داشته است.
صنعت هواپیمایی ایران
ایران نیز از آسیب ناشی از همه‌گیری کووید ۱۹ در امان نبوده و بنا به گزارش پلت‌فرم رادار ۳۶۱ در سه‌ماه نخست سال ۹۹ پروازهای کشور کاهشی ۵۱درصدی را تجربه کرده است. این گزارش همچنین تاکید می‌کند که در این مدت کاهشی ۶۴درصدی در اعزام و پذیرش مسافر و کاهشی ۶۸درصدی در ارسال و پذیرش بار از طریق ناوگان هوایی نیز رخ داده است.
بر اساس بررسی‌های رادار ۳۶۱ در دوران کرونا، جزیره قشم با ۷۰ درصد کاهش، بیشترین میزان کاهش پرواز در بین هشت شهر برتر گردشگری را در دوران کرونا داشته و پس از آن مشهد و کیش با ۶۶ درصد و ۶۴ درصد کاهش در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. همچنین مشهد با ۷۵ درصد، قشم با ۷۴ درصد و کیش با ۷۰ درصد کاهش، در صدر جدول میزان کاهش اعزام و پذیرش مسافر در بین هشت شهر برتر گردشگری قرار گرفته‌اند. در این میان شهر یزد با کاهش ۲۷درصدی پرواز، کمترین میزان کاهش پرواز را تجربه کرده و همچنین با کاهش ۴۴درصدی پذیرش مسافر، مجدداً کمترین میزان کاهش پذیرش مسافر را داشته است. به گفته رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمای کشوری فرودگاه مهرآباد که هر سال در ایام نوروز پذیرای روزانه ۴۰۰ پرواز بود، امسال روزانه بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ پرواز دارد و بر اساس آمار اعلامی از سوی اداره کل فرودگاه مهرآباد، نشست و برخاست هواپیماها در این فرودگاه در بازه زمانی ۲۵ اسفند ۹۸ تا ۱۲ فروردین ۹۹ کاهش ۶۳درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته است.
شرایط سخت برای صنعت هواپیمایی کشور نه‌تنها دامن پروازهای داخلی را گرفت، بلکه تنها یک ماه پس از شدت‌گیری ابتلا به کرونا در کشور، در فروردین‌ماه سال ۹۹، پروازهای خارجی در فرودگاه امام خمینی تهران نیز ۹۵ درصد کاهش یافت. محمدمهدی کربلایی، مدیرعامل شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی، ماه گذشته اعلام کرد که «بر اساس آمار، تعداد پروازها پس از هشت ماه نسبت به ابتدای امسال سه برابر افزایش داشته است. اما این تعداد تنها ۱۰ درصد از تعداد پروازها در زمان قبل از شیوع کووید ۱۹ است و ما تا رسیدن به وضعیت عادی فاصله زیادی داریم». شرایط دشوار ایرلاین‌های داخلی که پیش از این به دلیل تحریم‌ها رو به وخامت رفته بود؛ این روزها به دلیل بحران کرونا دشوارتر شده است تا آنجا که برخی از نمایندگان مجلس خواستار حمایت ویژه دولت از این بخش از صنعت شده‌اند. در این میان شرکت‌های بزرگ هواپیمایی جهان نیز خواستار دست یاری دولت در این صنعت شده‌اند. شرکت‌های هواپیمایی با این استدلال که هر شغل هواپیمایی از ۱۴ شغل دیگر در اقتصاد پشتیبانی می‌کند و اینکه نیمی از گردشگران جهان از حمل‌ونقل هوایی بهره می‌برند؛ از دولت‌ها می‌خواهند که با کمک‌های خود این صنعت را احیا کنند. گرچه به نظر می‌رسد حمل‌ونقل هوایی تا بازگشت به دوران پیشاکرونا راه درازی در پیش خواهد داشت.
