گزارشی از وضعیت ازدواج سفید در ایران
ازدواج بلاتکلیف
براساس آخرین آمارهای سازمان ثبت احوال تهران، بیش از ۳۰ درصد جوانان گروه سنی ۲۰ تا ۳۵ سال کشور معادل ۱۲ میلیون نفر در کشور ازدواج نکرده‌اند و این در حالی است که ۳۰ درصد از این جوانان دور از محیط خانواده و به طور مجرد زندگی می‌کنند. یعنی چیزی در حدود چهار میلیون نفر. این رقم نشان می‌دهد که گستره امکان گرایش به زندگی مشترک دختران و پسران بدون ثبت رسمی و عقد شرعی تا چه میزان است. این در حالی است که طبق گفته جامعه‌شناسان بیش از ۳۳ درصد دختران و حدود ۴۰ درصد از پسران گرایش بیشتری به زندگی مجردی دارند. بر اساس همین آمارها بیشترین تمایل به ازدواج در سنین ۲۰ تا ۲۷ سالگی است و پس از آن تمایل به ازدواج رو به کاهش می‌گذارد. امروز در کشور با توجه به بالا رفتن سن ازدواج (برای پسران ۳۰ سالگی و برای دختران ۲۷ سالگی) و گرایش جوانان به زندگی مشترک بدون ثبت رسمی و پذیرش مسوولیت‌های مربوط به آن، ازدواج سفید گسترش یافته است.
با این حال بسیاری از جوانان قوانین و نظام حقوقی مترتب بر این گونه از روابط را نمی‌دانند و بسیاری از ازدواج‌های سفید عمدتا با مشکلات حقوقی و قانونی مواجه می‌شوند. در قانون، شرع و عرف جاری در کشور ما ازدواج سفید جایگاهی ندارد و قواعد حقوقی مترتب بر آن عمدتا با قواعد حقوقی مترتب بر روابط نامشروع منطبق است. علما نیز ازدواج سفید را مجاز ندانسته‌اند. این در حالی است که در عرف جامعه نیز هنجارهای فرهنگی عمدتا مخالف ازدواج سفید هستند. با این حال گریز از سه وجه قانونی، شرعی و عرفی ازدواج، افرادی را به سمت ازدواج سفید سوق داده است. بسیاری از جامعه‌شناسان معتقدند که فقر، بیکاری و دشواری هنجارهای ازدواج عامل اصلی شکل‌گیری ازدواج سفید در ایران است.
«ازدواج سفید» در کشورهای دیگر
آمارها نشان می‌دهد امروزه، زندگی بدون ازدواج یکی از شیوه‌های رایج زندگی در غرب است. بیش از دوسوم زوج‌های آمریکایی پیش از ازدواج رسمی، مدتی را بدون ازدواج با یکدیگر زیر یک سقف می‌گذرانند. در سال ۱۹۹۴، حدود ۳/ ۷ میلیون زوج آمریکایی بدون ازدواج با یکدیگر زندگی می‌کردند و نزدیک به اواخر دهه ۱۹۹۰، دست‌کم ۵۰ تا ۶۰ درصد زوج‌ها حداقل پیش از ازدواج رسمی، مدتی را بدون ازدواج با یکدیگر می‌گذراندند. این در حالی است که تا پیش از ۱۹۷۰، زندگی بدون ازدواج در ایالات متحده غیرقانونی بود. طبق آمار آمریکا، تعداد زوج‌های ازدواج‌نکرده‌ای که با یکدیگر زندگی کرده‌اند، از ۱۹۶۰ تا بالغ‌بر ۲۰۰۰ ۱۰ برابر شده و اکنون، زندگی بدون ازدواج، به مرحله‌ای عادی در روند آشنایی دو فرد تبدیل شده است. در انگلستان نیز تقریبا هم وضعیت مشابهی وجود دارد و در کشورهای فرانسه و اسپانیا نیز تا حدودی این وضعیت پررنگ است.
وضعیت زوج‌های ازدواج سفیدی در ایران
تا مدت‌ها تلاش می‌شد که موضوع ازدواج سفید در ایران انکار شود. در واقع پاک کردن صورت مساله بر حل آن اولویت داشت. هنوز هم الزامات حقوقی مشخصی برای این پدیده در ایران وجود ندارد. این وضعیت تا امروز ادامه داشته و هنوز هیچ نهادی سعی نکرده تا با پذیرش این واقعیت، ساختار حقوقی دقیقی را برای ازدواج سفید پی‌ریزی کند. ساختار حقوقی به معنی ایجاد مفاهیم دقیق در این حوزه و در نظر گرفتن سیستم حقوقی مشخص برای حل و فصل مشکلات ناشی از آن است. با این حال خرداد ماه امسال خبر قابل توجهی در رسانه‌ها منتشر شد. محمد اسلامی، معاون فنی دفتر سلامت جمعیت و رئیس اداره باروری وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «ایلنا» تاکید کرد: روی موضوع ازدواج سفید در کشور کار می‌شود؛ به‌طوری که در این زمینه ستادی در وزارت کشور با ریاست قائم مقام وزیر کشور در امور اجتماعی تشکیل شده است که در کنار چند مساله دیگر مساله ازدواج سفید را نیز بررسی میکند و احتمالا در آینده نزدیک گزارش‌های آن اعلام می‌شود.
محمداسماعیل مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت نیز درباره آمار ازدواج‌های سفید در کشور با بیان اینکه آماری در این زمینه وجود ندارد، اظهارکرد: وظیفه ما ترویج ازدواج سالم است و در این زمینه روی ازدواج‌هایی که ثبت شده است؛ فعالیت میکنیم. وی با اشاره به اینکه اگر افرادی هستند که تصمیم به چنین کاری دارند ما آمادگی داریم که از بعد سلامت به این افراد مشاوره بدهیم و اختلالاتی را که در سلامت افراد ایجاد میکند برای آنها شرح دهیم، گفت: ما متولی سلامت جامعه هستیم و حاضریم به دلیل اینکه ازدواج سفید در سلامت فرد و جامعه اختلال ایجاد میکند، در این زمینه کمک کنیم؛ ولی آماری از ازدواج‌های سفید نداریم. به رغم این مساله بسیاری از پژوهشگران معتقدند که ازدواج سفید در شهرهای کلان به ویژه در تهران، اصفهان، مشهد و شیراز شمار بیشتری دارد. این در حالی است که در بسیاری از شهرهای کوچک‌تر یا مناطقی که هنجارهای فرهنگ سنتی هنوز قابل توجه هستند، ازدواج سفید وجود ندارد. ورود اصطلاح ازدواج سفید به میان مسوولان اجرایی کشور زمینه را برای بررسی دقیق مساله در تریبون‌های دانشگاهی فراهم کرد.
دانشگاه‌ها و ازدواج سفید
ازدواج سفید یکی از معدود مفاهیمی است که پیش عام شدن معنایش در سطح کشور به دانشکده‌های علوم اجتماعی راه یافت و مورد بررسی قرار گرفت. پایان‌نامه‌های متعددی در سطوح مختلف دانشگاهی (کارشناسی ارشد و دکترا) در مورد این پدیده نگاشته شد و زوج‌های ازدواج سفیدی مورد مطالعه موردی پژوهشگران دانشگاهی قرار گرفتند. اگر چه آمار دقیق در این باره وجود ندارد، اما بررسی میدانی خبرنگار «دنیای اقتصاد» نشان داد که در دو سال گذشته بیش از ۳۰ مورد از پایان نامه‌های دانشجویی کارشناسی ارشد و دکترا به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع ازدواج سفید پرداخته است. این در حالی است که در همین مدت زمان نشست‌های علمی و همایش‌های مناظره‌ای بسیاری درباره ازدواج سفید در دانشگاه‌های کشور برگزار شده است. شاید یکی از دلایل توجه دانشگاه‌ها و دانشجویان به موضوع ازدواج سفید در ایران آن باشد که بسیاری از کسانی که خود به‌صورت مشترک اما بدون عقد رسمی زنندگی می‌کنند، دانشجو هستند.
ما همخانه‌ایم نه زوج
یک دختر و پسر دانشجو که با هم زندگی می‌کنند با بیان اینکه رابطه آنها همخانگی است، می‌گویند ما دوست هستیم مثل دو دوست همجنس. با هم کار میکنیم و اجاره خانه و خرج زندگی را می‌دهیم و با هم زندگی میکنیم؛ اما قرار نیست زوج باشیم. شاید هر کدام هم در دوره‌ای یک دوست یا نامزد داشته باشیم و دوستانمان هم با این موضوع کنار آمده‌اند نه اینکه کنار آمده باشند، اصلا برایشان مساله‌ای نیست. اما زوج دیگری که به‌صورت ازدواج سفیدی با هم زندگی می‌کنند معتقدند که نیازی نمی‌بینند خانواده‌ها در جریان زندگی آنها باشند. آنها با هم زندگی می‌کنند و هر زمان که فکر کردند زندگیشان متفاوت از یکدیگر است از هم جدا می‌شوند. پسر جوان می‌گوید: ازدواج کردن کلی هزینه دارد، باید به خیلی آدم‌ها جواب پس بدهیم. اصلا دشواری‌های زیادی دارد و نمی‌توان تحملش کرد. ما حالا درست مثل یک زوج زندگی میکنیم و خیالمان راحت است و کسی مزاحممان نیست. داریم زندگی میکنیم دیگر.
تبعات ازدواج سفید
اگرچه کسانی که به‌صورت ازدواج سفیدی در حال زندگی هستند از موقعیت خود اظهار رضایت دارند، اما پژوهش‌ها نشان داده که قریب به اتفاق این‌گونه ازدواج‌ها در آینده نه چندان دور به شکست می‌انجامد. بالا رفتن عمر، تجربه شکست در ازدواج و سخت شدن یافتن یک همسر که گذشته فرد را بپذیرد، تمایل به ازدواج را به ویژه در میان دختران کاهش می‌دهد. معمولا کسانی که به این شیوه زندگی کرده‌اند پس از جدایی از زوج خود معمولا نمی‌توانند زندگی مشترک دیگری تشکیل بدهند.
از انکار تا پذیرش
اگرچه هنوز برخی از پژوهشگران و کارشناسان معتقدند که در ایران ازدواج سفید وجود ندارد، اما واقعیت ان است که این پدیده در حال گسترش توانسته در چند سال اخیر افرادی را به سمت خود بکشاند. با وجود این مساله هنوز آمار دقیقی از تعداد زوج‌هایی که با الگوی ازدواج سفید زندگی می‌کنند، وجود ندارد. رسول صادقی، معاون پژوهشی موسسه مطالعات جمعیتی کشور با اشاره بر اینکه در بسیاری از کشورها پدیده «هم‌باشی» به دو شکل وجود دارد، بیان کرد: در حالت اول این مساله مقدمه‌ای برای ازدواج است و در حالت دوم نیز جایگزینی برای ازدواج محسوب می‌شود که رقم آن چندان بالا نیست. وی با تاکید بر اینکه در کشور ما آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد تا بتوانیم به‌طور قطع در این مورد صحبت کنیم، ادامه داد: می‌توان گفت که این پدیده در کلان‌شهرهایی مانند تهران وجود دارد؛ اما رقم و درصد بالایی ندارد. همچنین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که پدیده ازدواج سفید در کشور ما به لحاظ فرهنگی و اجتماعی، مقبولیت زیادی ندارد.
صادقی در پایان با اشاره بر اینکه دلایل «هم‌باشی» در کشور ما با کشورهای دیگر متفاوت است، گفت: در کشورهای دیگر تغییرات فرهنگی و ارزشی باعث رواج این سبک از زندگی شده ولی در کشور ما مسائلی که برسر راه ازدواج است افراد را به این سمت سوق می‌دهد. در حال حاضر نیاز داریم که در سیاست‌گذاری‌هایمان روی حل مساله اشتغال تمرکز کنیم. با حل مشکل اشتغال می‌توان مساله ازدواج را حل کرد؛ اما متاسفانه در برخی لوایح و قوانینی که در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی است، برعکس عمل می‌شود؛ یعنی شرط اشتغال را ازدواج قرار می‌دهند یعنی گفته می‌شود ازدواج و فرصت‌های شغلی باید برای افراد متاهل فراهم شود. در حالی که خود این افراد وقتی برای ازدواج مراجعه می‌کنند به آنها گفته می‌شود که باید شغل مناسبی داشته باشند. درنتیجه باید تلاش کنیم در چارچوب‌های فرهنگی و اجتماعی خودمان نسبت به حل این مساله اقدام کنیم.
ارسال نظر